• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

دنیازدگی از دیدگاه امام علی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: دنیازدگی، امام علی (علیه‌السلام)، دنیاپرستی، دنیاگرایی، دنیاگریزی.

پرسش: دنیازدگی از دید‌گاه امام علی (علیه‌السلام) عامل چه انحرافی است؟

پاسخ: دنیا نمی‌تواند آخرین مقصد و منتهای آرزوی انسان باشد و نکوهش دنیا در صورتی است که انسان، دنیا را نه در جایگاه وسیله و راه، بلکه در جایگاه هدف و مقصد ببیند و به آن توجه داشته باشد. به بیان زیبای قرآن جز دنیا، هدف و مطلوبی نداشته باشد و سطح فکرش از مادیات و دنیا فراتر نرود.



پیش از پرداختن به جواب، ضروری است که روشن کنیم مقصود از دنیاپرستی چیست؟

۱.۱ - دیدگاه شهید مطهری

شهید مطهری (رحمة‌الله‌علیه) در این زمینه می‌فرماید: «منظور از علاقه به دنیا، تمایلات طبیعی و فطری نیست، مقصود از دنیاپرستی علاقه و تعلق به امور مادی و در اسارت آن‌ها بودن است، که توقف و رکود است که اسلام سخت با آن مبارزه می‌کند؛ چون ضد نظام تکامل آفرینش است».


همان‌طور که دنیاگریزی و گوشه‌نشینی پسندیده نیست، دنیازدگی نیز سبب انحراف و گمراهی است. در نهج‌البلاغه از دنیاپرستی به‌شدت نهی شده و در برابر، از زهد، ستایش به عمل آمده است؛ بنا‌براین دنیاگرایی و دنیاگریزی دو سوی افراط و تفریط است. به همین دلیل در روایت می‌خوانیم:
«خَیْرُکُمْ مَنْ لَمْ یَتْرُکْ آخِرَتَهُ لِدُنْیَاهُ، وَلا دُنْیَاهُ لآخِرَتِهِ، وَلَمْ یَکُنْ کَلا عَلَی النَّاسِ
[۲] فرید تنکابنی، مرتضی، رهنمای انسانیت سیری دیگر در نهج‌الفصاحه، ص۲۹۳، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۹ش.
«بهترین شما کسی است که آخرت و کارهای اخروی را برای دنیا از دست ندهد و دنیا را هم برای آخرت رها نکند و سربار جامعه نگردد.
بنابراین انسان بایست در تلاش باشد که بین دنیا و آخرت جمع کند، و دنیا را پُلی برای رسیدن به آخرت قرار دهد. این سخن یعنی گریز از دو سوی افراط و تفریط. دنیاگریزی برای آخرت یا دنیا برای آخرت، کدام‌یک با نگرشی اسلامی مطابقت دارد؟ چه انحرافاتی با دنیاطلبی و شیفتگی به دنیا، در کمین انسان نشسته و سرمایه ارزشمند یعنی کمال‌طلبی او را تهدید می‌کند؟ این‌ها، نمونه سؤال‌های مهمی است که هر یک پاسخی ویژه و کنکاشی عمیق طلب می‌کنند.
چون این پرسش پی‌گیری عوامل انحراف دنیازدگی، با نگاه علوی است، برخی از این انحرافات را از منظر ایشان پی می‌گیریم.




قرآن کریم دنیازدگی را امری خلاف فطرت کمال خواهی انسان می‌داند؛ چراکه دنیا کالایی بی‌ثبات و ناپایدار است و دل بستن به اموری ناپایدار برخلاف فطرت کمال خواهی انسان است. میل به دنیا به معنای توقف و ایجاد مانع در مسیر حرکت انسان به سوی کمال است:
در آیه‌ای دیگر، دنیازدگی را با سعادت اخروی ناسازگار می‌داند.


نگرش امام علی (علیه‌السلام) نیز درباره دنیازدگی در راستای مفاهیم بلند قرآنی است. در این‌جا به برخی پی‌آمدها اشاره می‌کنیم:

۴.۱ - دنیاپرستی ریشه تمام خطاها و لغزش‌ها

امام علی (علیه‌السلام) فرمود:
«حُبُّ الدُّنْیَا رَاْسُ کُلِّ خَطِیئَةٍ؛ دوستی دنیا در رأس همه اشتباهات و گناهان است».
در کلامی دیگر آمده است:
«رأس الآفات الوله بالدنیا؛ رأس همه آفت‌ها، ولع و دوستی دنیا است».

۴.۲ - دنیازدگی عامل فریب

ــ حضرت در تمثیلی زیبا می‌فرمایند: «مَثَل دنیا همچون مار است که بدنی نرم دارد و زهری کشنده در درون آن است. فریب‌خورده نادان به سوی آن مایل می‌شود و دانای خردمند از آن حذر می‌کند».
[۱۰] ‌هاشم رسولی محلاتی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.

ــ در کلامی دیگر فرمود: «دنیا منظره‌ای دل‌فریب و سرانجامی خطرناک دارد، فریبنده و دل‌انگیز است؛ اما دوامی‌ ندارد، نوری است در حال غروب، سایه‌ای است زوال‌پذیر و ستونی است مشرف بر سقوط».

ــ «حب الدنیا راس الفتن و اصل المحن؛ محبت و دوستی دنیا، سر فتنه‌ها و ریشه محنت‌ها است».

۴.۳ - دنیاپرستی عامل حرص و طمع انسان

ــ امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «دوستی و محبت دنیا طمع به بار می‌آورد».
[۱۵] امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۳۸۷، خطبه ۸۳، ترجمه دشتی.

ــ در کلامی دیگر از حضرت آمده است که: «حرص و آزمندی، انسان را به تباهی می‌کشاند. دنیاپرستان به چیزی از دنیا نمی‌رسند، مگر این‌که دری از حرص به رویشان می‌گشاید و آتش عشق آنان تندتر می‌گردد».
ــ حضرت به فرزندان آدم هشدار دادند که: «ای پسر آدم! تو در آن‌چه بیش از معاشت به چنگ آورده‌ای، نگهبان و انباردار دیگری هستی».
ــ حضرت فرمود: «آن کس که قلب او با دنیاپرستی پیوند خورد، همواره جانش گرفتـار سه مشکل خواهد شد:‌ اندوهی رهانشدنی، حرصی جدا نشدنی و آرزویی نایافتنی».

۴.۴ - دنیاپرستی عامل سرکشی انسان

دنیاپرستی عامل سرکشی انسان در برابر دستورات خداوند است.
جاذبه‌های فریبنده دنیا، انسان را به سرکشی و عُصیان می‌کشد. حضرت (علیه‌السلام) در این زمینه از تقابل بین دنیاطلبی و جهاد نام برده، دنیاطلبی را یکی از عوامل مهم گریز از جهاد می‌شمارد.
[۲۱] امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۳۴، خطبه ۱، ترجمه دشتی.
[۲۲] امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۸۶، خطبه ۲، ترجمه دشتی.


۴.۵ - دنیازدگی ناسازگار با سعادت اخروی

ــ حضرت امیر (علیه‌السلام) در تمثیلی دل‌انگیز، دنیا و آخرت را همچون دو همسر یک مرد می‌شمارد که هرگاه به یکی نزدیک شود، از دیگری دور شده است.
[۲۳] هاشم رسولی محلاتی، ج۱، ص۳۷۲، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.

ــ در کلامی دیگر فرمود: «همان‌طور که شب و روز جمع‌شدنی نیست، دوستی خدا و دوستی دنیا نیز جمع‌شدنی نیست».
[۲۴] هاشم رسولی محلاتی، ج۱، ص۳۹۳، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.

ــ و در کلامی دیگر دنیا و آخرت را دو راه جدای از یکدیگر دانسته و فرموده: «هر کس که دنیاپرست باشد و به آن عشق ورزد، به آخرت کینه ورزد و با آن دشمنی کند».
[۲۶] ‌هاشم رسولی محلاتی، ج۱، ص۳۷، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.


۴.۶ - دنیاپرستی عامل غفلت از خدا

دنیاپرستی انسان را به خود سرگرم و از دیگر چیزها باز می‌دارد.
و امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «دنیا به علت نقد بودنش جلب توجه می‌کند».
«اهل دنیا سوارانی در خواب مانده‌اند که آنان را می‌راند». غوطه‌ور شدن در لذات دنیوی و عاشق و شیدای آن بودن، انسان را از یاد خدا و لذت معنوی باز می‌دارد.

۴.۷ - تلاش برای دست‌یابی به خواسته‌های نامشروع

افراد آلوده به دنیاپرستی، دین را وسیله‌ای برای دسترسی به خواسته‌های نامشروع خود قرار می‌دهند.«فَانْظُرْ فِی ذَلِکَ نَظَراً بَلِیغاً فَاِنَّ هَذَا الدِّینَ قَدْ کَانَ اَسِیراً فِی اَیْدِی الْاَشْرَارِ یُعْمَلُ فِیهِ بِالْهَوَی وَ تُطْلَبُ بِهِ الدُّنْیَا؛ در دستوراتی که دادم، نیک بنگر که همانا این دین در دست بدکاران اسیر گشته بود که با نام دین به هواپرستی پرداخته و دنیای خود را بدست می‌آورند».

۴.۸ - در تقابل با حراست و پاسداری از دین

آگاه باشید! با حفظ اساس ایمان و دین خویش، از بین رفتن چیزی از اموال نامشروع دنیا به شما ضرر نمی‌رساند و آگاه باشید با تباه ساختن دین خود آنچه از دنیا برای خویش نگهداری نموده‌اید، سودی به حالتان نخواهد داشت».
حضرت در کلامی دیگر وسیله تباهی دین را، دنیاطلبی معرفی کرده است.
[۳۵] هاشم رسولی محلاتی، ج۱، ص۳۹۱، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.


۴.۹ - عامل فراموشی معاد

امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «دنیا بیش از آخرت شما را تصاحب کرده و متاع زودرس دنیا بیش از متاع جاویدان آخرت در شما نفوذ کرده و دنیازدگی قیامت را از یادتان برده است».
نتیجه این‌که دنیا نمی‌تواند آخرین مقصد و منتهای آرزوی انسان باشد و نکوهش دنیا در صورتی است که انسان دنیا را نه در جایگاه وسیله و راه، بلکه در جایگاه هدف و مقصد ببیند و به آن توجه داشته باشد. به بیان زیبای قرآن جز دنیا، هدف و مطلوبی نداشته باشد و سطح فکرش از مادیات و دنیا فراتر نرود.


۱. مطهری، مرتضی، سیری در نهج‌البلاغه، ص۲۶۵، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۶۱ش.    
۲. فرید تنکابنی، مرتضی، رهنمای انسانیت سیری دیگر در نهج‌الفصاحه، ص۲۹۳، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۹ش.
۳. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعة، ج۱۷، ص۷۶، ب ۲۸، ح ۲۲۰۲۵.    
۴. انفال/سوره۸، آیه۶۷.    
۵. شوری/سوره۴۲، آیه۲۰.    
۶. آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، ص۳۴۸.    
۷. آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، ص۳۷۷.    
۸. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۳۳۴، حکمت ۱۱۹، ترجمه دشتی.    
۹. آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، ص۷۰۹.    
۱۰. ‌هاشم رسولی محلاتی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.
۱۱. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۶۰، خطبه ۸۳، ترجمه دشتی.    
۱۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، ج۱، ص۱۵۱، خطبه ۸۳.    
۱۳. آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، ص۳۴۸.    
۱۴. آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، ص۳۴۸.    
۱۵. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۳۸۷، خطبه ۸۳، ترجمه دشتی.
۱۶. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۳۸۷، نامه ۴۹، ترجمه دشتی.    
۱۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، ج۱، ص۶۶۱، نامه ۴۹.    
۱۸. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۳۴۵، حکمت ۱۹۲، ترجمه دشتی.    
۱۹. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۳۴۹، حکمت ۲۲۸، ترجمه دشتی.    
۲۰. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۳۷۲، حکمت ۳۶۷، ترجمه دشتی.    
۲۱. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۳۴، خطبه ۱، ترجمه دشتی.
۲۲. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۸۶، خطبه ۲، ترجمه دشتی.
۲۳. هاشم رسولی محلاتی، ج۱، ص۳۷۲، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.
۲۴. هاشم رسولی محلاتی، ج۱، ص۳۹۳، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.
۲۵. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۶۴۷، خطبه ۱۰۳، ترجمه دشتی.    
۲۶. ‌هاشم رسولی محلاتی، ج۱، ص۳۷، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.
۲۷. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۲۸۸، نامه ۴۹، ترجمه دشتی.    
۲۸. ناصر مکارم شیرازی، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، ج۱، ص۲۴۳، خطبه ۱۱۱.    
۲۹. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۱۰۲، خطبه ۱۱۱، ترجمه دشتی.    
۳۰. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۳۲۶، حکمت ۶۴، ترجمه دشتی.    
۳۱. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۵۷۷، نامه ۵۳، ترجمه دشتی.    
۳۲. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۳۱۴، نامه ۷۰، ترجمه دشتی.    
۳۳. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۳۱۴، نامه ۷۱، ترجمه دشتی.    
۳۴. مکارم شیرازی، ناصر، شرح و ترجمه نهج‌البلاغه، ج۱، خطبه ۱۷۳، ص۳۸۳.    
۳۵. هاشم رسولی محلاتی، ج۱، ص۳۹۱، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.
۳۶. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص۲۱۹، خطبه ۱۱۳، ترجمه دشتی.    
۳۷. یونس/سوره۱۰، آیه۷.    
۳۸. رعد/سوره۱۳، آیه۲۶.    




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «دنیازدگی از دیدگاه امام علی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۲۰.    







جعبه ابزار