حماسه مقدس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حماسه مقدس.
پرسش: مشخصات "حماسه مقدس" از دیدگاه شهید مطهری چیست؟
پاسخ: واژه حماسه از ریشه «حمس»، به معنای «شدت و صلابت» است. استاد مطهری در تحلیل و بررسی
قیام و نهضت حسینی و مقایسه آن با دیگر انقلاب‌ها و قیام‌ها، می‌گوید حماسه‌ای مقدس است که دارای روحیه عدالت‌خواهی، و حق‌طلبی بوده و در فضای تاریک، استبداد و
ستم جامعه واقع شده و در آن رشد و بینش نیرومند که مافوق منطق افراد عادی و عقلایی جامعه است، وجود داشته باشد. وی معتقد است،
امام حسین علیه‌السلام، یک
شخصیت حماسی است؛ اما نه مانند «جلال‌الدین خوارزم شاه» و «رستم»؛ امام حسین علیه‌السلام، حماسه انسانیت و بشریت است؛
سخن،
عمل و
روح امام حسین علیه‌السلام، هیجان، تحریک، درس و القای نیرو می‌باشد. در داستان
کربلا، سراسر عظمت،
شجاعت، حق‌خواهی و حق‌پرستی موج می‌زند. بنابراین این شخصیت‌ها هستند که حماسه مقدس را می‌سازند.
واژه حماسه از ریشه «حمس»، به معنای «شدت و صلابت» است، و گاه به معنای «شجاعت و حمیت» استعمال می‌شود.
به‌طور‌کلی، کلمه «حماسه» در مواردی مانند موارد زیر استعمال می‌شود:
ادبا و شاعران، برخی منظومه‌های شعری را از نظر محتوا، به منظومه‌های حماسی تقسیم می‌کنند؛ و می‌گویند:
شعر حماسی، شعری است که در آن غیرت، شجاعت و مردانگی موج می‌زند و روح را تحریک می‌کند و به هیجان می‌آورد.
سخنی است که در آن بویی از
غیرت، شجاعت، مردانگی، ایستادگی و مقاومت باشد.
سرگذشتی که پر از غیرت، شجاعت،
مردانگی، ایستادگی و مقاومت است.
اشخاصی هستند که روحیه غیرت‌مندی، حمیت، شجاعت، ایستادگی، حس دفاع از حقوق و
حس عدالت‌خواهی دارند.
حال که معنای حماسه روشن شد، باید روشن شود که حماسه مقدس چه حماسه‌ای بوده و دارای چه ویژگی‌ها و مشخصه‌هایی است و در کجا می‌توان چنین حماسه‌ای را جست‌و‌جو کرد؟
استاد مطهری در تحلیل و بررسی
قیام و نهضت حسینی و مقایسه آن با دیگر انقلاب‌ها و قیام‌ها، به تبیین چنین حماسه‌ای می‌پردازد و می‌گوید:
شخصیت‌های حماسی که اغلب در منظومه‌های حماسی از آنها یاد شده است، جنبه نژادی و قومی دارند و این اعم است از شخصیت‌های افسانه‌ای؛ مثل «رستم» و «اسفندیار» و یا شخصیت‌های واقعی؛ مثل «جلال الدین خوارزم شاه» در
تاریخ ایران. غالباً قهرمانان یک قوم ـ اعم از واقعی و افسانه‌ای، از آن نظر که انتساب به آن
قوم دارند، احساسات آن مردم را تحریک می‌کنند. اصولاً، قهرمان دوستی و قهرمان‌پرستی، جزو سرشت بشر است. مخصوصاً وقتی که قهرمان، تعلقی هم به انسان داشته باشد که
انسان بخواهد به او افتخار کند.
اما مطلب در مورد امام حسین ـ علیه‌السلام ـ غیر از این است؛ امام حسین علیه‌السلام، یک شخصیت حماسی است؛ اما نه مانند «جلال‌الدین خوارزم شاه» و «رستم»؛ امام حسین علیه‌السلام، حماسه انسانیت و بشریت است؛ سخن، عمل و
روح امام حسین علیه‌السلام،
هیجان، تحریک، درس و القای نیرو است. در داستان کربلا، سراسر عظمت،
شجاعت، حق‌خواهی و حق‌پرستی موج می‌زند. بنابراین این شخصیت‌ها هستند که حماسه مقدس را می سازند.
پس با توجه به توضیحات بالا، حماسه مقدس دارای ویژگی‌ها و مشخصه‌های زیر است:
حماسه‌ای که در آن، روحیه عدالت‌خواهی وجود داشته باشد.
حماسه‌ای که در آن، فقط
حق و حقیقت دیده می‌شود، نه
نژاد، ملت، قاره، مملکت، خودیت و ... .
آیه شریفه ۶۴، سوره آل‌عمران، به این واقعیت اشاره دارد: «بگو: ای
اهل کتاب! بیایید به‌سوی سخنی که میان ما و شما یکسان است که جز
خداوند یگانه را نپرستیم و چیزی را همتای او قرار ندهیم و بعضی از ما، بعضی دیگر را ـ غیر از خدای یگانه ـ به خدایی نپذیرد. هر‌گاه (از این دعوت،) سرباز زنند، بگویید: گواه باشید که ما مسلمانیم».
یعنی ای اهل کتاب! ای کسانی که ادعای مذهب دارید! بیایید با هم‌دیگر یک
سخن داشته و خود را در راه یک عقیده فراموش کنید؛ بیایید یک
سخن را ایده خودتان قرار دهید و آن این‌که، جز خدا هیچ موجودی را قابل پرستش ندانید؛ بیائید استثمار، بشرپرستی و ... را ملغی کرده،
عدل و مساوات را در میان بشریت بیاورید.
پس یکی از چیزهایی که یک حماسه را مقدس می‌کند، این است که هدف آن
حماسه مقدس باشد.
جهت دیگر تقدس یک حماسه این است که، در شرایط و فضای بسیار تاریک، ظلمانی، استبداد و
ستم مطلق در یک جامعه، تحقق پیدا می‌کند؛ در این فضا، یک
شعله حرکت کرده و فریاد
عدالت سر می‌دهد و جنبشی است در یک سکون؛ در‌حالی‌که همه ساکن، ساکت و مرعوب‌اند؛ کلام و سخنی است که فریاد سر می‌دهد؛ به‌عنوان مثال، نمرودی پیدا می‌شود که یک مرد باقی نمی‌گذارد، و در همین زمان، نهضت
مقدس حضرت ابراهیم علیه‌السلام صورت می‌گیرد؛ و یا در عصر
بعثت پیامبر اکرم ( ص ) که تمام
دنیا در
ظلمت و خاموشی و هرج‌و‌مرج و
فساد فرو رفته است، ناگهان
فریاد «قولوا لا اله الا الله تفلحوا» (بگویید خدایی جز الله نیست تا رستگار شوید)، بلند می‌شود و یا وقتی بنی‌امیه توانسته بودند اسلام را آن‌چنان استثمار و استخدام و منحرف کنند که یک عده مردم از خدا بی‌خبر به‌عنوان
جهاد و خدمت به
اسلام به
جنگ امام حسین ـ علیه‌السلام ـ بیایند؛
در یک چنین شرایطی، شعله‌ای مانند شعله حسینی پیدا می‌شود.
چهارمین ویژگی یک حماسه مقدس آن است که در آن، یک
رشد و بینش نیرومند وجود دارد؛ و قیام‌کننده و حماسه‌ساز چیزی را می‌بیند که دیگران نمی‌بینند؛ منطقی مافوق منطق افراد عادی و عقلایی جامعه دارد؛ مثلاً در نهضت و حماسه حسینی، ابن‌عباس،
محمد بن حنفیه و عده زیادی، طبق منطق خودشان امام حسین ـ علیه‌السلام ـ را از رفتن به کربلا نهی می‌کردند، ولی
امام حسین علیه‌السلام چیزی را می‌دید که آنها نمی‌دیدند؛ آنها به اندازه امام حسین ـ علیه‌السلام ـ خطر را احساس نکرده و نمی‌توانستند بفهمند که چنین قیامی در آینده چه آثار بزرگی دارد.
اینها برخی مشخصه‌های حماسه مقدس است که از آثار استاد مطهری قابل برداشت است.
پایگاه اسلام کوئست.
