• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

دوستی الهی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: دوستی الهی، یاد خدا، آخرت.

پرسش: دوستی الهی چه نوع دوستی است؟ دو دوست چه‌گونه می‌توانند یک‌دیگر را به یاد خدا و آخرت بیندازند.

پاسخ:


فهرست مندرجات

۱ - بررسی پرسش
۲ - انسان و روابط گوناگون
       ۲.۱ - رابطه انسان با خود
       ۲.۲ - رابطه با خدا
       ۲.۳ - رابطه با دیگران
۳ - خدادوستی ماندگارترین دوستی‌ها
۴ - عوامل خدادوستی از دیدگاه روایات
       ۴.۱ - رحمت خدا
       ۴.۲ - شناخت خدا
       ۴.۳ - یاد خدا
       ۴.۴ - عزم و اراده
       ۴.۵ - نیایش
۵ - دوستی از دیدگاه اسلام
۶ - آسیب‌شناسی دوستی جوانان
       ۶.۱ - نیازهای عاطفی
       ۶.۲ - بدون سنجش صلاحیت‌های اخلاقی
       ۶.۳ - متعصب و لجوج
       ۶.۴ - افراط در دوستی
۷ - دوستی در راه خدا
       ۷.۱ - حدیثی از پیامبر
۸ - آثار معنوی دوستی الهی
       ۸.۱ - چشیدن طعم ایمان
       ۸.۲ - یک‌رنگی در دوستی
       ۸.۳ - شفاعت پیامبر خدا
       ۸.۴ - فراوانی شفیعان
۹ - آثار دیگر دوستی در راه خدا
۱۰ - علت تأکید ائمه بر دوستی الهی
۱۱ - ویژگی‌های دوستی الهی
       ۱۱.۱ - دین‌دار بودن
       ۱۱.۲ - آخرت‌گرا بودن
       ۱۱.۳ - برخورداری از عقل و خرد
       ۱۱.۴ - خیرخواهی
       ۱۱.۵ - سلامت روح و روان
۱۲ - راه‌های نزدیکی به خدا
       ۱۲.۱ - شرکت در مجالس مذهبی
       ۱۲.۲ - انجام برنامه‌های دینی
       ۱۲.۳ - کاهش تدریجی صفات بد
       ۱۲.۴ - بیان حدیث یا نکته اخلاقی
۱۳ - تذکراتی مهم
       ۱۳.۱ - بیان ملاک‌ها برای تقریب به ذهن
       ۱۳.۲ - دوری از انجام عبادات سخت
       ۱۳.۳ - دوری از غم و اندوه
       ۱۳.۴ - پرهیز از دوستی‌های بسیار
۱۴ - اهمیت تفکر و محاسبه نفس
۱۵ - معرفی منابع
۱۶ - پانویس
۱۷ - منبع


این سوال متضمن سه مفهوم است: ۱. دوستی الهی و خدایی محض؛ ۲. چگونگی نزدیکی به خدای متعال؛ ۳. چگونگی ارتباط دو دوست در جهت نیل به این هدف.
با بهره‌گیری از تعالیم اسلام (قرآن و حدیث) به این سؤالات پاسخ می‌دهیم. امید که راه‌گشا باشد.


انسان ذاتاً و فطرتاً موجودی کمال‌جو و تعالی‌پذیر است. مراتب کمال و قرب او هنگامی محقق می‌شود که وظایفی را که در اثر روابط گوناگون او با خود، خداوند و انسان‌های پیرامون خود ایجاد شده و به او محول شده است، به نحو احسن انجام داده باشد و صفحه دل خویش را از رذائل اخلاقی و خصلت‌های ناپسندی که باعث غضب خداوند متعال است، پاک کند. این روابط عبارت‌اند از:

۲.۱ - رابطه انسان با خود

رابطه انسان با خود، به منظور پی بردن به ارزش گوهر وجود خود، از طریق شناختن خود، تشخیص استعدادهای بالقوه خدادادی، بررسی اهداف خلقت و هماهنگ کردن خود با آن اهداف و دیگر امور فردی.

۲.۲ - رابطه با خدا

رابطه با خدا، به منظور تقرب به او، از طریق شناختن خدا و انجام وظایف الهی.

۲.۳ - رابطه با دیگران

رابطه با دیگران، به منظور پاسخ‌گویی به خصلت ذاتی «اجتماعی بودن» و تأمین نیازهای متنوع خود، از طریق معاشرت، تبادل افکار و ایجاد روابط نیکو با دیگران.
[۱] مقدس‌نیان، سیدمحمد، محمدی، محمدمهدی، آداب معاشرت، ص۱۸، قم، اداره آموزش‌های عقیدتی سیاسی، نمایندگی ولی فقیه در سپاه، ۱۳۷۸.



اسلام که دین همه انبیای راستین خدا و برنامه تکامل انسان است، ریشه در محبت نسبت به خدا دارد. خدادوستی، اصلی‌ترین پایه‌های سازندگی فردی و اجتماعی و هم‌چنین تکامل مادی و معنوی انسان است و هر آن‌چه انبیای الهی برای هدایت بشر آورده‌اند، در صورتی به نتیجه می‌رسد که دل و روح انسان آکنده از عشق و محبت نسبت به آن مبدأ لا یزال باشد.
====حدیثی از پیامبر اکرم====
پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در این‌باره می‌فرمایند: «با همه دل‌هایتان، خدا را دوست بدارید».
ایشان در حدیثی دیگر این‌گونه می‌فرمایند: «(نشانه) ایمان در دل انسان، آن است که خدا را دوست بدارد».


براساس روایات عوامل خدادوستی، عبارت‌اند از:

۴.۱ - رحمت خدا

امام علی (علیه‌السّلام) فرمودند: «هرگاه خداوند بنده‌ای را گرامی بدارد، او را به دوستی خود مشغول می‌سازد».

۴.۲ - شناخت خدا

امام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: «اگر مردم از فضیلت شناختِ خدای (عزّوجلّ) باخبر می‌شدند، به نعمت‌ها و خوشی‌های زندگی دنیوی که خداوند، دشمنان را از آن برخوردار ساخته است، چشم نمی‌دوختند و...».
توضیح: شناخت و معرفت یافتن نسبت به خداوند متعال راه‌های گوناگون دارد: از طریق شناختن آثار و نشانه‌های خلقت او در عالم، یادآوری کثرت نعمات او که همه در خدمت تو است و با چه ظرافت و قدرت حکیمانه‌ای به دست آمده است، شناخت خود و اسرار و رموز پیچیده خلقت انسان و در نهایت رسیدن به عظمت و قدرت خداوند سبحان، و...

۴.۳ - یاد خدا

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: «خداوند (عزوجل) می‌فرماید: «هرگاه اشتغال به من بر بنده‌ام چیره گردد، خواسته و لذتش را در یاد خودم قرار خواهم داد. پس چون خواسته و لذتش را در یاد خود قرار دادم، عاشق می‌شود و من عاشق او می‌شوم. پس چون عاشق من شد و من عاشق او شدم، پرده میان خود و او را بر خواهم داشت و این حالت را بر او مسلط خواهم کرد، تا آن‌که چون مردم غافل شدند، او غافل نشود. این کسان، سخنشان سخن پیامبران است. آنان قهرمانان حقیقی‌اند».

۴.۴ - عزم و اراده

امام صادق (علیه‌السّلام) (در دعایش هنگام بامداد) فرمودند: «بارالها! می‌دانم که برترین توشه رهرو و به سوی تو، اراده استوار، نیت خالصانه و ضمیر پاک است».

۴.۵ - نیایش

امام سجاد (علیه‌السّلام) (در دعایش) فرمودند: «بارالها! ... مرا به کاهلی در عبادتت، کوری از راهت و بیرون شدن از طریق محبتت، مبتلا نکن».


در آموزه‌های دینی، دوستی موهبتی الهی معرفی شده است که مایه آرامش و راحتی انسان بوده و هم‌چنین پشتیبانی قوی هنگام تنگناهای زندگی است. تأثیر دوست در زندگی و سرنوشت انسان و اهمیت آن چیزی نیست که بتوان آن را انکار کرد. بدین لحاظ توصیه‌ها و هشدارهای فراوانی از اولیای گرامی اسلام در زمینه انتخاب دوست و پرهیز از معاشرت با افراد ناشایست به ما رسیده است.
پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در این‌باره می‌فرمایند: «المرءُ علی دین خلیله؛ انسان بر دین دوست خود است».


دوست‌یابی در سنین جوانی ویژگی‌هایی خاص، حساس و تا حدودی بحرانی دارد. بنابراین لازم است به آسیب‌شناسی دوستی جوانان نیز توجهی ویژه کنید.

۶.۱ - نیازهای عاطفی

دوستی جوانان ناشی از نیازهای عاطفی و احساسات محبت‌آمیز است، البته نه محبتی بی‌آلایش (مثل کودکان) و نه جلب منافع زندگی (مثل دوستی‌های بزرگان).

۶.۲ - بدون سنجش صلاحیت‌های اخلاقی

دوستی‌های جوانان بسیار سریع و بدون سنجش صلاحیت‌های اخلاقی است.

۶.۳ - متعصب و لجوج

جوانان برخلاف بزرگ‌سالان نسبت به دوست خود متعصب و لجوج هستند و زیر بار شنیدن نصایح دیگران درباره انحراف دوست خود نمی‌روند.

۶.۴ - افراط در دوستی

جوانان در دوستی‌ها افراط کرده و فکر روز جدایی را نمی‌کنند. بنابراین همه رازها و اسرار خود را نزد دوستان فاش می‌کنند؛ هنگام پاره شدن رشته دوستی نیز افراط کرده و حدی را در دشمنی و عناد با هم نگه نمی‌دارند.
بنابراین جوانان باید در انتخاب و گزینش دوست بسیار دقیق و حساس باشند و با بهره‌گیری از تجربه بزرگ‌ترها و تعالیم اسلامی به دوست‌یابی بپردازند؛ زیرا اثر وجودی دوست به جان و روان و فکر انسان بسیار زیادتر از سایر عوامل تأثیرگذار است.
[۴] شمس‌الدین، سیدمهدی، جوانه‌های جوان، ص۱۲۱، قم، مؤسسه توسعه فرهنگ قرآنی، ۱۳۷۶ش.



رفاقت و دوستی اگر به هدف عالی خدایی محض تحقق پذیرد، در حقیقت بالاترین نوع دوستی حاصل شده است و این نوع دوستی، دقیق‌ترین و در عین حال پر بارترین و نافع‌ترین دوستی‌ها است.

۷.۱ - حدیثی از پیامبر

نبی مکرم اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در این باره می‌فرمایند: «خوشا آنان که در راه خدا با یک‌دیگر دوستی می‌کنند».


آثار معنوی دوستی الهی، عبارت‌اند از:

۸.۱ - چشیدن طعم ایمان

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: «هیچ بنده‌ای حقیقتِ محض ایمان را درمی‌یابد، تا آن‌که برای خدا دوست بدارد و برای خدا دشمن بدارد ...».

۸.۲ - یک‌رنگی در دوستی

امام علی (علیه‌السّلام) فرمودند: «هرکه مصاحبتش در راه خدا باشد، مصاحبتش گرامی و دوستی‌اش راست و درست است».

۸.۳ - شفاعت پیامبر خدا

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: «من از هنگام بعثتم تا روز قیامت، شفیع هر آن دو تنی هستم که در راه خدا با یک‌دیگر دوستی و برادری می‌کنند».

۸.۴ - فراوانی شفیعان

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: «بر شمار آشنایان از اهل ایمان بیافزایید؛ زیرا روز قیامت، هر مؤمنی را نزد خداوند، شفاعتی است».


از دیگر آثار دوستی در راه خدا می‌توان بقای دوستی تا روز قیامت، ایمنی در روز قیامت، حرام شدن آتش دوزخ، ورود بدون حساب‌رسی به بهشت و یکی از ملاک‌های مهم در برخورداری از درجات والای بهشت را نام برد.


شاید علت تأکید ائمه هدی (علیهم‌السلام) بر دوستی الهی بر این پایه استوار باشد که دو مؤمن که به این نیت، چنین دوستی پرفایده و مبارکی را بنا می‌نهند، به دلیل صفای باطنی که دارند، به تدریج سعی در از بین بردن عیوب یکدیگر نموده و کم‌کم صفات ویژگی‌های مثبت هر یک، در اثر هم‌نشینی و مجاورت به دیگری منتقل شده و این خود باعث رشد و بالندگی معنوی آن‌ها خواهد شد و آن‌جاست که تمام ابعاد وجودی و رفتاری او، ما را به یاد خدا می‌اندازد.


ـ اما به‌راستی چه کسی لیاقت این نوع دوستی را دارد؟

۱۱.۱ - دین‌دار بودن

دین‌دار باشد. بنابراین اموری همچون مورد اعتماد وفادار بودن، راستگو، بردبار و پوشاننده عیوب بودن، خائن و فتنه‌گر و... نبودن همه زیرمجموعه دین‌داری اوست.

۱۱.۲ - آخرت‌گرا بودن

آخرت‌گرا باشد. بداند که این دنیا محل گذر است و مرحله امتحانی برای ما پیش نیست و هم‌چنین تمام امور زندگی او منطبق با این عقیده‌اش باشد.

۱۱.۳ - برخورداری از عقل و خرد

امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «عَدُوُّ عاقلٌ خیرٌ مِن صَدیقٍ؛ دشمن با خرد از دوست نادان بهتر است».

۱۱.۴ - خیرخواهی

پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: «دوست واقعی تو کسی است که تو را در عیبت نصیحت کند و در غیابت حفظ کند و تو را بر خود مقدم دارد».

۱۱.۵ - سلامت روح و روان

امام علی (علیه‌السّلام) فرمودند: «از هم‌نشینی با تبهکاران دوری کن؛ زیرا آن‌ها بسان آتش‌اند که نزدیک شدن به آن، انسان را می‌سوزاند».
[۱۵] صالحی، ناد علی، قصه دلبری و دلدادگی، ص۳۶ تا ۵۲، قم، مهر امیرالمؤمنین، ۱۳۸۱ش، اقتباس.



جهت هدفمند بودن این دوستی و در نهایت نزدیکی به خدا، راه‌های زیر پیشنهاد می‌شود:

۱۲.۱ - شرکت در مجالس مذهبی

شرکت منظم و زمان‌بندی شده (مثلاً هفته‌ای یک بار) در زیارت‌گاه‌ها، مجالس پند و موعظه، مراسمات ادعیه، مباحث اخلاقی و دینی،... به اتفاق هم.

۱۲.۲ - انجام برنامه‌های دینی

انجام برنامه‌هایی که جنبه دینی ـ معرفتی دارد. مرور یا مباحثه کتب اعتقادی، اخلاقی، عرفانی، زندگی‌نامه بزرگان و ... .

۱۲.۳ - کاهش تدریجی صفات بد

برنامه‌ریزی هدفمند جهت کاهش تدریجی و گام‌به‌گام صفات بد و برخی رذائل اخلاقی (مثلاً یک ماه صرف حذف کردن صفت دروغ‌گویی) هر یک پلیس دیگری باشد.

۱۲.۴ - بیان حدیث یا نکته اخلاقی

ملزم باشند روزی یک حدیث یا نکته اخلاقی برای یک‌دیگر هدیه بیاورند.


اکنون به چند نکته مهم اشاره می‌کنیم:

۱۳.۱ - بیان ملاک‌ها برای تقریب به ذهن

ملاک‌هایی که درباره بهترین دوست به شما ارائه شد، جهت تقریب به ذهن بود؛ زیرا در گروه همسالان شما کسی که عیناً مطابق با این معیارها باشد، احتمالاً پیدا نمی‌شود. شما باید کسی را بیابید که تقریباً به این شاخصه‌ها نزدیک باشد. می‌توانید از کتب مربوطه نیز بهره بگیرد.

۱۳.۲ - دوری از انجام عبادات سخت

از انجام برخی عبادات و مستحبات طاقت‌فرسا و... خودداری کنید. به مرور باعث تنفر می‌شود.

۱۳.۳ - دوری از غم و اندوه

شادابی و نشاط، دین‌داری با غم و ‌اندوه و تفکرات خشک و تعصبات بی‌جا هیچ‌گونه تناسبی ندارد.

۱۳.۴ - پرهیز از دوستی‌های بسیار

از دوستی‌ها و ارتباطات زیاد و عمیق به‌شدت پرهیز شود
نشانه‌ها: اگر یک روز او را نبینید، حالتان بد شود، اکثر اوقات شبانه‌روز در فکر و ذهن شما حضور داشته باشد و پس از مدتی حس کنید به نوعی نسبت به او عشق ایجاد شده ... سعی کنید از ابتدا کنترل روابط میان فردی را به دست بگیرید.
عدم کنترل = گرفتاری‌های بسیار شدید روحی و عاطفی در آینده.


در تکمیل مورد بالا به شما می‌گوییم برای به دست آوردن مکارم اخلاق و صفات برجسته انسانی، به تنهایی‌ها و خلوت‌ها هم تأکید بسیار زیادی شده است؛ یعنی بخشی از اوقات انسان به تفکر و تذکر و تنبّه قلبی و محاسبه نفسانی و انس و مناجات با محبوب اختصاص یابد.


۱. دوستی در قرآن و حدیث، محمدی ری‌شهری، قم، دارالحدیث.
۲. دنیای نوجوان، محمدرضا شرفی، تهران، انتشارات تربیت، ۱۳۷۰ش.
۳. آداب دوستی و معاشرت، سیدمهدی شمس‌الدین، قم.


۱. مقدس‌نیان، سیدمحمد، محمدی، محمدمهدی، آداب معاشرت، ص۱۸، قم، اداره آموزش‌های عقیدتی سیاسی، نمایندگی ولی فقیه در سپاه، ۱۳۷۸.
۲. محمدی ری‌شهری، محمد، دوستی در قرآن و حدیث، ص۴۲۷، ح۹۹۱، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۳ش.    
۳. محمدی ری‌شهری، محمد، دوستی در قرآن و حدیث، ص۴۲۳ تا ۴۲۹، ح۹۸۰ تا ۹۹۶، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۳ش.    
۴. شمس‌الدین، سیدمهدی، جوانه‌های جوان، ص۱۲۱، قم، مؤسسه توسعه فرهنگ قرآنی، ۱۳۷۶ش.
۵. محمدی ری‌شهری، محمد، دوستی در قرآن و حدیث، ص۶۷۳، ح۱۴۳۱، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۳ش.    
۶. محمدی ری‌شهری، محمد، دوستی در قرآن و حدیث، ص۷۰۷، ح۱۴۸۷، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۳ش.    
۷. محمدی ری‌شهری، محمد، دوستی در قرآن و حدیث، ص۶۹۵، ح۱۴۷۰، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۳ش.    
۸. محمدی ری‌شهری، محمد، دوستی در قرآن و حدیث، ص۶۹۹، ح۱۴۷۶، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۳ش.    
۹. محمدی ری‌شهری، محمد، دوستی در قرآن و حدیث، ص۷۰۵، ح۱۴۸۴، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۳ش.    
۱۰. محمدی ری‌شهری، محمد، دوستی در قرآن و حدیث، ص۷۰۷، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۳ش.    
۱۱. محمدی ری‌شهری، محمد، دوستی در قرآن و حدیث، ص۷۰۱، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۳ش.    
۱۲. محمدی ری‌شهری، محمد، دوستی در قرآن و حدیث، ص۷۱۱، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۳ش.    
۱۳. محمدی ری‌شهری، محمد، دوستی در قرآن و حدیث، ص۷۱۳، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۳ش.    
۱۴. محمدی ری‌شهری، محمد، دوستی در قرآن و حدیث، ص۷۱۹، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۳ش.    
۱۵. صالحی، ناد علی، قصه دلبری و دلدادگی، ص۳۶ تا ۵۲، قم، مهر امیرالمؤمنین، ۱۳۸۱ش، اقتباس.




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «دوستی الهی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۱/۰۶.    



جعبه ابزار