خشوع نداشتن در نماز و ترس از عاقبت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حضور قلب در نماز، تنبلی، خوف و رجا، عاقبت بخیری.
پرسش: بعضی مواقع خیلی مراقب خودم هستم و کمتر احساس
گناه می‌کنم و بعضی مواقع خیلی کسل و تنبل هستم و نمازم را با خشوع نمی‌خوانم و از عاقبت خودم خیلی می‌ترسم، همیشه می‌گویم خدایا اگر عاقبت من بد باشد، چه کنم؟
پاسخ: با توجه به پرسش، چند راهکار عبارت‌اند از: ۱. شناخت عوامل عدم
حضور قلب؛ ۲. تمرین در ایجاد حضور قلب در
نماز؛ ۳. ایجاد حالت
خوف و رجا؛ ۴. توجه به
اعمال و رفتار مطلوب در عاقبت انسان؛ ۵. گزینش دوستان معنوی؛ ۶. انس با علمای اخلاق؛ ۷.
توبه از کردار زشت.
عاقبت و
سرنوشت انسان با
اعمال و رفتار خودش رقم می‌خورد و ترسیم می‌شود. این طبیعی است که همه انسان‌ها نسبت به آینده و سرنوشت خود حساس‌اند، منتها برخی افراد آن‌قدر به
گناه آلوده شده و نسبت به آینده خود ناامید هستند که هیچ تلاشی در جهت اصلاح خود و ترسیم آینده روشن برای خود انجام نمی‌دهند؛ اما عده دیگر با وجود آن‌که نسبت به آینده خود حساس‌اند و
خوف و ترسی در دلشان وجود دارد، به لطف و
رحمت الهی نیز امیدوار هستند. از نامه شما پیداست که شما جزء دسته دوم هستید؛ یعنی بعضی مواقع احساس
رضایت و خوشحالی دارید و فکر می‌کنید که به وظیفه خود
عمل کرده‌اید؛ اما برخی مواقع نیز تنبلی و کسالت باعث می‌شود که نتوانید به طور شایسته وظایف خویش را انجام دهید، لذا احساس
ترس و گناه در شما پدید می‌آید.
اگر درست
برنامه‌ریزی کنید و این دو نوع احساس (احساس رضایت و خوشحالی و احساس ترس و نگرانی) را به صورت مطلوب در خویش پرورش دهید، به خوف و رجا که دو اصل از اصول اخلاقی می‌باشد، منتهی خواهد شد.
اینک توجه شما را به راهکارهایی که برایتان مفید باشد، جلب می‌کنم:
سعی کنید علت این‌که بعضی مواقع نماز را با خشوع و حضور قلب نمی‌خوانید شناسایی کنید. چه عاملی باعث می‌شود که در برخی مواقع نتوانید رابطه صمیمی با
خداوند داشته باشید؟ عوامل مختلف می‌تواند در این مسئله نقش داشته باشد. عامل محیطی، شناختی، عاطفی و روانی، مشکلات و گرفتاری‌های زندگی هر کدام می‌تواند در ایجاد روحیه کسالت و
تنبلی در انسان نقش داشته باشد. اگر در این‌گونه مواقع نمی‌توانید
نماز با حضور قلب بخوانید، سعی کنید عوامل مزاحم را برطرف نموده و با تمرین و ممارست حضور قلب را در خویش ایجاد کنید، مطالعه در مورد اهمیت و جایگاه نماز و توجه به این‌که نماز ارتباط با خدا است و ... می‌تواند شما را فعال‌تر کند.
از همه مهم‌تر این‌که در این‌گونه مواقع می‌توانید تجربه‌های پیشین خود را که موفق به
خواندن نماز با حضور قلب شده‌اید و در نتیجه احساس
آرامش و رضایت خاطر نموده‌اید، به یاد آورید، این باعث می‌شود که بار دیگر در آن حال و هوا و فضای معنوی قرار گرفته و ارتباط معنوی با خدا برقرار سازید.
البته توجه به این نکته نیز بسیار مهم است که نماز خود عامل پویایی و حرکت و نشاط است، این نوع نگرش باعث می‌شود که در چنین موفقیت‌هایی به نماز پرداخته و آرامش روانی خود را در نماز و ارتباط معنوی با
خدا جست وجو کنید.
بعد از این‌که عامل اصلی کسالت و تنبلی خود را در نماز شناسایی نموده و با رعایت نکات یاد شده، در رفع آن اقدام نمودید، سعی کنید با تمرین و ممارست حالتی در خویش ایجاد کنید که همیشه نماز با خشوع و
حضور قلب بخوانید.
در این باره می‌توانید به این کتاب‌ها مراجعه کنید:
أ. عزیزالله محمدی، نماز معراج خاکیان، دفتر تبلیغات اسلامی، چ۱، ۱۳۷۷ش.
ب. محمد بدیعی، حضور قلب در نماز، تشیع، چ۱، ۱۳۷۷ش.
وقتی با تمرین و ممارست توانستید نماز با
خضوع و حضور قلب را در خود به صورت دائمی تقویت کنید، در این حالت هم سعی کنید که مقداری نسبت به آینده خود حساس باشید و
ترس در شما وجود داشته باشد. این مطلب اشاره به دو اصل اخلاقی تحت عنوان خوف و رجا دارد که در
آیات و
روایات بر آن تأکید شده است؛ یعنی انسان مؤمن باید سعی کند که اعمال و وظایف خویش را به صورت صحیح و مطلوب و با خضوع و خشوع انجام دهد، ولی نباید بیش از حد احساس رضایت داشته باشد و فکر کند که با انجام این اعمال،
بهشت خداوند را از آن خود کرده است؛ بلکه باز هم باید ترس و خوف از
عذاب الهی و عاقبت و آینده خود داشته باشد.
خلاصه آن‌که در بینش توحیدی، انسان
مؤمن باید هم‌زمان هم خوف داشته باشد و هم رجا؛ خوف از عاقبت سوء خویش و این‌که خداوند او را برای اعمال بدش مورد
عذاب قرار دهد و رجا و
امید به لطف خداوند. این دو ویژگی باید به صورت هم‌زمان و در‌عین‌حال باید هر دو مساوی باشد.
آن‌چه از نامه شما استفاده می‌شود این است که این دو ویژگی در شما به صورت متعادل وجود ندارد؛ یعنی در برخی مواقع حالت افراطی رجا و احساس رضایت در شما وجود دارد و در مواقع دیگر ترس و نگرانی تمام وجود شما را فرا می‌گیرد. بکوشید که هم‌زمان این دو حالت را داشته باشید.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«
انّه لیس من عبدٍ مؤمنٍ الّا و فی قلبه نورانِ: نورٌ خیفه و نور رجاءٍ، لو وزن هذا لم یزد علی هذا ولو وزِنَ هذا لم یزدُ علی هذا هیچ بنده مؤمنی نیست جز آن‌که در دل او دو
نور وجود داشته باشد. یکی نور خوف و هراس و دیگری نور رجا که کاملاً با هم مساوی‌اند».
در برخی آیات نیز خوف و رجا درکنار هم و با هم آمده‌اند؛ مانند: «
یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً»؛
«مؤمنان پروردگارشان را با ترس و امید می‌خوانند».
چهارمین نکته در پاسخ به سؤال یاد شده مربوط به این قسمت از سؤال است که فرموده‌اید: «همیشه می‌گویم خدایا! اگر عاقبت من بد باشد، چه کنم»؟
عاقبت انسان در چیزی نیست که از قبل و بدون توجه به اعمال و رفتار انسان تعیین شده باشد،
انسان با اعمال و رفتار خود آینده‌اش را می‌سازد. بنابراین تعیین سرنوشت و عاقبت شما به دست خودتان است، می‌توانید با انجام اعمال شایسته و نیکو عاقبت مطلوب و خوب برای خود بسازید، وجود داشتن این دغدغه خاطر نسبت به آینده و عاقبت
زندگی، بسیار مطلوب است؛ اما نه در حد یک سؤال ذهنی که همیشه انسان را رنج بدهد و هیچ نمود رفتاری نداشته باشد، بلکه سعی کنید در رفتار خویش نیز این دغدغه را داشته باشید که
اعمال خوب و مورد رضایت خداوند انجام دهید تا آینده و عاقبت شما نیز خوب باشد. حتی اگر در گذشته به عللی نتوانسته‌اید وظایف خویش را به صورت شایسته انجام دهید، باز هم می‌توانید با انجام اعمال خوب آنها را جبران کنید و نقایص و کمبودهای خویش را تصحیح نمایید.
خداوند به
مؤمنان بشارت داده است که:
«
وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ اَحْسَنَ الَّذِی کانُوا یَعْمَلُونَ»؛
کسانی که
ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دادند،
گناهان آنان را می‌پوشانیم (می‌بخشیم) و آنان را به بهترین اعمالی که انجام می‌دادند،
پاداش می‌دهیم».
دوستان معنوی و متعادل برای خود گزینش کنید.
با علمای اخلاق و آثار آنها انس داشته باشید.
اگر عمل بدی داشته‌اید،
توبه فوری کنید و بدانید که خدا توبه‌پذیر است.
۱. مصطفی جعفر طیاری، عمل در ترازوی حق، دفتر انتشارات اسلامی، چ۱، ۱۳۸۰ش.
۲. محمدتقی مصباح یزدی، به سوی خودسازی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چ۱، ۱۳۸۰ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «خشوع نداشتن در نماز و ترس از عاقبت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۱/۰۲.
