• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خلاصی از عشق های غیر الهی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: محبت، دوستی.

پرسش: گاهی اوقات دوستی انسان با یکی از رفقایش تبدیل به شیدایی و عاشقی می‌شود و با‌اندک دقتی می‌توان فهمید که این دوستی الهی نیست و یکی از عمده‌ترین دلایل آن ظاهر زیبای طرف مقابل است و کار به جایی می‌رسد که طاقت دوری او را ندارد و حتی مدت زیادی از روز خود را به او فکر می‌کند. به نظر شما چگونه می‌توان این دوستی را کنار گذاشت و یا تعدیل کرد و در آینده چگونه از آن جلوگیری به عمل آورد؟

پاسخ: انسان موجودی اجتماعی است و در زندگی خویش نیازمند ارتباط و دوستی با دیگران است. اما باید با انتخاب دوست شایسته و رعایت اعتدال در ابراز دوستی‌ها و رعایت حدود و احکام الهی و پرهیز از افراط و تفریط‌ها سعادت دنیا و آخرت خود را تامین نماید.



۱.جایگاه و اهمیت انتخاب دوست: انسان موجودی اجتماعی است و در زندگی خویش نیازمند ارتباط و دوستی با دیگران است. اما باید با انتخاب دوست شایسته و رعایت اعتدال در ابراز دوستی‌ها و رعایت حدود و احکام الهی و پرهیز از افراط و تفریط‌ها سعادت دنیا و آخرت خود را تامین نماید.
عشق اوج علاقه و محبت به شخص یا چیزی است و بر سه قسم است: ۱. عشق حقیقی، عشقی که در جان آدمی نهفته و مبدا و غایت آن، خداوند است، از آن با تعابیری چون "عشق اکبر" نیز یاد می‌شود.
۲. عشق مجازی: عشق مجازی عبارت است از عشق به مظاهر و آفریده‌های پروردگار همچون عشق به انسان و کمالات او، از این عشق به عنوان "عشق اصغر" نیز یاد می‌شود.
۳. عشق کاذب و دروغین که دارای منشا جنسی و شهوانی است، موجب تسلط نفس اماره و تقویت آن و حکومت شهوت بر قوه عاقله و در نتیجه، تباهی و هلاکت انسان است.
هر عشقی جز عشق به الله و معصومان (علیه‌السّلام)، کاذب است.
راه پیشگیری یا نجات از دوستی‌های افراطی و عشق‌های کاذب و غیر الهی را می‌توان در موارد زیر برشمرد:
ا.دقت در اصل انتخاب دوست و رعایت موازین شرعی (هم جنس و غیر هم جنس) در چنین انتخاب‌هایی.
ب.توجه به پیامد‌های منفی دوستی‌های افراطی.
ج.تقویت عشق حقیقی که اگر چنین عشقی در انسان حاصل شود خودبخود عشق‌های کاذب رخت برمی‌بندند.


در پاسخ به این سؤال سه نکته حائز اهمیت است:

۲.۱ - جایگاه و اهمیت انتخاب دوست

به دلیل دارا بودن روحیه اجتماعی، هر انسانی در دوران زندگی خویش، همواره نیازمند رفاقت و دوستی با دیگران است. از آنجائی که جوانان در آستانه ورود به زندگی اجتماعی قرار دارند، انتخاب همنشین و دوست شایسته برای ایشان از اهمیت بیشتری برخوردار است.
اما باید توجه داشت که بسیاری از انحراف‌های اخلاقی و بزهکاری‌های اجتماعی از طریق دوستان ناباب، دامنگیر افراد می‌شود، از این رو داشتن دوستان خوب و شایسته و معاشرت با ایشان، می‌تواند در رشد و شکوفایی استعدادها و شخصیت جوانان و تقویت ابعاد انسانی و ارزش‌های اخلاقی و معنوی ایشان مؤثر باشد.
به عبارتی، دوستی‌ها در صورتیکه بر پایه و اصول منطقی و بر اساس دستورات و توصیه‌های نورانی قرآن و اهل بیت (علیه‌السّلام) انتخاب و در چارچوب شرع مقدس و به دور از افراط و تفریط‌ها تداوم یابد می‌تواند برای انسان بعنوان یک فرصت طلایی و سرنوشت ساز باشد.و در غیر این‌صورت، فرجام خوبی نخواهد داشت.
خداوند در قرآن می‌فرماید: "و (قیامت) روزی است که ظالم دست حسرت به دندان گرفته، می‌گوید: ‌ای کاش من در دنیا با رسول خدا راه دوستی و طاعت پیش می‌گرفتم. وای بر من‌ای کاش که فلان (کافر و فاسق) را دوست خود نمی‌گرفتم که رفاقت او از پیروی قرآن و رسول حق، مرا محروم ساخت و گمراه گردانید..."
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز در بیان جایگاه دوستی می‌فرماید: «المرء علی دین خلیله، فلینظر احدکم من یخالل؛ انسان بر دین دوستش خواهد بود، بنابر این هریک از شما دقت کند که با چه کسی دوست می‌شود.»
از این رو دقت در گزینش دوست و همنشین خوب، ضامن سعادت اخلاقی انسان در دنیا و فرجام نیک در آخرت است.

۲.۲ - رعایت حدود و اعتدال در دوستی‌ها

نکته بسیار مهم در دوستی، اعتدال در ابراز دوستی و رعایت حدود و احکام الهی و پرهیز از افراط و تفریط‌ها است.
زیرا گاهی اوقات دوستی‌ها از حد اعتدال خود خارج شده و به عشق و شیدایی‌های انحرافی تبدیل می‌شود. برای اینکه حد و مرز دوستی مطلوب از دوستی‌های غیر مطلوب و افراطی مشخص شود لازم است در ارتباط با عشق و اقسام آن توضیحاتی داده شود:
در کتب لغت، "عشق" به معنای "دوستی شدید" آمده است العشق افراط الحب و یکون فی عفاف و فی الاساس «اشتقاق العشق من العشق...»
[۳] الشرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۲، ص۷۸۶.
و نیز از ماده «عَشَقَ» بوده و معنایش «پیچک» است و پیچک، گیاهی است که به درختان دیگر می‌پیچد.
[۴] جبران مسعود، الرائد، فرهنگ الفبایی، با ترجمه رضا اترابی نژاد، ج۲، ص۱۱۹۰، چاپ دوم، ۱۳۷۶ هـ ش، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
علاقه به شخص یا چیزی وقتی به اوج شدت برسد، به طوری که وجود انسان را مسخر کند و حاکم مطلق بر وجود او گردد، عشق نامیده می‌شود. و بر سه قسم است:

۲.۲.۱ - عشق حقیقی

در فرهنگ اسلامی عشق حقیقی همان پرستش الهی است و به تعبیر امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام): «طوبی لمن عشق العبادة و احبها بقلبه و باشرها بجسده خوشا به حال کسی که عاشق عبادت شود و آن را قلباً دوست بدارد و با تن خود انجام دهد.»
علامه طباطبایی (ره) در تعریف عشق آورده‌اند: "عشق یعنی قرار گرفتن موجودی کمال جو (انسان) در جاذبه کمال مطلق (خداوند متعال) یعنی پروردگاری جمیل و بی‌نیاز،...و معشوقی که همه رو به سوی او دارند و او را می‌طلبند."
[۷] طباطبایی، محمد حسین، المیزان، ص۴۱۱.
بنا بر این عشق حقیقی، عشق به زیبایی یا «خیر مطلق» است که عالی‌ترین مرتبه عشق است. عشقی است که در جان آدمی نهفته و مبدا و غایت آن، خداوند است، از عشق حقیقی با تعابیری چون "عشق اکبر" و "محبت اول یا سوم" نیز یاد می‌شود.
[۸] پرسشها و پاسخهای دانشجویی، عرفان و تصوف، ج۱۲، ص۲۳۱ - ۲۳۲


۲.۲.۲ - عشق مجازی

عارفان و فیلسوفان در برابر عشق حقیقی، دو نوع دیگر برای عشق تعریف کرده‌اندکه عبارتند از عشق مجازی و عشق کاذب.
عشق مجازی عبارت است از عشق به مظاهر و آفریده‌های ذات پروردگار همچون عشق به انسان و کمالات او، بعنوان مجموعه‌ای از لطایف عالم هستی و آینه‌ای از صفات حق، که از این عشق به عنوان "عشق اصغر" نیز یاد می‌شود. با این وجود، توقف و ماندگاری در این عشق، اگر چه بهتر از نداشتن عشق است، ولی نتایج عشق حقیقی و راستین را ندارد.
[۹] پرسشها و پاسخهای دانشجویی، عرفان و تصوف، ج۱۲، ص۲۳۱ - ۲۳۲، با کمی تغییرات.
عشق مجازی پاک و عفیف همچون نردبان و پل و یا مسیر ورودی به عالم عشق حقیقی است.

۲.۲.۳ - عشق کاذب

عشق کاذب (دروغین) عشقی است که دارای منشا جنسی و شهوانی است، در این عشق، عاشق محو صورت ظاهری معشوق و رنگ و روی اوست. این نوع عشق (که به جفا، نام عشق بر آن نهاده‌اند) موجب تسلط نفس اماره و تقویت آن و حکومت شهوت بر قوه عاقله و در نتیجه، تباهی و هلاکت انسان است. عشق دروغین جز طغیان شهوت نیست، عشقی است که از مبادی جنسی و حیوانی سرچشمه می‌گیرد.
[۱۰] پرسشها و پاسخهای دانشجویی، عرفان و تصوف، ج۱۲، ص۲۳۱ - ۲۳۲، با تغییرات.

استاد مطهری در باره چنین عشقی می‌گوید: "جوانی که از دیدن روئی زیبا و موئی مجعّد به خود می‌لرزد و از لمس دستی ظریف به خود می‌پیچد، باید بداند، جز جریان مادی و حیوانی در کار نیست. این گونه عشق‌ها به سرعت می‌آید و به سرعت می‌رود، قابل اعتماد و توصیه نیست، خطرناک است و فضیلت‌کش و تنها با کمک عفاف و تسلیم نشدن در برابر آن است که آدمی سود می‌برد."
از این رو انسان باید از این نوع عشق‌ها و محبت‌های کاذب و دروغین که منشا حیوانی دارند پرهیز نماید زیرا این عشق‌ها نهایتاً به خشونت، جنایت، گرفتاری و وبال و جدایی و حسرت می‌انجامد. و راه نجات از عشق کاذب همانا تقویت عشق حقیقی در انسان می‌باشد که اگر چنین عشقی در انسان حاصل شود خودبخود عشق‌های کاذب رخت برمی‌بندند و انسان می‌فهمد که غیر خدا ارزش عشق ورزیدن را ندارد و بجای خال و خط و ابرو باید به سراغ زیبای حقیقی یعنی آنکه اینها را خلق کرده است، رفت.
انسان برای دستیابی به عشق حقیقی باید زمینه‌های لازم را در خود فراهم نماید که اگر این زمینه‌ها ایجاد نشود، بدیهی است که انسان گرایشی نیز به خدا نخواهد داشت.

ناریان مر ناریان را جاذبند نوریان مر نوریان را طالبند

کبوتر با کبوتر باز با باز کند همجنس با همجنس پرواز

۲.۳ - نکته‌ها

البته برای جلوگیری از ایجاد دوستی‌های افراطی و عشق‌های کاذب و غیر الهی، نکاتی باید مورد توجه قرار گیرد:

۲.۳.۱ - دقت در انتخاب دوست

در انتخاب دوست نهایت دقت را داشته باشیم: افرادی را بعنوان دوست برگزینیم که از جهات مختلف اعتقادی، اخلاقی، علمی و...خود ساخته و بر ما مقدم باشند و به فرمایش رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «" قال (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): من ذکرکم بالله رؤیته،...دیدن او، شما را به یاد خدا‌ اندازد، گفتار او به دانش شما بی‌فزاید و کردار او شما را به یاد آخرت بیندازد."» امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) به فرزند خود فرمود: "پسرم! با احدی برادری و دوستی مکن مگر بدانی به چه جاهایی می‌رود و با چه افرادی نشست و برخاست می‌کند و چون خوب بر احوالش آگاهی یافتی و روش او را پسندیدی، با او دوستی کن. دوستی تو به خاطر این باشد که او را از لغزش‌ها باز داری و در تنگدستی به او یاری رسانی".
[۱۳] طبسی، محمد جواد، حقوق فرزندان در مکتب اهل بیت، ص۱۷۶.

به عبارت دیگر؛ در انتخاب دوست موازین شرعی (هم جنس و غیر هم جنس) را مورد لحاظ قرار دهیم و حدود دوستی را رعایت کنیم. بعضی از این حدود عبارتند از:
الف: دوستی‌ها برای خدا و در راه رضای خدا باشد (چون پایدارند)، نه برای دنیا و ارضاء هوی و هوس نفسانی.
[۱۴] تمیمی آمدی، عبد الواحد، غررالحکم، ج۲، ح ۱۷۹۵ و ۱۷۹۶.

ب: اعتدال در دوستی‌ها و پرهیز از افراط و تفریط.
[۱۵] امام علی (علیه‌السّلام)، نهج البلاغه، حکمت ۲۶۸

ج: انتخاب نکردن دوستان بدون تحقیق و آزمایش.
[۱۶] تمیمی آمدی، عبد الواحد، غررالحکم، ج۲، ص۸۶ و ص۸۱۰

د: پرهیز کردن از بیان اسرار شخصی و مهم خود حتی به دوستان نزدیک.
[۱۷] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۴، ص۱۷۷

ه: تحقیق و تفحص بیش از‌اندازه نکردن در اسرار زندگی شخصی دوستان.
و: دوستی نکردن با کسانی که آشکارا معصیت خدا را می‌کنند و آن را برای شما نیز زیبا جلوه می‌دهند.
ز: پرهیز از دوستی با افراد دروغگو، فاسق، بخیل، احمق و نادان، قاطع رحم، بدزبان، جاهل، فرومایه و شرور.
[۲۰] کلینی محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۴، ص۴۵۳.


۲.۳.۲ - پیامد‌های منفی دوستی‌ افراطی

نگاه واقع بینانه به پیامد‌های منفی دوستی‌های افراطی؛ زیرا:
الف: بهترین دوستان ما هم ممکن است به انحراف کشیده شوند و اگر نتوانیم از آنها فاصله بگیریم خطر انحراف، دامان ما را هم خواهد گرفت.
ب: زندگی، بستر حوادث بسیاری است که موجب دوری و جدایی دوستان هم می‌شود اگر دوستی‌ها افراطی باشد جدایی سخت و ناگوار و در بسیاری موارد همراه با ضربه‌های عاطفی شدید و غیر قابل جبران است.
گاهی در دوستی‌های افراطی، افراد، محرمانه‌ترین اسرار زندگی شخصی‌شان را به یکدیگر می‌گویند که این امر با گذشت زمان تبعات منفی بسیاری به جای خواهد گذاشت.
[۲۲] امام علی (علیه‌السّلام)، نهج البلاغه، حکمت۲۶۸

ج: گاهی این عشق و علاقه افراطی تا آن جا نزدیک می‌شود که به سوء استفاده اخلاقی از سوی یک نفر، یا طرفین می‌انجامد، که در هر دو صورت، زیان‌های اخلاقی و عاطفی شدیدی به طرفین وارد می‌گردد.
د: دوستی‌های افراطی، مانع رشد فکری و اجتماعی افراد، به خصوص جوانان و نوجوانان می‌شود؛ زیرا موجب می‌شود روابط آنها با خانواده و دیگر کانون‌های اجتماعی نظیر مدرسه و مسجد کمرنگ شده، از مسائل درسی، عبادی، معنوی و از یاد خدا غافل شوند.
[۲۳] فصلنامه پژوهشی صباح، شماره ۷ و ۸، ۱۳۸۲، ص۲۴-۲۶

ه: توجه داشته باشید که هر عشقی جز عشق به الله و معصومان (علیه‌السّلام)، کاذب و ناپایدار است.


۱. فرقان/سوره۲۵، آیه۲۷ - ۲۸.    
۲. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷۴، ص۱۹۲.    
۳. الشرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۲، ص۷۸۶.
۴. جبران مسعود، الرائد، فرهنگ الفبایی، با ترجمه رضا اترابی نژاد، ج۲، ص۱۱۹۰، چاپ دوم، ۱۳۷۶ هـ ش، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
۵. کلینی محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۸۳.    
۶. الوافی، فیض کاشانی، ج۴، ص۳۵۵.،    
۷. طباطبایی، محمد حسین، المیزان، ص۴۱۱.
۸. پرسشها و پاسخهای دانشجویی، عرفان و تصوف، ج۱۲، ص۲۳۱ - ۲۳۲
۹. پرسشها و پاسخهای دانشجویی، عرفان و تصوف، ج۱۲، ص۲۳۱ - ۲۳۲، با کمی تغییرات.
۱۰. پرسشها و پاسخهای دانشجویی، عرفان و تصوف، ج۱۲، ص۲۳۱ - ۲۳۲، با تغییرات.
۱۱. مطهری، مرتضی، جاذبه و دافعة علی (علیه‌السّلام)، قم، انتشارات صدرا، ص۵۶.    
۱۲. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۷۴، ص۱۸۶.    
۱۳. طبسی، محمد جواد، حقوق فرزندان در مکتب اهل بیت، ص۱۷۶.
۱۴. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غررالحکم، ج۲، ح ۱۷۹۵ و ۱۷۹۶.
۱۵. امام علی (علیه‌السّلام)، نهج البلاغه، حکمت ۲۶۸
۱۶. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غررالحکم، ج۲، ص۸۶ و ص۸۱۰
۱۷. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۴، ص۱۷۷
۱۸. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۷۴، ص۱۹۰.    
۱۹. صدوق، محمد بن علی، الخصال، ج۱، ص۲۴۴.    
۲۰. کلینی محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۴، ص۴۵۳.
۲۱. متقی هندی، علی بن حسام، کنز العمال، ج۹،،ص ۴۳، ح۲۴۸۴۴.    
۲۲. امام علی (علیه‌السّلام)، نهج البلاغه، حکمت۲۶۸
۲۳. فصلنامه پژوهشی صباح، شماره ۷ و ۸، ۱۳۸۲، ص۲۴-۲۶



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «خلاصی از عشق های غیر الهی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۸/۱۳.    



جعبه ابزار