• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حفیظ

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: خداوند، صفات خداوند، قرآن، حدیث.

پرسش: حافظ و حفیظ (صفات خداوند) در لغت، قرآن و حدیث به چه معناست؟



صفت «حافظ»، در لغت، اسم فاعل و «حفیظ (نگاهبان، نگه‌دار)»، فعیل به معنای فاعل و هر دو از مادّه «حفظ» است که بر نگه‌داری و باز‌داشتن چیزی از گم‌شدن و تلف‌شدن دلالت دارند. ابن منظور می‌گوید: حفیظ، از صفات خداوند (عزوجل) است که در نگه‌داری همه اشیا، هم وزن ذرّه‌ای در آسمان‌ها و زمین، از حفظ او به در نمی‌رود و هر خوبی و بدی‌ای که آفریدگان و بندگانش می‌کنند، نگاه داشته و آسمان‌ها و زمین را با نیروی خود، نگاه داشته و نگاهداریِ آنها، بر او گران نیست که بلندمرتبه سترگ است.
هم‌چنین می‌گوید: «حفظ» در برابر فراموشی به‌کار می‌رود و آن نیز باز‌داشتن چیزی از گم‌شدن در علم و یاد‌کرد است.


لفظ «حافظ» و «حفیظ»، هر یک، پنج بار در قرآن کریم به‌کار رفته و آیات و احادیث، ویژگی‌های متنوّعی را برای حافظ و حفیظ به‌عنوان دو نام از نام‌های خدای متعال، ذکر کرده‌اند که مهم‌ترینِ آنها دو نکته است:

۲.۱ - نکته اول

برخی احادیث، صفت حافظ (بودن) را منحصر در خدا دانسته‌اند: «هیچ نگاهبانی جز تو نیست».
در توجیه این امر، دو نکته در خور توجّه است: نخست آن که پیدایش و بقای آفریده‌ها، از خداوند سبحان تحقّق می‌یابد و اگر فیض و اراده او لحظه‌ای به موجودات تعلّق نگیرد، نابود می‌شوند. بر‌این‌پایه، نگاه‌دار حقیقی و مطلق تمام موجودات، فقط خداست. دوم آن‌که هر گاه صفت کمالیِ حافظ بودن، در موجودات یافت شود، این کمال، مانند دیگر کمالات، از سوی خداست و به او باز می‌گردد.

۲.۲ - نکته دوم

در آیات و احادیث، صفت حافظ برای خداوند والا، گاه به‌معنای حفظ از نابودی در خارج است: «کرسی او، آسمان‌ها و زمین را در‌بر‌گرفته و نگه‌داری آنها، بر او گران نمی‌آید، و اوست بلند پایه سترگ».
و گاه به‌معنای حفظ چیزی در علم است: «پاک است آن‌که نگاه‌بانی است که از یاد نمی‌برد».
هم‌چنان که در معنای واژگانی آمد، حفظ، در اصل به‌معنای «نگه‌داری چیزی و باز‌داشتن آن از گم‌شدن و تلف‌شدن» است و این نگه‌داری، گاه وجودی و خارجی است و گاه ذهنی و علمی، و این دو، در لغت و در آیات و احادیث، یکسان لحاظ شده‌اند.


۱. محمدی ری‌شهری، محمد، دانش نامه عقاید اسلامی، ج۵، ص۴۳۵.    



حدیث‌نت، برگرفته از مقاله « حافظ و حفیظ» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۴/۱۲.    



جعبه ابزار