حکم موسیقی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: موسیقی، غنا، حکم شرعی، پزشکان.
پرسش: استفاده از موسیقی از لحاظ شرعی و علمی و پزشکی چه حکمی دارد؟
پاسخ: براساس فتوای امام خمینی،
موسیقی اگر به صورت
غنا باشد، حرام است؛ و بنا بر فتوای مشهور فقها، غنا عبارت است از: صوتی که همراه با چهچهه طرب‌انگیز باشد و منظور از صوت هم صوت
انسان است. مرجع تشخیص غنا هم
عرف است.
سؤال شما دو جنبه دارد، جنبه اول حکم موسیقی و ... جنبه دوم نظر پزشکان و دیگران از موسیقی.
به فتوای صریح
حضرت امام (رحمة‌الله‌علیه) موسیقی اگر به صورت
غنا باشد،
حرام است.
مشهور
فقها، هم غنا را این‌طور تعریف می‌کنند: غنا عبارت از صوتی که همراه با چهچهه طرب‌انگیز باشد و منظور از صوت هم صوت
انسان است. مرجع تشخیص غنا هم
عرف است؛ یعنی طرب‌انگیزی که در تعریف گفته شد، طرب‌انگیزی نوعی است، نه شخصی. بنابراین اگر صوتی برای اکثر مردم طرب‌آور باشد، از مصادیق غنا است، اگر چه برای افراد خاصی طرب‌انگیز نباشد.
مقام معظم رهبری در دیدار با
جوانان می‌فرمایند:
ـ
موسیقی اگر انسان را به بیکارگی و ابتذال، بی‌حالی و واخوردگی از واقعیت‌های
زندگی و امثال این‌ها بکشاند، این موسیقی، موسیقی
حلال نیست.
ـ موسیقی چنان‌چه انسان را از
معنویت، از
خدا و
ذکر غافل کند، این موسیقی حرام است.
ـ موسیقی اگر انسان را به
گناه و
شهوت‌رانی تشویق کند، این موسیقی حرام است (در غیر این صورت حلال است).
مقام معظم رهبری در پاسخ به سؤالی در مورد این‌که مقصود از غنا و موسیقی چیست؟ جواب می‌دهند که غنا یعنی ترجیع صدا به نحوی که مناسب با مجالسی لهو باشد که از
گناهان بوده و بر خواننده و شنونده حرام است؛ ولی موسیقی، نواختن آلات این است که اگر به نحو معمول در مجالس لهو و
گناه باشد، هم بر نوازنده و هم بر شنونده حرام است. اگر به آن نحو نباشد، فی نفسه جایز است و اشکال ندارد.
اظهارنظر برخی پزشکان موجب جواز چیزی نمی‌شود؛ چراکه در
علم پزشکی (مانند همه
علوم تجربی) اظهارنظر قطعی دشوار است.
بعضی پزشکان هم استفاده از موسیقی را تجویز نمی‌کنند و از ضررهای جسمی و روحی آن می‌گویند (چون موسیقی جز برانگیختن
خیال و ایجاد لذت‌های کاذب، اثر دیگری ندارد.
موسیقی موجب وصال نیست؛ بلکه خیال وصال را در انسان تحریک می‌کند و نهایت کاری که
موسیقی انجام می‌دهد این است که از خیالات و توهمات تجاوز نموده، به تجسیم صورت مطلوب در
ذهن می‌انجامد.
مولوی در این مورد می‌فرماید:
جمله
عالم ز
اختیار و هست خود ••• می‌گریزد در سر سرمست خود
می‌گریزد از خودی در بیخودی ••• یا به مستی یا به شوق ای مهتدی
تا دمی از هوشیاری وا رهند ••• ننگ خمر و بنک بر خود می‌نهند
گفته
ویکتور هوگو (نویسنده فرانسوی) مؤید همین مطلب است که می‌گوید: علت این‌که ما از موسیقی خوشمان می‌آید این است که در عالم خیالات و رؤیاها فرو می‌رویم.
روشن است اگر تحریک مثبتی را در موسیقی در نظر بگیریم که ما را از موجودیت حقیقی خود با یک گروه نوسانات بالا می‌برد، می‌بینیم هنگامی که موسیقی تمام می‌شود یک سرازیری حقیقی را در خود احساس می‌کنیم. موسیقی سایه‌ای از ما برایمان ساخته و آن را بالا برده و پس از پایان آن شبح مصنوعی از بین می‌رود و واقعیات با همان خشکی و خشونت نمودار می‌شود.
تمام
هنر موسیقی در این است که ما را خواسته و ناخواسته به سفری در دنیای ذهنی و خیالی دعوت می‌کند و انسان را به فضایی می‌برد که برای آن آفریده نشده و سرانجام سرگردان و متحیر و لبریز احساساتی که به طور مصنوعی تحریک شده رها می‌شود، او می‌ماند و انبوهی از
احساسات تخلیه نشده، که نه می‌تواند از آن دنیای خیالی دل کنده و به زندگی واقعی روی آورد و نه واقعیت پیرامون خود را فراموش کند. با تکرار این حالت و
اعتیاد به موسیقی چیزی جز
تخدیر روح و روان حاصل نمی‌شود.
دکتر ادلر استاد دانشگاه کلمبیا می‌گوید: بهترین و دلکش‌ترین نواهای موسیقی، شوم‌ترین آثار را روی سلسله اعصاب انسانی باقی می‌گذارد.
امروزه با
پیشرفت روزافزون دانش و تجربیات انسان، علم پزشکی نیز بر اثرات سوء موسیقی بر اعصاب و روان واقف گشت.آن‌ها اذعان می‌دارند که موسیقی باعث اختلال نظام اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک می‌شود، به علت این‌که موسیقی دارای زیر و بم‌های عجیب و غریب و ارتعاشات متنوع و گوناگون است و همین زیر و بم‌ها و ارتعاشات موجب می‌گردد که عدم تعادل بین اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک حاصل و در نتیجه اصول
زندگی حیوانی یعنی جذب و دفع، هضم و ترشحات، ضربان قلب] و فشار خون مختل گردد.
دکتر اویزن اسوت مارون می‌گوید:
هیجان بزرگ‌ترین عامل سکته‌های قلبی است و هنرمندان اغلب به علت
سکته قلبی درگذشته‌اند.
اسلام عنایتی خاص به بعد چهارم
روح انسان یعنی استعداد هنری نموده و مبارزه اسلام با برخی جنبه‌های هنری به خاطر
زیبایی آن‌ها نیست؛ بلکه از آن جهت که مقارن با امر دیگری است که برخلاف استعدادی از استعدادهای فردی یا اجتماعی انسان است. از طرف دیگر، اسلام نمی‌خواهد لذت‌های احساس را محکوم کند؛ بلکه می‌گوید انسان نباید اسیر
احساسات شده، به گونه‌ای که
اندیشه در واقعیات او ضعیف شود و در تعقل او اختلال ایجاد شود.
در مذمت موسیقی (موسیقی غنا)
آیات و
روایات فراوانی داریم.
از جمله این‌که
خداوند در
سوره حج آیه ۳۰ می‌فرماید: از سخن
باطل دوری کنید.
امام صادق (علیه‌السّلام) در
تفسیر این آیه می‌فرماید: سخن باطل همان
غنا است.
در
حدیث دیگری امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: خانه‌ای که در آن غنا باشد، ایمن از
مرگ و مصیبت دردناک نیست و
دعا در آن خانه به
اجابت نمی‌رسد.
۱. موسیقی و غنا در آینه فقه، محمدرضا جباران، انتشارات صباح.
۲. موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی، محمدتقی جعفری، نشر کرامت.
۳. ساز و آواز، سیدمرتضی علم‌الهدی، انتشارات پیام اسلام.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حکم موسیقی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۲۷.
