• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حکم مجسمه‌سازی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: مجسمه، پیامبر، اهل بیت.

پرسش: دیدگاه فقها در مورد حکم ساختن مجسمه چیست؟


احادیث فراوانی از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، در کتب روایی شیعه و اهل سنّت نقل شده و نیز احادیث متعدّدی از ائمه اهل بیت (علیهم‌السلام) مبنی بر حرمت مجسمه‌سازی انسان و حیوانات و موجودات زنده آمده است.
[۱] ر.ک:نووی، یحیی، شرح نووی بر صحیح مسلم، ج۱۳ و ۱۴ ص۳۲۹، ح ۲۱۰۶.    
[۲] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۳، ص۵۶۰-۵۶۳.    


اکثر فقهای مذاهب اسلامی اعمّ از اهل سنّت و امامیّه، بر اساس این روایات فراوان، فتوا به حرمت مجسمه‌سازی موجود زنده داده‌اند و حتّی برخی فقهای شیعه مانند صاحب جواهر،
[۳] نجفی، محمدحسین، جواهر الکلام، ج۲۲ ص۴۱.    
و شیخ انصاری
[۴] انصاری، مرتضی، مکاسب محرمه، مسالة ۴ از مسائل «النوع الرابع ما یحرم الاکتساب به لکونه عملاً محرّما فی نفسه».    
در کتاب «المکاسب» و آیت اللّه خویی در «مصباح الفقاهة»
[۵] خویی، ابو‌القاسم، مصباح الفقاهة، ج۱ ص۲۸۶.
و فقهای اهل سنّت مانند عبد الرحمن جزیری در «الفقه علی المذاهب الاربعة»
[۶] جزیری، عبد‌الرحمن، الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۲، ص۳۹، ح۴۱.    
و دکتر وهبه زحیلی در «الفقه الاسلامی»
[۷] زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی وادلّته، ج۴ ص۲۶۷۴.    
ادّعای اجماع کرده‌اند.

امّا برخی فقهای متقدّم امامیّه مانند شیخ طوسی در تفسیر «التبیان»
[۸] طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱ ص۲۳۶.    
و طبرسی در «مجمع البیان»
[۹] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱ ص۲۱۲ ذیل آیه ۵۱ سوره بقره.    
قائل به کراهت شده و حرمت را اختصاص به بت‌سازی داده‌اند. از معاصران نیز برخی از فقها نیز همین‌گونه فتوا داده‌اند.
[۱۰] مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهة (المکاسب المحرّمة)، ص۱۱۳.


منشأ این اختلاف فتوا، اختلاف برداشت در موقّت بودن حکم حرمت مجسمه‌سازی و صورت‌گری است که در احادیث متعدّد از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و ائمّه اهل بیت (علیهم‌السلام) رسیده است.
گروه اوّل از فقها آن حکم را یک تکلیف ثابت دانسته‌اند؛ امّا گروه دوم آن را حکم موقّت و مختص به شرایط صدر اسلام دانسته‌اند که هنوز رسوبات بت‌پرستی در ذهن مسلمانان وجود داشته و احیانا با نقّاشی و مجسمه‌سازی، معبودهای مشرکان و تکریم و احترام و تقدیس آنان، و جلوه‌های شرک و بت‌پرستی گاه و بی‌گاه بروز می‌کرده است.
یکی از فقهای معاصر می‌گوید:
ظاهر گروهی از احادیث آن است که تحریم مجسّمه‌سازی و نقّاشی صُوَر انسان و حیوان به خاطر مبارزه با ترویج بت‌پرستی آن زمان بوده است. شدّت لحن این روایات در توبیخ صورت‌گری و تعیین عذاب‌های شدید برای نقّاشان و مجسّمه‌سازان، شاهدی است بر اینکه مقصود، صورت‌گری عادی نیست، مانند: «اشدّ الناس عذابا یوم القیامة رجل قتل نبیّا او قتله نبیّ و رجل یضلّ الناس بغیر علم و مصوّر التماثیل؛
[۱۱] مجلسی، محمد‌باقر، بحار‌الانوار، ج۲، ص۱۲۳.    
شدیدترین عذاب روز قیامت، برای کسی است که پیامبری را به قتل برساند، یا پیامبری او را مستحق قتل بداند و او را بکشد و کسی که مردم را به خاطر جهل و ناآگاهی گمراه سازد، و نیز کسی که مجسّمه‌سازی کند».
[۱۲] نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، ج۱۳، ص۲۱۰، ح ۴، باب ۷۵ (ابواب ما یکتسب به).    
روشن است که این عذاب‌های بسیار سخت، تناسبی با هر نقّاشی و مجسّمه سازی‌ای ندارد، زیرا گناه این کارهایی که به صورت عادی (غیر بت‌پرستی) از آدم کشی و زنا و شراب‌خواری و دیگر کبائر بیشتر نیست، چگونه هم طراز با پیامبر‌کُشی است؟ بنا بر این، مقصود از این صورت‌گری باید چیزی باشد که واقعاً هم سنگ و برابر پیامبر‌کشی و جنگ با خدا و خروج از دین باشد که همان «بت‌سازی» است.
[۱۳] موسوی خمینی، روح‌الله، المکاسب، ج۱، ص۱۶۹.    
[۱۴] مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، ج۱، ص۳۵۹، بند۳.    


۱. ↑ ر.ک:نووی، یحیی، شرح نووی بر صحیح مسلم، ج۱۳ و ۱۴ ص۳۲۹، ح ۲۱۰۶.    
۲. ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۳، ص۵۶۰-۵۶۳.    
۳. ↑ نجفی، محمدحسین، جواهر الکلام، ج۲۲ ص۴۱.    
۴. ↑ انصاری، مرتضی، مکاسب محرمه، مسالة ۴ از مسائل «النوع الرابع ما یحرم الاکتساب به لکونه عملاً محرّما فی نفسه».    
۵. ↑ خویی، ابو‌القاسم، مصباح الفقاهة، ج۱ ص۲۸۶.
۶. ↑ جزیری، عبد‌الرحمن، الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۲، ص۳۹، ح۴۱.    
۷. ↑ زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی وادلّته، ج۴ ص۲۶۷۴.    
۸. ↑ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱ ص۲۳۶.    
۹. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱ ص۲۱۲ ذیل آیه ۵۱ سوره بقره.    
۱۰. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهة (المکاسب المحرّمة)، ص۱۱۳.
۱۱. ↑ مجلسی، محمد‌باقر، بحار‌الانوار، ج۲، ص۱۲۳.    
۱۲. ↑ نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، ج۱۳، ص۲۱۰، ح ۴، باب ۷۵ (ابواب ما یکتسب به).    
۱۳. ↑ موسوی خمینی، روح‌الله، المکاسب، ج۱، ص۱۶۹.    
۱۴. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، ج۱، ص۳۵۹، بند۳.    


حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «حکم مجسمه‌سازی» تاریخ بازیابی۱۳۹۷/۷/۱۲.    


رده‌های این صفحه : حکم فقهی | فقه | مجسمه‌سازی
جعبه ابزار