درمان سوء ظن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پرسش : برای رفع سوء ظن و
مثبت بینی، بجای منفی بینی، چه باید کرد؟
نمایه:
سوء ظن،
ظن،
بدبینی،
منفی نگری
پاسخ :
بین
منفی بینی و سوء‌ظن تفاوت وجود دارد. منفی بینی به این معناست که فرد در مشاهده و بیان و گزارش از واقعیت‌های موجود و پدیده‌هایی که با آنها مواجه می‌شود به جای
دید مثبت و نگاه به جنبه خوب، پسندیده و ایده‌ال به بیان بعد زشت، بد، ناخوشایند و خلاف طبع آن می‌پردازد. مثلاً در حالی که لیوان تا نیمه آب دارد او در بیان این واقعیت سوی دیگر قضیه را دیده و می‌گوید لیوان نصف است. بهر حال در حالی که مثبت و منفی، خوب و بد، زشت و زیبا هر دو که وجود دارند و از واقعیت برخوردارند وی به جنبه نا خوشایند توجه دارد در حالی که فرد مبتلا به سؤظن شاید واقعیت را نگوید و یا آنچه را که بیان می‌کند مطابق با واقع نیست. یعنی افزون بر دید منفی داشتن، این برداشت گاه مطابق با واقعیت خارجی هم نیست. با عنایت به تفاوت این دو واژه خوب بود که شما مقصود خودتان را بصورت واضح‌تر بیان می‌نمودید تا ارائه خدمت مفید میسّر می‌گشت، ولیکن در اینجا به ملاحظه مواردی که امروزه بیشتر مورد نیاز است و افراد با آن دست به گریبان هستند گمان می‌بریم که منظور شما نیز
علاج سؤظن باشد و ما نیز به این مشکل می پردازیم.
قبل از ارائه راهکار لازم است به عنوان مقدّمه به بیان مفهوم سؤظن بپردازیم تا واقعیت آن آشکار گردد، آنگاه بی‌تردید
درمان آن آسان‌تر خواهد بود.
سؤظن عبارت است از حالت ذهنی غیر مستند به
علم و راههای علمی که موجب یک برداشت و
تصور ذهنی نابجا و ناپسند و گاه خلاف واقع می‌شود، یعنی علم و
یقین نیست بلکه ظن است و از طرف دیگر این ظن ناشی از
خوش بینی نبوده و مفید دیدی پسندیده و مثبت و خرسند کننده نیست.
برای درمان سوء ظن راهکارهای مختلفی وجود دارد که به برخی از آنها در این مقال اشاره می شود.
اولین راهکار در علاج این حالت زشت، مواجه کردن فرد با واقعیت است. مثلاً اگر کسی با تکیه بر دلایل سست معتقد است حسین در امتحان قبول نشده است باید کارنامه قبولی حسین را فوراً به وی ارائه کرد. چنانچه در چندین مورد با اینگونه افراد چنین برخوردی صورت بگیرد او کم‌کم در
شیوه اندیشیدن و کانالهای کسب اطلاع خود تجدیدنظر کرده و به سادگی هر حرف و سخنی را نمی‌پذیرد.
دوّمین راه علاج آن است که از افراد مبتلا به این حالت دلیلی بخواهیم یعنی به محض اینکه با تکیه بر مدارک و دلایل ظنی (غیر علمی) مطلبی را بیان می‌کند سریع بگوییم شما از کجا چنین می‌گویید؟ دلیل شما بر این سخن چیست؟ در اینجا او چاره‌ای جز ارائه دلیل ندارد و چون می‌دانیم مدارک کلام او مدارک علمی نیست به سهولت در آنها خدشه نموده و ادلّه او را مورد نقد قرار می‌دهیم تا او خود با
ذهن خود به مقابله پرداخته و چون از حلّ آن عاجز است، به ناچار حقیقت را خواهد پذیرفت. همانگونه که گذشت اگر در چند مورد پیاپی با این افراد چنین برخوردی شود اندک اندک از این حالت دست خواهند کشید.
سوّمین راه علاج برشمردن دلایل نقضی، در رد سؤظن طرف مقابل است. یعنی بدون درخواست دلیل و مدرک و بدون مواجه کردن فرد با واقعیت به شکلی موقت و کوتاه مدت عقیده او را گویا می‌پذیریم ولی می‌گوییم اگر این
عقیده شما درست است پس این واقعیت را چه می‌گویید؟ مثلاً اگر معتقد است فلان شخص مرده است از او دلیل و مدرک نمی‌خواهیم بلکه می‌گوییم پس آن فردی که فلان مکان نشسته و غذا می‌خورد ـ یعنی همان فرد مورد نظرـ کیست؟ به این شیوه فرد در اندیشه خود تجدید نظر خواهد کرد. در این شیوه فرد با مسلّمات و پدیده‌های مورد پذیرش مواجه می‌شود که چاره‌ای جز پذیرش آنها نداردو پذیرش آن مساوی با دست کشیدن از سؤظن می باشد.
چنانچه شخص خود به غیر علمی بودن عقائد خویش آگاهی دارد در این صورت برشمردن پیامدهای منفی تکیه بر ظن و
گمان، داستانها و حکایت‌هایی از این قبیل و یا حتی
روایات و آیاتی که ما را از
اعتماد به ظن و گمان برحذر می‌دارد مفید خواهد بود بخصوص بیان واقعیتها و حکایت‌های آموزنده که موجب تنبیه و آگاهی فرد شده و به او هشدار میدهد تا دیگر به ظن و گمان و مدارک غیر علمی تکیه نکند. پر واضح است که این شیوه اگر با بیانی ادبی و با بهره‌گیری از تمثیلها و حکایت‌ها همراه باشد همانند
موعظه و
پند سخت تا عمق جان فرد نفوذ کرده و رفتار و عملکرد او تحت تأثیر قرار میدهد. به امید روزی که بشر از پیروی ظن و گمان دست بشوید که بی‌تردید ره هدایت در پرتو پیروی از علم به روی بشر گشوده خواهد شد.
سایت اندیشه قم
