دلالت انما بر حصر در آیه ولایت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آیه ولایت،
ولایت،
امامت،
امام علی.
پرسش: آیا «انّما» در
آیه ولایت، بر
حصر دلالت دارد؟
«اِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَوٰةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوٰةَ وَ هُمْ رَاکِعُون؛
همانا ولی شما، تنها
خدا و
پیامبر اوست و کسانی که
ایمان آورده‌اند؛ همان کسانی که
نماز بر پای می‌دارند و در حال
رکوع،
زکات می‌دهند.»
فخر رازی، در تفسیر معروف خود، در مورد کلمه «انّما» در آیه، اشکال کرده که این کلمه، دلالت بر حصر نمی‌کند و حصر، از آن فهمیده نمی‌شود. بنا‌بر‌این، ولایت، منحصر در
خدا و
رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و علی (علیه‌السّلام) نمی‌شود؛ بلکه دیگران نیز می‌توانند ولایت داشته باشند. به عبارت دیگر، «اثبات شیء، نفی ما عدا نمی‌کند».
در پاسخ فخر رازی، به سه نکته اشاره می‌شود:
اکثر قریب به اتّفاق نحویان، اصولیان، مفسّران و بزرگان ادب، در کتاب‌های خود، تصریح می‌کنند که از «انّما»، حصر فهمیده می‌شود.
فخر رازی در آیه ولایت می‌گوید که «انّما» بر حصر دلالت ندارد؛ امّا در آیات دیگری که با «انّما» آمده، حصر را فهمیده است. این آیات عبارت‌اند از:
«فَاِنَّمَا عَلَیکَ الْبَلَاغُ؛
فقط رساندن پیام، بر عهده توست.»
«یَسْٔلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ اَیّانَ مُرْسَاهَا قُلْ اِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ رَبِّی؛
از تو در باره
قیامت می‌پرسند که وقوع آن، چه وقت است؟ بگو: علم آن، تنها نزد پرودگار من است.»
«قُلْ اِنَّمَا اَتَّبِعُ مَا یُوحَیٰ اِلَی مِن رَّبِّی...؛
بگو: من تنها آنچه را از پروردگارم به من
وحی شود، پیروی می‌کنم.»
«اِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَی الَّذِینَ یسْتَٔذِنُونَکَ وَ هُمْ اَغْنِیاءُ...؛
ایراد، فقط بر کسانی است که با این که توانگرند، از تو اجازه
[برای
ترک جهاد] می‌خواهند.»
«قَالَ اِنَّمَا یَاْتِیکُم بِهِ اللهُ اِن شَاءَ وَ مَا اَنتُم بِمُعْجِزِینَ؛
گفت: خداست که اگر بخواهد، آن را برای شما می‌آورد و شما، عاجز کننده
[ی او
] نخواهید بود.»
«اِنَّمَا اَنتَ مُنذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هَادٍ؛
تو تنها هشدار دهنده‌ای، و برای هو قومی، هدایت‌گری است.»
به نظر فخر رازی، در همه این موارد، کلّمه «انّما» برای حصر است. فقط وقتی به آیه ولایت می‌رسد، ادّعا می‌کند که «انّما» مفیدِ حصر نیست. ظاهراً ایشان با ولایت مشکل دارد، نه با معنای کلمه «انّما»؛ وگر نه توجیه علمی برای فرقی که گذاشته، وجود ندارد.
لُبّ سخن فخر رازی، این است که «انّما»، حصر حقیقی نیست، در حالی که اصل «انّما» برای حصر حقیقی وضع شده است و حمل آن بر حصر اضافی، نیازمند دلیل و قرینه است و به دلیل نزول جداگانه
آیه ولایت و
سبب نزول خاصّ آن، چنین قرینه‌ای وجود ندارد.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «دلالت انّما بر حصر در آیه ولایت» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۵/۸.
