خودسازی در سنین مختلف
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: خودسازی،
خودشناسی.
پرسش: آیا خودسازی برای سنین مختلف متفاوت است؟ اگر هست راهنمایی بفرمائید که خودسازی چگونه باید باشد؟
خودسازی یک هدف ارزشمند است که با انجام
واجبات و
ترک محرمات حاصل می‌شود. خودسازی از زمان
بلوغ شرعی شروع می‌شود. اصول خودسازی در همه مراحل زندگی یکسان است، اما روش‌ها و زمینه‌هایی که افراد باید روی آن برنامه‌ریزی کند، در سنین مختلف، متفاوت می‌باشد.
برای روشن شدن بحث یادآوری این نکته ضروری است که «خودسازی» لزوماً به معنای شب و روز عبادت کردن و همیشه در حال گریه و زاری بودن و
دعا و
نماز خواندن نیست. برخی افراد فکر می‌کنند خودسازی، کار عجیب و غریب است و انسان باید کارهای معمولی و روزمره خود را ترک نموده و
شب و روز نماز و دعا بخواند. به همین خاطر این افراد بعد از مدتی از آن ناامید می‌شوند و می‌گویند ما نمی‌توانیم خودسازی کنیم. انسان می‌تواند زندگی معمولی خود را داشته باشد و در عین حال خودسازی کند. چیزی که انسان همیشه باید رعایت کند انجام واجبات و ترک محرّمات است و این برای مکلفین اختصاص به سنّ خاصی ندارد. اگر می‌خواهید بیشتر به خودسازی بپردازید و جزئیات آن آشنایی پیدا کنید به دستورالعمل ذیل که در برخی کتاب‌های اخلاق بیان شده، عمل نمایید:
مراحل متفاوتی برای خودسازی متصور است:
اولین مرحله خودسازی،
توبه و
ترک گناه است. فردی که می‌خواهد برنامه‌ای برای خودسازی داشته باشد باید به قصد
توبه غسل کند و از تَهِ دِل بگوید. خدایا! به سوی تو آمدم و از گناهان توبه کردم و تصمیم دارم بعد از این مرتکب گناه نشوم و چنانکه بدنم را با آب شتشو می‌دهم قلب و نفسم را نیز از اخلاق زشت و گناهان پاک می‌سازم.
یکی از مسایل مهم در خودسازی این است که
انسان خود را همیشه در محضر
خدا ببیند و سعی کند همواره به
یاد خدا باشد. انسان اگر خود را همیشه در محضر خدا بداند، مرتکب
گناه نخواهد شد.
هم در روایات و هم در دستورالعمل‌های علمای اخلاق توصیه شده است که باید همیشه با
وضو بود. (روایات متعدد در این باره آمده است.)
به هنگام خواب نیز با وضو باش.
رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمود: «من بات علی طهرٍ فکانّما احیی اللیل؛
هرکس که با وضو بخوابد چنان است که گویا تمام شب را به عبادت مشغول بوده است.»
در طول روز مراقب کار خود باشیم و شب به شب به کارهای روزانه خود رسیدگی کنیم و تصمیم بگیریم نقاط ضعف ر ابر طرف کنیم.
یکی از برنامه‌های مهم در خودسازی انجام عبادات و فرایض الهی با
حضور قلب است. حضور قلب دارای درجات و مراتب متفاوتی است. نخستین مرتبه حضور قلب که در خودسازی مؤثر می‌باشد، بدین صورت است که نمازگزار در تمام
نماز اجمالاً توجه داشته باشد در حضور پروردگار جهان ایستاده و با او سخن می‌گوید. ارزش عبادت و نماز به حضور قلب و توجه به خدا است و به مقدار حضور قلب می‌تواند در صفای باطن و
قرب الی الله مؤثر باشد. بی‌جهت نیست که انبیای عظام و
ائمه اطهار و
اولیای خدا به نماز آن همه عنایت داشتند.
و نیز می‌توانیم از جلسات اساتید اخلاق و نوارهای ایشان کمک بگیریم.
هر روز با حضور قلب مقداری
قرآن خوان و در معنای آیات تفکر و تدبّر نما. در صورتی که در آغاز، توان و همّت انجام همه این اعمال را ندارید می‌توانید از مقدار کم شروع کنید و تدریجاً بدان بی‌فزایید. با تکرار و مداومت این اعمال به مراتب بالای خودسازی و
طهارت روح نایل خواهید شد.
ریشه‌های تربیت اخلاقی و خودسازی از همان کودکی و حتی قبل از تولد شروع می‌گردد. والدین و مربیانی که به خودسازی اهتمام می‌ورزند و برنامه خودسازی در زندگی آنها وجود دارد شیوه خود را به طور غیر مستقیم به فرزندان خود منتقل می‌کنند و الگوی عملی برای فرزندان هستند. بی‌تردید خودسازی والدین (اهمیت به مسائل شرعی حقوق خود، حقوق دیگران و
حق الله،
رزق حلال و...) زمینه را برای خودسازی کودکان فراهم می‌آورد و چنین کودکانی به راحتی در مسیر حق قرار می‌گیرند. والدین قبل از به تکلیف رسیدن نوجوانان، وظیفه دارند با تمرین دهی ظریف و دقیق خود زمینه
خودشناسی و
خودسازی را در فرزندان خود فراهم آورند.
لازم به ذکر است که همراه خودسازی، خودشناسی نیز لازم است. در خودشناسی فرد با نقاط ضعف و قوت خود آشنا می‌شود و در مسیر خودسازی از نقاط قوت خود کمک می‌گیرد تا با نقاط ضعف‌اش آشنا شود. آشنایی با نقاط قوت و ضعف در کنار همدیگر باعث می‌شود که فرد به خاطر صفات بدش مأیوس نشود؛ چون در کنار آن صفات خویش را می‌بیند همچنین فرد به خاطر صفات خویش مغرور نمی‌شود چون در کنار آن صفات می‌داند که صفت بد هم دارد در خودشناسی می‌داند که هرچه بشر ضرر می‌بیند به خاطر
خودخواهی است، بنابراین تلاش می‌کند با خودخواهی و خودمداری مبارزه کند و
حق مدار گردد و از جسم و جان خود برای رشد کمک می‌گیرد.
۱. محمد تقی مصباح یزدی، به سوی او، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، ۱۳۸۲.
۲. سید یوسف ابراهمیان آملی، خودشناسی در تربیت اسلامی، آمل، چاپ شهر، ۱۳۷۸، جلد اول.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «خودسازی در سنین مختلف» تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۱۸.
