خطبه بی‌نقطه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام علی علیه‌السلام، خطبه بدون نقطه.
پرسش: خطبه بدون نقطه امام علی ـ علیه‌السلام ـ کدام است؟ و چرا در
نهج‌البلاغه سیدرضی نیامده است؟
پاسخ:
خطبه‌ای منسوب به امام علی ـ علیه‌السلام ـ وجود دارد که در آن از هیچ کلمه نقطه‌داری استفاده نشده است و تمام
خطبه بدون نقطه می‌باشد. البته این خطبه در
نهج‌البلاغه وجود ندارد؛ بلکه در منابع دیگر ذکر شده است.
سید رضی در جمع‌آوری سخنان امام علی علیه‌السلام، روشی مخصوص به خود داشته است و آن این‌که وی، بنای نوشتن و جمع‌آوری مجموع سخنان علی ـ علیه‌السلام ـ را نداشته؛ به همین جهت، از بین منابع فراوانی که داشته، قسمت‌هایی را گلچین نموده است. او خود نیز در مقدمه
کتاب، به این نکته اشاره کرده که آنچه می‌آورد انتخاب‌شده‌هایی از کلمات و نامه‌های آن حضرت است.
برخی چنین پنداشته‌اند که سخنان امیرمؤمنان
علی ـ علیه‌السلام ـ تنها حجمی معادل
نهج‌البلاغه دارد، یا خطبه‌ها و نامه‌های آن حضرت را منحصر در همان تعداد نموده‌اند؛ درحالی‌که چنین نیست.
مسعودی که حدود صد سال پیش از سید رضی می‌زیسته، در «مروج الذهب» می‌گوید: «اکنون چهارصد و هشتاد و اندی خطبه از علی ـ علیه‌السلام ـ در دست مردم است».
و یا آمُدی در «غررالحکم»، پانزده هزار کلمه قصار از امیرالمؤمنین ـ علیه‌السلام ـ نقل کرده است؛ درحالی‌که کلمات قصار
نهج‌البلاغة، ۴۸۰ کلمه است.
کتاب‌های فراوان دیگری نیز پیرامون کلمات آن حضرت تحریر شده (مانند تحف العقول، روضة الواعظین و ...) که بیش از یکصد و اندی کتاب پیش از
نهج‌البلاغة، خطبه‌های امام علی ـ علیه‌السلام ـ را جمع کرده‌اند.
در هر صورت متن این خطبه چنین است:
«الْحَمْدُ للَّهِ أَهْلِ الْحَمْدِ وَ مَأْوَاهُ، وَ لَهُ أَوْکدُ الْحَمْدِ وَ أَحْلَاهُ، وَ أسعَدُ (أَسْرَعُ)
الْحَمْدِ وَ أَسْرَاهُ، وَ أَطْهَرُ الْحَمْدِ وَ أَسْمَاهُ، وَ أَکرَمُ الْحَمْدِ وَ أَوْلَاهُ.
الْوَاحِدِ الأَحَدِ الصَّمَدِ، لَا وَالِدَ لَهُ وَ لَا وَلَدَ.
سَلَّطَ الْمُلُوک وَ أَعْدَاهَا، وَ أَهْلَک الْعُدَاةَ وَ أَدْحَاهَا، وَ أَوْصَلَ الْمَکارِمَ وَ أَسْرَاهَا.
وَ سَمَک السَّمَاءَ وَ عَلَّاهَا، وَ سَطَحَ الْمِهَادَ وَ طَحَاهَا، وَ وَطَّدَهَا وَ دَحَاهَا، وَ مَدَّهَا وَ سَوَّاهَا، وَ مَهَّدَهَا وَ وَطَّاهَا، وَ أَعْطَاکمْ مَاءَهَا وَ مَرْعَاهَا، وَ أَحْکمَ عَدَدَ الأُمَمِ وَ أَحْصَاهَا، وَ عَدَّلَ الأَعْلَامَ وَ أَرْسَاهَا.
«سپاس، خدایی را که شایسته
ستایش و جایگاه هر ستایش است، رساترین، شیرین‌ترین، سعادت‌بارترین، شریف‌ترین، آشکارترین، والاترین، گرامی‌ترین و سزاوارترین ستایش، برای خداست.
یگانه یکتای بی‌نیازی است که نه پدر دارد و نه
فرزند.
فرمان روایان را مسلط ساخت و به تاختن وا داشت، و متجاوزان را هلاک کرد و پس راند، ارزش‌ها(ی اخلاقی) را (به بندگان) رسانید و والایی بخشید.
آسمان را برافراشت و بلندی بخشید،
زمین را مسطح کرد و گسترانْد و آن‌را محکم و پهن کرد، امتداد بخشید و هموار و آماده کرد و گسترانید. آب و چَراگاهش را به شما عطا کرد و شمار امّت‌ها را از روی
حکمت تعیین کرد و آنها را شمارش نمود، و نشانه‌ها را راست و استوار کرد.
••• أَلَا لَهُ الأَوَّلُ لَا مُعَادِلَ لَهُ، وَ لَا رَادَّ لِحُکمِهِ.
لَا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِک السَّلَامُ الْمُصَوِّرُ الْعَلَّامُ، الْحَاکمُ، الْوَدُودُ، الْمُطَهِّرُ، الطَّاهِرُ، الْمَحْمُودُ أَمْرُهُ، الْمَعْمُورُ حَرَمُهُ، الْمَأْمُولُ کرَمُهُ.
عَلَّمَکمْ کلَامَهُ، وَ أَرَاکمْ أَعْلَامَهُ، وَ حَصَّلَ لَکمْ أَحْکامَهُ، وَ حَلَّلَ حَلَالَهُ، وَ حَرَّمَ حَرَامَهُ.
وَ حَمَّلَ مُحَمَّداً الرِّسَالَةَ، رَسُولَهُ الْمُکرَّمُ، الْمُسَوَّدُ الْمُسَدَّدِ، الطُّهْرُ الْمُطَهَّرُ. أَسْعَدَ اللَّهُ الأُمَّةَ لِعُلُوِّ مَحَلِّهِ، وَ سُمُوِّ سُؤْدَدِهِ، وَ سَدَادِ أَمْرِهِ، وَ کمَالِ مُرَادِهِ. أَطْهَرُ وُلْدِ آدَمَ مَوْلُوداً، وَ أَسْطَعُهُمْ سُعُوداً، وَ أَطْوَلُهُمْ عَمُوداً، وَ أَرْوَاهُمْ عُوداً، وَ أَصَحُّهُمْ عُهُوداً، وَ أَکرَمُهُمْ مُرْداً وَ کهُولاً. صَلَاةُ اللَّهِ لَهُ وَ لآلِهِ الأَطْهَارِ، مُسَلَّمَةً وَ مُکرَّرَةً مَعْدُودَةً، وَ لآلِ وُدِّهِمُ الْکرَامِ مُحَصَّلَةً مْرَدَّدَةً، مَا دَامَ لِلسَّمَاءِ أَمْرٌ مَرْسُومٌ، وَ حَدُّ مَعْلُومٌ.
آگاه باشید! معبود نخستینی، که معادلی برایش نیست، و حُکمش رد کننده‌ای ندارد.
هیچ خدایی جز او نیست، فرمان‌روایی است که امنیت می‌دهد، صورت‌گرِ بسیار دانا، حاکمِ
مهربان و پاک و پاکیزه است. فرمانش ستوده و حریم کویش آباد است و به کرَمش
امید می‌رود.
سخن خود را به شما آموخت و نشانه‌هایش را نشان داد، و احکامش را برای شما فراهم ساخت. حلال خویش را حلال و حرامش را
حرام ساخت.
بار رسالت را بر دوش
محمد ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نهاد؛ همان رسول گرامی که بدو سروری، درستی در گفتار و کردار و رفتار ارزانی شده، پاک و پیراسته است، که به خاطر عُلوّ جایگاه و والایی سروری و استواری کار و
کمال اراده‌اش؛
خداوند، امت را توسط او سعادتمند ساخت. او، پاک‌ترین فرزندِ
آدم ـ علیه‌السلام ـ از نظر ولادت، فرخنده‌ترین، والاترین، خوش‌منظرترین و درست‌پیمان‌ترین آنان و در جوانی و بزرگ‌سالی، با کرامت‌ترینِ آنان بود. درود خدا بر او و خاندان پاکش باد! درودی خالص، پی‌در‌پی و پُرشمار، و بر دوست‌داران بزرگوارشان، درودی ماندگار و پیوسته تا زمانی که برای
آسمان فرمانی نگاشته شده، و حد و نقشی معلوم و مقرر شده است.
••• أَرْسَلَهُ رَحْمَةً لَکمْ، وَ طَهَارَةً لأَعْمَالِکمْ، وَ هُدُوءِ دَارِکمْ، وَ دُحُورِ عَارِکمْ، وَ صَلَاحِ أَحْوَالِکمْ، وَ طَاعَةً للَّهِ وَ رُسُلِهِ، وَ عِصْمَةً لَکمْ وَ رَحْمَةً.
إِسْمَعُوا لَهُ، وَ رَاعُوا أَمْرَهُ، وَ حَلِّلُوا مَا حَلَّلَ، وَ حَرِّمُوا مَا حَرَّمَ.
وَ اعْمَدُوا، رَحِمَکمُ اللَّهُ، لِدَوَامِ الْعَمَلِ، وَ ادْحَرُوا الْحِرْصَ وَ اعْدِمُوا الْکسَلَ، وَ أدْرُوا السَّلَامَةَ، وَ حِرَاسَةَ الْمُلْک وَ رَوْعَهَا، وَ هَلَعَ الصُّدُورِ وَ حُلُولَ کلِّهَا وَ هَمِّهَا.
هَلَک، وَ اللَّهِ، أَهْلُ الإِصْرَارِ، وَ مَا وَلَدَ وَالِدٌ لِلإِسْرَارِ.
کمْ مُؤَمِّلٍ أَمَّلَ مَا أَهْلَکهُ، وَ کمْ مَالٍ وَ سِلَاحٍ أُعِدَّ صَارَ لِلأَعْدَاءِ عَدُّهُ وَ عَمَدُهُ.
او را برای
رحمت بر شما، پاک ساختن اعمالتان،
آرامش خانه‌هایتان، برطرف شدن نقاط ننگ و شرم‌آور کارهایتان، اصلاح حالتان،
اطاعت از خدا و رسولان او، (به عنوان)
نگهبان و رحمتی برای شما فرستاد.
به او گوش فرا دهید و فرمانش را رعایت کنید. آنچه را حلال کرده، حلال شمارید و آنچه را حرام کرده، حرام دانید. خدا رحمتتان کند! به تداوم
عمل ، تکیه کنید. حرص را دور سازید،
تنبلی را از بین ببرید و از امنیت و نگهبانی مُلک و زیباییِ آن و آنچه را که موجب بی‌تابی دل‌ها و روی آوردن درماندگی و
غم به‌سوی آنهاست، مراقبت کنید، و بشناسید.
به خدا سوگند! اصرارکنندگان (بر گناه و سرکشی) هلاک شدند، و هیچ پدری برای نهان ماندن فرزندی پدید نیاورد. بسا آرزومندی که آرزوی چیزی کرده و (همان چیز،) او را هلاک ساخته است! و بسا مال و سِلاحی که برای خود آماده کرده‌اند، ولی جنگ‌افزار و تکیه‌گاه
دشمن گشته است!
••• اللَّهُمَّ لَک الْحَمْدُ وَ دَوَامُهُ، وَ الْمُلْک وَ کمَالُهُ.
لَا إِلهَ إِلَّا هُوَ، وَسِعَ کلَّ حِلْمٍ حِلْمُهُ، وَ سَدَّدَ کلَّ حُکمٍ حُکمُهُ، وَ حَدَرَ کلَّ عِلْمٍ عِلْمُهُ.
عَصَمَکمْ وَ لَوَّاکمْ، وَ دَوَامَ السَّلَامَةِ أَوْلَاکمْ، وَ لِلطَّاعَةِ سَدَّدَکمْ، وَ لِلإِسْلَامِ هَدَاکمْ، وَ رَحِمَکمْ وَ سَمِعَ دُعَاءَکمْ، وَ طَهَّرَ أَعْمَالَکمْ، وَ أَصْلَحَ أَحْوَالَکمْ.
بار خدایا! سپاس و دوام سپاس، و فرمان‌روایی و
کمال فرمان‌روایی، از آنِ تو است.
خدایی جز او نیست. بردباری او؛ همه بردباری‌ها را فرا گرفته، حکم او؛ راه را بر همه حکم‌ها بسته،
علم او؛ هر علمی را فرود آورده است. شما را محافظت کرده و پناهتان داده است، دوام سلامت را نصیبتان ساخته، برای اطاعت کردن، راهنمایی‌تان کرده است و به
اسلام، هدایتتان نموده است. بر شما
رحمت فرستاده، دعایتان را شنیده، اعمالتان را پاک گردانده و احوالتان را سامان بخشیده است.
••• وَ أَسْأَلُهُ لَکمْ دَوَامَ السَّلَامَةِ، وَ کمَالَ السَّعَادَةِ، وَ الآلَاءَ الدَّارَّةِ، وَ الأَحْوَالَ السَّارَّةِ. وَ الْحَمْدُ للَّهِ وَحْدَه».
از خداوند برای شما دوام سلامت،
کمال سعادت،
نعمت های سرشار و شادی روزگار را درخواست می‌کنم و سپاس، تنها برای
خداوند است»
.
نقل‌کننده این خطبه توضیحاتی پیرامون منبع و مأخذ این خطبه داده است که نیازی به
ذکر آن در این مختصر نیست.
البته برخی از منابع جملات اول این خطبه را نقل کرده، ولی بقیه خطبه را بیان نکرده‌اند و گفته‌اند «إلی آخرها»؛ و همین نشان‌دهنده این است که اصل این خطبه را پذیرفته‌اند.
در پایان ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که خطبه بی‌نقطه، در ظاهر موجب شگفتی بسیار می‌شود و این شگفتی به
حق نیز هست؛ اما باید توجه داشت که
شناخت و
معرفت به
امام علی ـ علیه‌السلام ـ را نباید به
دانش ادبیات و روش سخن‌وری آن حضرت منحصر ساخت؛ چراکه مهارت بالای امام علی ـ علیه‌السلام ـ در سخن‌وری و
فصاحت و
بلاغت آن حضرت، یکی از ابعاد ظاهری شناخت به حساب می‌آید. کتاب شریف
نهج‌البلاغة ، شامل سخنان و کلمات و نامه‌های گهربار
امام علی ـ علیه‌السلام ـ است که دارای ویژگی‌هایی (چون زیبایی، فصاحت، انسجام، تأثیر و نفوذ شگفت‌انگیز) آن است؛ اما شناخت
نهج‌البلاغه نباید به این الفاظ و کلمات منحصر باشد؛ بلکه الفاظ را همراه محتوا باید نگاه کرد تا به عمق
کلام حضرت توجه شود. خطبه بی‌نقطه نیز در عین ارزش‌مندی، نباید سبب
غفلت از محتوا شده و درباره شناخت و معرفت به امام علی ـ علیه‌السلام ـ و کسب
معارف الهی، به شگفت‌انگیز بودن
الفاظ خطبه بسنده کرد.
پایگاه اسلام کوئست.
