ذکر قلبی و زبانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلید واژه:
ذکر، ذکر قلبی، ذکر زبانی،
امام خمینی.
پرسش: در مورد ذکرهای قلبی
امام خمینی (ره) فرموده اند: "ذکرهایی که
انسان به زبان می آورد ذکر زبانی است و باید
قلب برسد، حال مثلاً ذکری را ما بارها
تکرار کرده ایم، از کجا متوجه شویم و معلوم می شود که به قلب رسیده است؟ آیا منظور امام شخص مخصوص و مورد نظری بوده است؟
پاسخ: اوّل
زبان ذاکر می‌شود و قلب به
تعلیم و مدد آن
ذاکر می گردد، و پس از گشوده شدن زبان قلب، زبان از آن تبعیت کرده به مدد آن یا مدد
غیبی متذکر می‌شود.
برای وارد شدن در بحث ابتدا فرمایش حضرت
امام خمینی (ره) را که در
حدیث هجدهم کتاب شریف "
شرح چهل حدیث" آمده است می‌آوریم امام می‌فرماید:
"شیخ
عارف کامل ما جناب
شاه آبادی روحی فداه، می‌فرمودند: شخص
ذاکر باید در ذکر مثل کسی باشد که به
طفل کوچک که
زبان باز نکرده می‌خواهد
تعلیم کلمه کند
تکرار می‌کند تا این که او به زبان می‌آید و کلمه را ادا می‌کند پس از آن که او ادای کلمه را کرد،
معلم از طفل
تبعیت می‌کند و
خستگی آن تکرار برطرف می‌شود و گویی از طفل به او
مدد می‌رسد، همین طور کسی که ذکر می‌گوید باید به
قلب خود که زبان ذکر باز نکرده، تعلیم ذکر کند و نکته تکرار اذکار آن است که زبان قلب گشوده شود و علامت گشوده شدن زبان قلب آن است که زبان از قلب تبعیّت کند و
زحمت و
تعب تکرار مرتفع شود. اوّل زبان ذاکر بود و قلب به تعلیم و مدد آن ذاکر شد، و پس از گشوده شدن زبان قلب، زبان از آن تبعیت کرده به مدد آن یا مدد غیبی متذکر می‌شود."
در کتاب شریف
سفینه البحار شیخ عباس قمی (ره) آمده است که:
"بدان که اصل ذکر، ذکر قلبی است و سپس به ذکر زبانی هم ذکر گفته می‌شود یا از این باب که ذکر زبانی هم حقیقتاً ذکر است یا از این جهت که ذکر زبانی دلالت بر ذکر قلبی می‌کند در نتیجه اسم
مدلول را بر آن نهاده‌اند، سپس استعمال ذکر بر ذکر زبانی زیاد شده تا آنجا که در حال حاضر وقتی که نام ذکر برده شود، ذکر زبانی به
ذهن تبادر می‌کند.
امّا بعضی از
علمای اخلاق فرموده‌اند که: ذکر زبانی هم به تنهایی بدون ذکر قلبی خالی از فایده نیست چرا که مانع می‌شود از این که انسان مرتکب
لغو شود و باعث می‌شود که زبان
عادت به
خیر پیدا کند و گاهی
شیطان به
آدمی القاء می‌کند که حرکت دادن زبان بدون
توجّه قلب کار بیهوده‌ای است که سزاوار است ترک شود ولی ذاکر برای این که بینی شیطان را به
خاک بمالد جا دارد که قلب خود را هم متذکر سازد و اگر قلب متذکر نشد باز سزاوار است که ذکر زبانی را ترک نکند که باز هم بینی شیطان را به خاک بمالد.
آیا خطاب امام (ره) اختصاصی است؟
طی طریق الی الله و گام نهادن در مسیر کمالات معنوی و
قرب به
خداوند متعال اختصاص به افراد و گروه‌های خاصی ندارد مطالبی را هم که علمای اخلاق همچون امام راحل (ره) بیان کرده‌اند برگرفته از سخنان
معصومین و
قرآن کریم است که این انوار
مقدسه برای هدایت نوع
بشر آمده‌اند و هر فردی به حد ظرفیت وجود خود می‌تواند از کلام آنها بهره گرفته و مدارج
کمالات معنوی را کسب کند که این سیر می‌تواند در بعد معنویات تا بی‌نهایت ادامه یابد، تا آنجا که انسان خاکی به مقامی برسد که
خلیفه خدا گردد و به
اذن خدا کارهای خدایی انجام دهد. این مسیر برای همه
انسان‌ها باز است. و این مقام از راه
تلاش و
مجاهدت و عمل به
احکام شرعیه و
مراقبه به دست می‌آید.
آنچه از فرمایشات امام (ره) و کلام معصومین ـ علیهم‌السلام ـ به دست می‌آید آن است که ذکر زبانی یک عمل پسندیده است که مقدمه برای اعمال و آثار پسندیده‌تر قرار می‌گیرد. از جمله
آثار ذکر آن است که:
باعث زنده شدن قلب‌ها می‌گردد که
حضرت علی – علیه‌السلام- می‌فرماید: "من ذکر الله سبحانه احیا قلبه و نور عقله و لبه"
هر کس خداوند سبحان را یاد کند قلبش را زنده و
عقل و
جانش را نورانی می‌سازد.
جلا پیدا کردن
قلب از گرد و غبار و آلودگی‌های
گناه؛ حضرت علی – علیه‌السلام- می‌فرماید: "ان الله سبحانه جعل الذکر جلاء للقلوب"
یعنی: "به درستی که خداوند سبحان ذکر را باعث جلاء یافتن دل‌ها قرار داده است و از آنجا که از بهترین مصادیق ذکر
تلاوت قرآن است در مورد قرآن کریم می‌فرماید: "و ما للقلب جلاء غیره"
چیزی غیر از
قرآن زنگار را از
دل پاک نمی‌کند.
ذکر باعث
طرد شیطان و در امان ماندن از
نفاق است،
امیرالمؤمنین – علیه‌السلام- در این باره می‌فرماید: "ذکر الله مطرده الشیطان"
ذکر خدا باعث دور شدن شیطان می‌شود. و "من اکثر ذکر الله فقد بریء من النفاق"
کسی که زیاد ذکر خدا نماید از نفاق و
دورویی در امان می‌ماند.
ذکر باعث ایجاد
محبّت خدا در دل و
آرامش قلب می‌گردد
حضرت ختمی مرتبت فرمودند: "من اکثر ذکر الله احبه"
هر کس خدا را زیاد یاد کند او را دوست خواهد داشت. و در قرآن کریم آمده است که "ان الذین و آمنوا و تطمئن قلوبهم بذکر الله الا بذکر الله تطمئن القلوب"
کسانی که
ایمان آوردند و دل‌هایشان به واسطه ذکر خدا به آرامش و اطمینان رسید،
آگاه باشید که دل آرام گیرد از یاد خدای.
البتّه یاد واقعی خداوند آن است که هنگام
گناه انسان به یاد خدا بیفتد و از ارتکاب به گناه اجتناب نماید و آنجا که پای
تکالیف الهی پیش می‌آید انسان به یاد خدا افتاده و دستورات خدا را مو به مو انجام دهد.
حضرت
پیامبر – صلی الله علیه و آله- فرمودند: "من اطاع الله عزوجل فقد ذکر الله و ان قلت صلاته و صیامه و تلاوته للقرآن"
یعنی کسی که خدا را
اطاعت کند خدا را یاد کرده هر چند که
نماز و
روزه و
تلاوت قرآن او کم باشد.
امام باقر – علیه‌السلام- در همه حال به یاد خدا بودن را چنین معنا کرده است است: "فرد وقتی خواست گناهی را مرتکب شود خدا را یاد کند و این یاد خدا بین او و گناه فاصله بیاندازد."
اندیشه قم.
