دیدن اعمال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: دیدن اعمال، ائمه اطهار علیهم‌السلام، خداوند، مؤمنان،
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، آیه ۱۰۵ توبه، علم الهی.
پرسش: چرا در این آیه ۱۰۵
سوره توبه «
وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلی عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»، خداوند رؤیت اعمال ما را با فعل «سیری» می‌آورد؟ مگر آگاهی خداوند حضوری نیست؟ و مگر آگاهی پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و ائمه ـ علیهم‌السلام ـ به‌طوری نیست که آنها جلوتر از ما می‌بینند: «
عین الله الناظرة و اُذُنه الواعیة».
پاسخ: در این مورد چند پاسخ که از سوی مفسران ارائه شده یا می‌توان از سخنان آنان استفاده کرد، بیان می‌کنیم:
۱. هرچند
علم خداوند به همه چیز حضوری است، بلکه قبل از تحقق اشیا خداوند به همه چیز
علم دارد؛ اما در این‌جا بحث روی علم خداوند نیست و خداوند نفرموده سیعلم الله، بلکه فرموده فسیری. کلمه «یری» به معنای دیدن و علم به مبصر است و دیدن پس از تحقق اشیا محقق می‌شود؛
۲. منظور از اعمال در این‌جا خود اعمال نیست؛ بلکه آثار و نتایج اعمال است و این معلوم است که آثار و نتایج بعداً محقق می‌شوند و در حال عمل وجود ندارند؛
۳. این آیه درصدد بیان مقام سلطنت و حکومت خداوند است. توضیح این مطالب در پاسخ تفصیلی بیان می‌شود.
خداوند متعال در این به پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ دستور می‌دهد که به همه مردم این موضوع را ابلاغ کن و بگو اعمال و وظایف خود را انجام دهید، و بدانید هم خدا و هم رسولش و هم مؤمنان اعمال شما را خواهند دید: «
وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ».
در این
آیه شریفه نکات جالب و مهمی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
کسی تصور نکند اگر در خلوتگاه یا در میان جمع عملی را انجام می‌دهد، از دیدگاه
علم خدا مخفی و پنهان می‌ماند؛ بلکه علاوه بر
خداوند، پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و
مؤمنان نیز از آن آگاه‌اند. توجه و
ایمان به این حقیقت اثر عمیق و فوق‌العاده‌ای در پاک‌سازی
اعمال و نیات دارد. معمولاً اگر انسان حس کند حتی یک نفر مراقب اوست، وضع خود را چنان می‌کند که مورد ایراد نباشد تا چه رسد به این‌که احساس نماید که خدا و پیامبر و مؤمنان از اعمال او آگاه می‌شوند. این آگاهی مقدمه
پاداش و یا کیفری است که در
جهان دیگر در انتظار اوست.
جمله «
سَتُرَدُّونَ إِلی عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»؛ دلالت می‌کند بر این‌که جمله «
فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ» ناظر به قبل از قیامت و مربوط به دنیاست؛ زیرا می‌فرماید: «سپس برمی‌گردید به عالم
غیب و شهادت»، پس معلوم می‌شود این دیدن قبل از برگشتن به عالم
قیامت و مربوط به دنیاست.
این آیه شریفه ناظر به بحث عرضه اعمال به
معصومان علیهم‌السلام است که در مکتب
اهل بیت علیهم‌السلام روایات زیادی در این زمینه وارد شده است.
اما این پرسش که چرا خداوند
رؤیت اعمال ما را با فعل "سَیَری" (خداوند بعداً یا به‌زودی می‌بیند) می‌آورد؟ و مگر آگاهی خداوند حضوری نیست؟ و آگاهی پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و
ائمه نیز آیا حضوری نیست که آنها جلوتر از ما می‌بینند؛ زیرا آنان چشم و گوش خداوند («
عین الله الناظرة و اُذُنه الواعیة») هستند؟
در این‌جا چند پاسخ که از سوی مفسران ارائه شده، یا می‌توان از سخنان آنان استفاده کرد بیان می‌کنیم:
برخی مفسران با عنایت و توجه به کلمه «یری» خواستند این اشکال را این‌گونه پاسخ دهند که کلمه «یری»، به معنای دیدن و
علم به مبصر است و دیدن پس از تحقق اشیا محقق می‌شود. (علامه طبرسی می‌گوید: «
إنما أدخل سین الاستقبال لأن ما لم یحدث لا یتعلق به الرؤیة»).
این پاسخ هرچند به‌صورت تصریح یا اشاره مورد تأیید برخی مفسران قرار گرفته است،
ولی قبول این‌گونه تمایز بین اقسام علم خداوند مشکل است؛ یعنی نمی‌توان بین «یری» (علم به دیدنی‌ها) و مطلق علم خداوند تفاوت قائل شد؛ زیرا تمام اقسام علم خداوند حضوری است.
در
تفسیر نمونه چنین آمده است: شکی نیست که خداوند قبل از انجام اعمال از آنها با خبر و آگاه است و این‌که در
آیه با جمله فسیری اللَّه می‌گوید" به‌زودی خدا اعمال شما را می‌بیند" اشاره به وضع اعمال بعد از وجود و تحقق آنهاست.
از سخنان برخی مفسران می‌توان جواب دیگری را استنباط کرد و آن این‌که منظور از اعمال در این‌جا خود اعمال نیست؛ بلکه مقصود آثار و نتایج اعمال است؛ یعنی آن آثار و خواصی که به‌عنوان مثال در کارهای خوب وجود دارد، که عبارت است از: شیوع
تقوا و اصلاح شئون اجتماع اسلامی، و امداد فقرا در
زندگی، و
خیر و
برکت در اموال خود؛ اینها را هم خدا می‌بیند و هم رسول و هم خود مؤمنان در میان خود؛ لذا در آیه مورد بحث فرمود به‌زودی خدا و رسول و مؤمنان
عمل شما را می‌بینند. این احتمال نیز نمی‌تواند مقبول باشد؛ زیرا دیدن این‌گونه آثار اختصاص به خداوند، پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و مؤمنان ندارد؛ بلکه کافران و
منافقان نیز می‌توانند این آثار را در جامعه ببینند.
هرچند علم خداوند به همه چیز حضوری است، بلکه قبل از تحقق اشیا خداوند به همه چیز علم دارد؛ اما این آیه درصدد بیان مقام سلطنت و حکومت خداوند است. توضیح این‌که علم الهی عین ذات او و غیر متناهی است و هر آنچه واقع شده یا واقع می‌شود، نزد خداوند معلوم است؛ چیزی بر
علم او افزوده نمی‌شود و از علم او محو نمی‌گردد و هیچ احتیاج به نامه عمل یا اقامه شهود ندارد، ولی دستگاه سلطنتی او برای تنبه و آگاهی بندگان، نویسندگان نامه عمل و اقامه شهود از
ملائکه، اعضا و جوارح،
پیامبران و
ائمه اطهار علیهم‌السلام قرار داده است؛ وگرنه همان
علم الهی کافی است.
یکی از مفسران در توضیح این نظریه می‌گوید: «علم الهی ذاتی است، عین ذات است؛ و غیر متناهی است و ازلا و ابدا آنچه واقع شده یا واقع می‌شود، معلوم عنداللَّه است؛ چیزی بر علم او افزوده نمی‌شود و از علم او محو نمی‌گردد و هیچ‌گونه احتیاج به نامه عمل یا
اقامه شهود ندارد؛ لکن دستگاه سلطنتی او برای تنبه بندگان کتبه (نویسندگان) اعمال و نامه عمل و اقامه شهود از ملائکه و اعضا و جوارح و انبیا و ائمه و ازمنه و امکنه و
قرآن مقرر فرموده، و اما حضرت رسالت صلی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم‌و ائمه اطهار و صدیقه طاهره صلوات‌اللَّه‌علیهم‌اجمعین این چهارده
نور پاک در همان عالم نورانیت که انوار مقدسه آنها را خلق فرمود افاضه جمیع کمالات و علم ما کان و ما یکون قبل از
خلقت عالم و
آدم به آنها فرمود. و شواهد این دعوی از
آیات شریفه و اخبار متواتره بتواتر اجمالی داریم... و این آیه شریفه بر طبق جریان قانون سلطنت که ملائکه کتبه (نویسندگان) کلیه اعمال بندگان را از حسنات و
سیئات می‌نویسند و می‌برند در پیشگاه احدیت و روزهای دوشنبه و پنجشنبه عرضه می‌دارند بر پیغمبر و ائمه اطهار حیّا و میّتا و فردای
قیامت به دست صاحبش می‌دهند و شهود شهادت می‌دهند و میزان می‌کنند و حساب می‌نمایند تماماً روی جریان قانون سلطنت است؛ والّا همان علم الهی کافی است و احدی را نمی‌رسد که بگوید العیاذ خدا نمی‌داند یا اشتباه کرده یا ظلم می‌کند؛ پس از این بیان مفاد آیه واضح می‌شود و احتیاج به تمحلات مفسرین نداریم».
پایگاه اسلام کوتئست.
