خلقت ملائکه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: خلقت، فرشتگان، نور، امامان علیهم‌السلام،
گریه بر امام حسین علیه‌السلام.
پرسش: آیا ملائکه از نور امامان خلق شده‌اند و آیا وظیفه آنها گریه کردن بر امام حسین است؟
پاسخ: ۱. خلق شدن ملائکه از نور با وجود روایات نقل شده در منابع شیعه و اهل سنت امری تردیدناپذیر است. در برخی روایات شیعه از
خلق شدن موجودات به‌ویژه ملائکه از نور افرادی؛ مانند پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله،
ائمه و یا نورهای گوناگون اشاره شده است. هم‌چنین روایاتی در میان منابع اهل سنت یافت می‌شود که به خلق شدن خلیفه اول و ... از نور پیامبر اشاره دارد. وجود این‌گونه اخبار در برخی منابع
شیعه و اهل سنت نشان از اعتقاد تمام آنان به این امر نیست.
۲. گریه کردن ملائکه بر امام حسین ـ علیه‌السلام ـ و
زیارت نمودن وی با استفاده از روایات صریح نقل شده در منابع شیعی و هم‌چنین روایات شبیه به این مورد که در کتب شیعه و اهل سنت مذکور است، امری مسلم و تردیدناپذیر است.
آن‌چه مسلم است برای شناخت حقایق
جهان خلقت ابزار و روش‌های متفاوتی میان
علما و گروهای مختلف مطرح است. برداشت ظاهری از آیات و روایات، یا به تعبیر دیگر نقل‌گرایی یکی از این روش‌ها به شمار می‌آید. در کنار این روش، علما به تناسب گرایش فکری خویش از ابزارهای
شناخت دیگری بهره برده‌اند که می‌توان از میان آنها به روش‌های عقلی، فلسفی و عرفانی اشاره نمود. بدون شک هر یک از علما در بهکارگیری و تفسیر روایات تحت تأثیر این نوع دیدگاه‌ها هستند. به این معنا که نگاه کیهان‌شناسی فلاسفه، متکلمان، عرفا و حدیث‌گرایان همواره با هم تفاوت اساسی داشته است؛ دلیل این تفاوت همان‌گونه که گفته شد ابزار و روش‌شناختی به کار گرفته شده از سوی آنان بوده. لذا در تبیین و
تفسیر مسئله آفرینش، سخنان گوناگونی یافت می‌شود. مثلاً مطرح نمودن عقول عشره و دخالت آنان در
آفرینش جهان از طرف برخی فلاسفه، هم‌چنین نگاه تأویلی برخی محدثان از این قبیل است. بنابر این در مواجهه با طرح مسئله چگونگی خلق شدن
ملائکه باید به این موضوع به شکلی جدی توجه داشت.
علاوه بر آن‌چه بیان شد، بارها گفته شده است که دلیلی بر صحت تمام روایات موجود در کتب روایی
شیعه و یا اهل سنت وجود ندارد. بلکه احراز صحت و سقم روایات از سوی عالمان با بهکارگیری
علم رجال میسر می‌شود؛ به همین دلیل علمای هر دو گروه روایات را بر‌اساس این نوع بررسی، به گونه‌های مختلف تقسیم‌بندی کردهاند، تا جایی که اهل سنت روایاتی را در بعضی مجموعه‌های روایی خود جمع‌آوری کرده آنها را صحاح نامیده‌اند.
در میان منابع سنی و شیعی روایاتی یافت می‌شود که به وجود
نور پیامبر قبل از آفرینش مخلوقات اشاره دارد.
در منابع
اهل سنت روایتی از حضرت رسول نقل شده است که سخن از
خلق شدن خلیفه اول از نور پیامبر و خلق شدن خلیفه دوم و
عایشه از نور
ابوبکر و ... به میان آمده است.
هم‌چنین در منابع شیعی به روایاتی بر‌می‌خورد که گاهی خلق شدن ملائکه از نور پیامبر، امامان و گاه از نورهای مختلف دانسته شده است. این‌گونه روایات را که به روایات طینت مشهورند نمی‌توان به‌طور‌کلی و با صراحت تمام نفی کرد، بلکه باید آنها را مورد بررسی و دقت قرار داد.
البته برای آشنایی با اعتقادات اصیل علمای شیعه در زمینه‌های مختلف شایسته است به کتاب‌های تدوین شده در این راستا مراجعه کرد.
استناد به
روایت یا روایاتی از منابع شیعه و جزو معتقدات تمام شیعه برشمردن آن، خالی از اشکال نیست؛ زیرا در میان کتاب‌های شیعه نیز روایاتی وجود دارد که صحت آنها به دلایل مختلف مورد تأیید علما نیست. علاوه بر این برخی اخبار آحاد نیز وجود دارد که بنا بر نظر بیش‌تر علما این اخبار نمی‌توانند اساس یک اعتقاد صحیح را بنا نهند. وجود یک یا چند روایت نقل شده به‌وسیله راویی خاص در مورد
خلقت ملائکه از نور امامان و یا خلق شدن خلیفه اول از نور پیامبر که روایات دیگر آن را مورد تردید قرار می‌دهند، اعتقاد تمام علمای شیعه و یا سنی به این امر را اثبات نمی‌نماید. گرچه چنین دیدگاهی تا جایی که با اصول مسلم
دین مغایرت نداشته باشد مانند بسیاری دیگر از برداشت‌ها و قرائت‌های گوناگون مذاهب اسلامی، پیرامون صفات خدا،
معاد جسمانی، روحانی، و ... موجبات خدشه در دیانت افراد نمی‌گردد.
سخن بعدی پیرامون گریه کردن ملائکه بر امام حسین ـ علیه‌السلام ـ و هم‌چنین فرود آمدن آنها برای
زیارت آن حضرت است. قبل از پرداختن به اصل مطلب باید چند نکته روشن گردد.
در روایات شیعه و اهل سنت مسئله گریه کردن و شادمانی نمودن ملائکه برای افرادی خاص عنوان شده است. ما فارغ از این که این امر به چه صورت اتفاق می‌افتد،
ـ آیا آنان نیز مانند
انسان دچار دگرگونی‌های روحی می‌گردند؛ یعنی با دیدن یا شنیدن اتفاقات ناگوار یا مسرت‌بخش اندوهگین و یا خشنود می شوند یا خیر ـ در مورد این روایات گفت‌و‌گو خواهیم کرد. این مسئله (گریه ملائکه) در ادبیات پیش از اسلام نیز به شکل گریه کردن
آسمان و یا زمین و یا گرفتگی خورشید و یا گریه باد بر اشخاص مهم که از دنیا می‌روند مطرح شده است که
قرآن کریم نیز به آن اشاره نموده است.
با بررسی و تفسیر آیه مبارکه به این نکته خواهیم رسید که به عقیده برخی مفسران گریه کردن آسمان و زمین به معنای گریه کردن انسان‌های روی
زمین و ملائکه آسمان می‌باشد.
اما در
اسلام به صراحت مسئله گریه کردن و نیز شادمانی نمودن آسمان و زمین و
فرشتگان برای افراد خاص در روایات اهل تسنن و شیعه مطرح شده است.
ما برای بیش‌تر روشن شدن موضوع روایات مربوط به این بحث را از دو گروه یاد شده ذکر می‌کنیم.
در روایتی از
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌خوانیم: هیچ مؤمنی در غربت نمی‌میرد ـ درحالی‌که گریه‌کننده‌ای ندارد ـ مگر این‌که آسمان و زمین بر او بگریند.
در روایتی به همین مضمون به‌جای آسمان و زمین واژه فرشتگان آمده است.
در حدیثی دیگر اشاره به
گریه کردن مخلوقات برای
حضرت آدم علیه‌السلام شده است. بدین ترتیب که هنگام رحلت ایشان تمام خلایق به مدت هفت روز بر وی گریستند.
نیز در فرازی از رسول اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در برخورد با جوانی که در اثر
عبادت متحول شده و حال او منقلب شده بود، اشاره به گریه ملائکه به سبب گریه این جوان شده است. پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ پس از گفت‌و‌گویی با او می‌فرماید: "به تحقیق که ملائکه آسمان به جهت گریه تو به گریه افتادند".
از جمله روایات مهم در این زمینه سخنی از
رسول خدا در مورد مجاهدان است. پیامبر در ضمن این
حدیث می‌فرمایند: "وقتی خانواده‌شان با آنان (یعنی مجاهدان) وداع می‌کنند، دیوار خانه‌ها برای آنها گریه می‌کنند.
در تفسیر قرطبی در ضمن
تفسیر آیه مبارکه: ما بکتهم السماء ... ." گفته شده است منظور از گریه آسمان و زمین، گریه ملائکه آسمان و زمین است و اضماری در کلام وجود دارد. مانند و "اسال القریه" که بیش‌تر مفسران واژه اهل را در آن در
تقدیر گرفته‌اند. سپس روایتی از حضرت رسول ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نقل می‌نماید که فرموده‌اند: "هیچ مؤمنی نیست مگر آن‌که دو در برای او در آسمان قرار داده شده؛ یک در
رزق او از آن نازل می‌شود، و در دیگر
سخن و
عمل او از آن وارد می‌شود. هر وقت
مرگ و فقدان او اتفاق بیفتد، بر او می‌گریند. در ادامه از مجاهد نقل می‌کند که آسمان و زمین چهل روز بر
مؤمن می‌گریند.
ابویحیی می‌گوید: از قول او تعجب کردم. مجاهد گفت تعجب می‌کنی؟ چرا زمین بر کسی که با رکوع خود آن را آباد کرده نگرید. و چرا آسمان بر بنده‌ای که آهنگ
تسبیح و تکبیرش در آن مانند طنین دسته‌ی از زنبوران بود
گریه نکند.
اما در مورد شادمانی ملائکه برای افرادی خاص نیز روایاتی نقل شده است. از جمله به شادمانی ملائکه برای ولادت خلیفه اول،
هم‌چنین
شادی ملائکه به جهت اسلام آوردن خلیفه دوم
و یا شادمانی آنان و به اهتزاز درآمدن
عرش برای برای
روح سعد بن معاذ را می‌توان اشاره نمود.
فرود آمدن ملائکه نیز گوشه‌ای از بحث ما را تشکیل می‌دهد. برای پرهیز از طولانی شدن گفتارمان به‌طور اختصار به چند نمونه اشاره می‌نماییم.
حضور ملائکه برای یاری رساندن مسلمانان در
جنگ بدر،
یا فرود آمدن آنان برای غسل دادن حنظله، هم‌چنین حضور آنان برای تشییع و حمل جنازه سعد بن معاذ از این قبیل است.
مهم‌تر از آن‌چه تاکنون گفته شد، روایتی در خصوص گریه آسمان بر
امام حسین علیه‌السلام است که بسیاری از منابع اهل سنت با اندکی تفاوت غیر مخل به معنا آن را نقل کردهاند. البته این روایت و برخی روایات یاد شده دیگر در منابع شیعی به نقل از ائمه و پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نیز آمده است. این
روایت در منابع اهل سنت توسط افرادی؛ چون سدی، قرة بن خالد، مجاهد، و ... چنین نقل شده است: "هنگامی که حسین بن علی ـ علیه‌السلام ـ شهید شد، آسمان بر او گریه کرد، و گریه او سرخی مخصوصی بود که در اطراف آسمان نمایان شد.
اکنون اشاره‌ای مختصر به روایات شیعه در این زمینه:
از پیامبر اکرم روایت شده است که،
ملائکه بر حلقه‌های ذکر عبور می‌کنند و بالای سر آنان حضور پیدا می‌کنند و به سبب گریه آنها گریه می‌کنند.
در این روایت هم به گریه و هم به حضور ملائکه اشاره شده است.
در روایتی از
امام کاظم علیه‌السلام آمده است: اگر مؤمنی بمیرد ملائکه و تمام بقاع زمین که وی خدا را در آنها عبادت نموده است، بر او می‌گریند.
اگر در روایات یادشده اندک تأملی نماییم، دو نکته را درمییابیم:
در این روایات آن‌چه مطرح شده گریه خلایق، زمین، آسمان، دیوارها و ملائکه است.
روایات ذکر شده، گریه و بشارت ملائکه یا نزول آنها را جهت افراد خاص؛ از قبیل مجاهدان، غریبان از وطن،
مؤمنان،
صحابه و
شهدا ... ذکر نموده‌اند.
بنا بر آن‌چه تاکنون گفته شد، با وجود گریه زمین، آسمان در و دیوار و ملائکه و ...، اصل گریه کردن ملائکه در مواردی مسلم به نظر می‌آید. نیز با وجود گریه ملائکه یا شادی آنان نسبت به افرادی که یادآور شدیم، درمییابیم که، موضوع گریه و
عزاداری ملائکه برای امام حسین ـ علیه‌السلام ـ که جامع تمام ویژگی‌های فوق است، و با وجود
روایات گریستن آسمان بر وی در منابع اهل سنت، امری غریب به نظر نمی‌آید.
امام حسین ـ علیه‌السلام ـ سبط پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و از اصحاب کسا و جزو
اهل بیت پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ است که
آیه تطهیر در شأن آنان نازل شده است.
و به تعبیر رسول اکرم حسن و حسین سرور جوانان بهشت‌اند.
این ویژگی‌ها را قطعاً در هیچ‌کدام از صحابه نمی‌توان یافت، مگر در اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ مضاف بر این‌که امام حسین را نیز یقیناً می‌توان جزو اصحاب به شمار آورد.
جهاد امام علیه انحرافات حکومت
یزید و امتناع از بیعت با او، و سرانجام به شهادت رسیدن وی در راستای
اقامه فریضه
امر به معروف و
نهی از منکر در غربت، از دیگر ویژگی‌های این
شخصیت تاریخ‌ساز است. عبادت او حتی در آخرین لحظات
زندگی نشانه
ایمان و
تقوای والای اوست.
حال با این وجود چه جای شگفتی است، اگر ملائکه به امر خدا به
زیارت امام حسین شهید بیایند، همان‌گونه که برای تشییع سعد بن معاذ آمدند و یا بر وی بگریند، همان‌طور که برای سایر مؤمنان و
اموات غریب از وطن و مجاهدان شهید می‌گریند.
علاوه بر این وجود روایاتی از اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ در این خصوص و توصیف گریه ملائکه بر او و زیارت مزارش در کتب روایی ما موجود است که اعتقاد ما را به این امر دو چندان می‌نماید، و به دلیل پرهیز از به درازا کشیده شدن سخن از آن چشم‌پوشی می‌کنیم و به مجالی دیگر واگذار می‌نماییم.
پایگاه اسلام کوئست.
