حقوق ذاتی انسان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حقوق ذاتی انسان، کرامت، ربوبیت تشریعی.
پرسش: آیا حقوق ذاتی انسان که بر مبنای کرامت و حرمت هر فرد انسان است، نزد طرفداران ربوبیت تشریعی معنایی دارد؟
پاسخ: حقوق بشر تنها در پرتو نظامی که متکی به آفریننده
جهان و
انسان است، امکان‌پذیر است؛ یعنی همان نظامی که با برخورداری از
جهان‌بینی و
انسان‌شناسی لازم، حقوق و تکالیف بشر را به گونه‌ای ترسیم می‌کند، تا او در رسیدن به
هدف نهایی رهنمون گردد. برخلاف پندار بعضی، ما باور داریم که
حقوق بشر اگر در این نظام، معنایی پیدا نکند، در نظام‌هایی که حقوق را امری اعتباری و بریده از واقعیات
جهان هستی و انسان می‌دانند، هرگز معنا نخواهد داشت.
در پاسخ به این سؤال، دو نکته باید روشن شود، یکی اینکه چرا انسان کرامت دارد؟ منشا این کرامت چیست؟ دیگر آن که مراد از ربوبیت تشریعی چیست؟
کرامت عبارت است از پاک بودن از آلودگی‌ها،
عزت و شرف و
کمال مخصوص هر موجودی که کرامت به او نسبت داده می‌شود.
کرامت دو نوع است:
کرامت ذاتی که همه انسان‌ها مادام که با
اختیار خود آن را از خود سلب نکنند، برخوردارند و
کرامت ارزشی که از به کار انداختن استعدادها و نیروهای مثبت در وجود آدمی و تکاپو در مسیر
رشد و کمال ناشی می‌گردد. این
کرامت اکتسابی است.
از دیدگاه
قرآن کریم،
خداوند انسان را ذاتاً مورد تکریم قرار داده،
منشا این کرامت ذاتی رابطه انسان با خداوند است
و هم صفات و توانایی‌های نهفته در وجود انسان.
در نگرش
ربوبیت تشریعی، کرامت ذاتی انسان موهبتی است از سوی خداوند مانند خرد و وجدان که دو
نعمت بزرگ الهی برای بشر است.
بدون
شک، بحث منشأ قانون‌گذاری و تعیین حقوق و
تکالیف برای بشر، از مباحث بنیادین
فلسفه حقوق است. در اینکه چه کسی
حق قانون‌گذاری دارد، و ملاک تعیین حقوق و تکالیف چیست، آرای گوناگونی وجود دارد.
یکی از دیدگاه‌های عمده در این زمینه، نظریه ربوبیت تشریعی است که براساس آن تعیین حقوق و تکالیف بشر حق خداوند است؛
چراکه:
اولاً ارتباط انسان با
خالق خود، تنها محدود به
آفرینش اولیه انسان نیست؛ بلکه پس از
خلقت نیز او همواره در بستر این رابطه نزدیک سیر می‌کند؛ ازاین‌رو بشر در حرکت تکاملی خود به آفریدگار نیازمند است. تعیین حقوق بشر که گامی از گام‌های همین مسیر تکاملی است، باید از سوی همان مبدأ هستی‌بخش صورت پذیرد.
ثانیاً تعیین
حقوق بشر فرع بر
شناخت انسان، نیازها و مصالح واقعی اوست. چنین شناختی مستلزم داشتن اطلاعات کامل درباره ابعاد گوناگون است. با توجه به موارد فوق چه کسی جز خداوند سبحان صلاحیت تعیین حقوق و تکالیف بشر را دارد؟
او که خالق انسان و
جهان است، و از تمام
اسرار و ابعاد وجودی انسان آگاه است؛ کسی که عالم مطلق است گذشته و آینده را به خوبی می‌داند؛ کسی که بی‌نیاز است، خطا و لغزش در او راه ندارد،
حکمت او اقتضا می‌کند که قوانینش جنبه عملی داشته و به حال بشر مفید باشد.
با این تبیین از
کرامت انسان و ربوبیت تشریعی، جایگاه حقوقی ذاتی انسان از دیدگاه طرفداران نظام ربوبیت تشریعی به‌خوبی روشن می‌شود و معنای واقعی خود را پیدا می‌کنند.
توضیح آن‌که حقوق بشر تنها در پرتو این نظام که متکی به آفریننده جهان و انسان است، امکان‌پذیر است؛ یعنی همان نظامی که با برخورداری از
جهان‌بینی و
انسان‌شناسی لازم، حقوق و تکالیف بشر را به گونه‌ای ترسیم می‌کند، تا او در رسیدن به
هدف نهایی رهنمون گردد. برخلاف پندار بعضی، ما باور داریم که حقوق بشر اگر در این نظام، معنایی پیدا نکند، در نظام‌هایی که حقوق را امری اعتباری و بریده از واقعیات جهان هستی و انسان می‌دانند، هرگز معنا نخواهد داشت.
۱. عبدالله جوادی آملی، فلسفه حقوق بشر، ص۱۰۲-۱۲۵، قم، اسراء، ۱۳۷۵ش.
۲. محمدتقی جعفری تبریزی، تحقیق در دو نظام جهانی حقوق بشر، ص۷۵ به بعد، تهران، دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی، ۱۳۷۰ش.
۳. محمدتقی مصباح یزدی، نظریه سیاسی اسلام، ج۱، ص۲۴۱ به بعد، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چ۲، ۱۳۷۸ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حقوق ذاتی انسان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۱/۰۹.
