• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حضرت رضا

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: حضرت رضا علیه‌السلام.

پرسش: خلاصه‌ای از زندگی نامه امام رضا ـ علیه‌السلام ـ را بیان کنید.

پاسخ: امام رضا ـ علیه‌السلام ـ هشتمین امام شیعیان از سلاله پاک رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله و هشتمین جانشین پیامبر مکرم اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ است. بنا بر نظر مشهور مورخان وی در یازدهم ذی‌القعده سال ۱۴۸ ه. ق، در مدینه منوره متولد شد. نام مبارکش، علی، کنیه آن حضرت، ابوالحسن و دارای القاب متعددی از جمله رضا، صادق، ‌صابر، فاضل، قرة ‌اعین المؤمنین و ... هستند؛ اما مشهورترین لقب ایشان، «رضا» به معنای «خشنودی» است.



امام رضا ـ علیه‌السلام ـ هشتمین امام شیعیان، از سلاله پاک رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و هشتمین جانشین پیامبر مکرم اسلام است. بنا بر نظر مشهور مورخان امام رضا علیه‌السلام، در یازدهم ذی‌القعده سال ۱۴۸ هجری قمری در مدینه منوره متولد شد.


نام مبارکشان «علی»، کنیه آن حضرت، «ابوالحسن» و دارای القاب متعددی از جمله رضا، ‌صابر، فاضل، قرة ‌اعین المؤمنین ( نور چشم مؤمنان) و ... هستند،
اما مشهورترین لقب ایشان، «رضا» به معنای «خشنودی» است.


پدر بزرگوار امام رضا علیه‌السلام، امام موسی کاظم علیه‌السلام پیشوای هفتم شیعیان بودند که در سال ۱۸۳ ﻫ.ق. به دست هارون عباسی به شهادت رسیدند.
مادر گرامی امام رضا ـ علیه‌السلام ـ نجمه نام داشت.
[۷] طبرسی‌، احمد بن علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج‌، ج ۲، ص ۳۷۴، نشر مرتضی، مشهد، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.

البته نام‌های دیگری نیز برای مادر گرامیشان ذکر کرده‌اند.
[۹] امین عاملی، سیدمحسن، سیره معصومان، ج ۱، ص ۴۰ و ۴۱، ترجمه حجتی کرمانی، علی، ج ۶، ص ۱۴۲، نشر سروش، تهران، ۱۳۷۶ش.
[۱۰] قرشی، باقر شریف‌، پژوهشی دقیق در زندگانی امام رضا علیه‌السلام‌، ترجمه صالحی، سید محمد، اسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.



حضرت رضا علیه‌السلام، دوران کودکی و جوانی را تا سال ۲۰۱ هجری قمری در مدینه طیبه
[۱۱] جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم‌السلام‌، ص ۴۲۶، انصاریان‌، قم، چاپ ششم، ۱۳۸۱ش.
که مهبط وحی بود، در خدمت پدر بزرگوارش سپری کرد و مستقیماً تحت تعلیم و تربیت امام هفتم ـ علیه‌السلام ـ قرار گرفت و علوم و معارف و اخلاق و تربیتی را که امام کاظم علیه‌السلام از پدرانش به ارث برده بود، به او آموخت.
[۱۲] قرشی، باقر شریف‌، پژوهشی دقیق در زندگانی امام رضا علیه‌السلام‌، ج ۱، ص ۵۰، ترجمه صالحی، سید محمد، اسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.

گزارشی از حضور ایشان در بغداد هنگام زندانی بودن پدر بزرگوارشان در آن شهر در دسترس نیست.


امام رضا ـ علیه‌السلام ـ دارای تعدادی کنیز بودند؛ از جمله کنیزان ایشان، سبیکه مادر امام جواد علیه‌السلام است. وی کنیزی بود که به او سبیکه یا دُرّه می‌گفتند، حضرت رضا او را خیزران نام گذاشتند و این بانو از اهالی نوبه (منطقه‌ای در آفریقا) است. و همسر دائمی امام رضا ـ علیه‌السلام ـ ام‌حبیبه بود.


در تعداد و اسامی فرزندان امام رضا ـ علیه‌السلام ـ نقل‌های مختلفی وجود دارد؛

۶.۱ - دیدگاه اول

گروهی آنها را پنج پسر و یک دختر، به نام‌های محمد، قانع، حسن، جعفر، ابراهیم، حسین و عایشه ذکر کرده‌اند؛
[۲۰] اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج ۲، ص ۷۹۱، نشر رضی، قم، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
[۲۳] شبراوی‌، جمال الدین، ص ۳۴۶ و ۳۴۷، دارالکتاب‌، قم، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
[۲۵] حَمَوی‌، محمد بن اسحاق‌، أنیس المؤمنین‌، ص ۲۰۳، بنیاد بعثت‌، تهران، ۱۳۶۳ش
[۲۶] حسینی عاملی‌، سید تاج‌الدین، التتمة فی تواریخ الأئمة علیهم السلام، ص ۱۲۳، نشر بعثت، قم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.‌


۶.۲ - دیدگاه دوم

هم‌چنین در نقلی شیخ صدوق در سلسله سند روایتی از فاطمه به‌عنوان یکی از دختران آن حضرت نام برده است؛ («حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ... قَالَ حَدَّثَنَا فَاطِمَةُ بِنْتُ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی ـ علیه‌السلام ـ ...»).

۶.۳ - دیدگاه سوم

اما شیخ مفید بر این عقیده است، که امام هشتم علیه‌السلام، فرزندی جز امام جواد علیه‌السلام نداشتند: «وَ مَضَی الرِّضَا عَلِیُّ بْنُ مُوسَی ـ علیه‌السلام ـ وَ لَمْ یَتْرُکْ وَلَداً نَعْلَمُهُ إِلَّا ابْنَهُ الْإِمَامَ بَعْدَهُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ علیه‌السلام».

۶.۴ - دیدگاه چهارم

ابن شهرآشوب («وَ وَلَدُهُ مُحَمَّدٌ الْإِمَامُ فَقَط») و طبرسی («و کان للرضا علیه‌السلام من الولد ابنه أبوجعفر محمد بن علیّ الجواد علیه‌السلام لا غیر») نیز بر همین اعتقادند.


امامت و وصایت حضرت رضا ـ علیه‌السلام ـ بارها توسط رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، پدر بزرگوار و اجداد طاهرینشان ـ علیه‌السلام ـ اعلام شده بود. به‌ویژه امام کاظم علیه‌السلام بارها در حضور مردم، ایشان را به‌عنوان وصی و امام بعد از خویش معرفی کرده بودند که به یک نمونه از آنها اشاره می‌شود:

۷.۱ - روایتی از ابن اسماعیل

از محمد بن اسماعیل بن فضل هاشمی چنین روایت شده است که‌ گفت: بر امام موسی کاظم ـ علیه‌السلام ـ وارد شدم، در‌حالی‌که ایشان به‌شدت مریض بودند، به حضرت عرض کردم: اگر خدای ناکرده برای شما اتفاقی بیفتد ـ و خدا آن روز را نیاورد ـ به چه کسی رجوع کنیم (امام بعد از شما کیست)؟ فرمود: «به فرزندم علی، نوشته او، نوشته من است، و او وصی و جانشین من بعد از مرگم خواهد بود».

۷.۲ - رسیدگی امام به امور مردم

امام رضا ـ علیه‌السلام ـ در مدینه، پس از شهادت پدر، امامت بر مردم را بر عهده گرفت، و به رسیدگی امور پرداخت، شاگردان پدر را به دور خودش جمع کرد و به تدریس و تکمیل حوزه علمیه جدش امام صادق علیه‌السلام مشغول شد و در این راستا گام‌های بزرگ و استواری برداشت.

۷.۳ - زمان آغاز امامت

پس از شهادت امام کاظم علیه‌السلام که در سال ۱۸۳ ه ق رخ داد، آغاز امامت حضرت رضا ـ علیه‌السلام ـ شروع شد، و با توجه به این‌که هارون (پنجمین خلیفه عباسی) در سال ۱۹۳ از دنیا رفت، ده سال از امامت حضرت رضا ـ علیه‌السلام ـ معاصر زمان هارون بود.

۷.۴ - مدت امامت

مدت امامت آن حضرت، حدود ۲۰ سال طول کشید که ۱۷ سال آن در مدینه و سه سال آخر آن در خراسان گذشت.


امام رضا علیه‌السلام پس از هفده سال سکونت در مدینه و تبلیغ دین و ارشاد مردم، با نقشه و حیلۀ مأمون عباسی، راه خراسان را در پیش گرفت. آن حضرت پس از قبول اجباری ولایت‌عهدی مأمون و گذشت سه سال، در ۵۵ سالگی به دست مأمون خلیفه عباسی به شهادت رسید.

۸.۱ - سال شهادت

در تعیین سال شهادت امام نقل‌های مختلفی به ثبت رسیده است. گروهی سال ۲۰۲ هجری قمری را سال شهادت حضرت می‌دانند و عده‌ای سال ۲۰۳ هجری قمری را؛
[۳۵] حَمَوی‌، محمد بن اسحاق‌، أنیس المؤمنین‌، ص ۲۰۳، بنیاد بعثت‌، تهران، ۱۳۶۳ش
[۳۸] حسینی عاملی‌، سید تاج‌الدین، التتمة فی تواریخ الأئمة علیهم السلام، ص ۱۲۳، نشر بعثت، قم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.‌
اما مشهور، نظریه دوم است.

۸.۲ - روز شهادت

در تعیین روز شهادت آن حضرت نیز اتفاق نظر نیست؛ مانند در روز جمعه از ماه رمضان، هفدهم ماه صفر،
[۴۰] حسینی عاملی‌، سید تاج‌الدین، التتمة فی تواریخ الأئمة علیهم السلام، ص ۱۲۳، نشر بعثت، قم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.‌
و آخر ماه صفر.
[۴۳] حَمَوی‌، محمد بن اسحاق‌، أنیس المؤمنین‌، ص ۲۰۳، بنیاد بعثت‌، تهران، ۱۳۶۳ش

در میان این نقل‌ها، نظریه آخر، یعنی آخرین روز از ماه صفر، مشهورترین و قابل اعتمادترین نقل است.

۸.۳ - دیدگاه مشهور

بنابراین مشهورترین و قوی‌ترین نظریه در تاریخ شهادت آن حضرت، روز جمعه، آخرین روز ماه صفر سال ۲۰۳ هجری قمری است.


از نگاه بزرگان شیعه، امام رضا ـ علیه‌السلام ـ همانند دیگر امامان معصوم علیه‌السلام، دارنده تمام کمالات و فضائل اخلاق انسانی در مرتبه اعلی است. به گفتۀ آنان، او آن چنان در قله شکوهمند کمال و فضیلت قرار دارد که نه‌تنها دوستان و پیروانش او را ستوده‌اند، بلکه دشمنان کینه‌توز و سرسخت هم به مدح و ستایش او پرداخته‌اند. درباره اوصاف اخلاقی آن حضرت «ابراهیم بن عباس» می‌گوید: «هرگز ندیدم که امام رضا ـ علیه‌السلام ـ به کسی یک کلمه جفا کند و ندیدم که سخن شخصی را قطع کند و ندیدم که نیازمندی را از درگاه خویش رد کند. او هرگز در حضور افراد تکیه نمی‌داد و هرگز او را ندیدم که با صدای بلند بخندد؛ بلکه خنده‌اش تبسم و لبخند بود. وقتی که کنار سفره می‌نشست، همه خدمت‌کاران و غلامان را کنار سفره می‌نشاند».


امام رضا ـ علیه‌السلام ـ در دوران امامت خود با سه تن از حُکام و خلفا‌ی عباسی روبه‌رو و معاصر بود: هارون الرشید، امین و مأمون.
[۴۶] قرشی، باقر شریف‌، پژوهشی دقیق در زندگانی امام رضا علیه‌السلام‌، ج ۲، ص ۳۴۷، ترجمه صالحی، سید محمد، اسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.

برای آشنایی بیشتر با زندگی امام هشتم شیعیان علیه‌السلام، می‌توانید به سایت اسلام پدیا، مدخل «امام رضا» مراجعه نمایید.


۱. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح:غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، ج ۱، ص ۴۸۶، دار‌الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق.    
۲. مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج ۶، ص ۷۰، محقق و مصحح:رسولی محلاتی، هاشم‌، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.    
۳. شیخ مفید، محمد بن نعمان، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ۲، ص ۲۴۷، کنگره شیخ مفید، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.    
۴. خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، ص ۲۷۹، البلاغ، بیروت، ۱۴۱۹ق.    
۵. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج ۲، ص ۳۶۸، محقق و مصحح:رسولی محلاتی، هاشم‌، بنی‌هاشمی، تبریز، چاپ اول، ۱۳۸۱ق.    
۶. طبرسی‌، احمد بن علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج‌، ج ۲، ص ۱۳۷، نشر مرتضی، مشهد، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.    
۷. طبرسی‌، احمد بن علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج‌، ج ۲، ص ۳۷۴، نشر مرتضی، مشهد، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
۸. شیخ مفید، محمد بن تعمان، الاختصاص، ص ۱۹۶، کنگره شیخ مفید، قم، ۱۴۱۳ق.    
۹. امین عاملی، سیدمحسن، سیره معصومان، ج ۱، ص ۴۰ و ۴۱، ترجمه حجتی کرمانی، علی، ج ۶، ص ۱۴۲، نشر سروش، تهران، ۱۳۷۶ش.
۱۰. قرشی، باقر شریف‌، پژوهشی دقیق در زندگانی امام رضا علیه‌السلام‌، ترجمه صالحی، سید محمد، اسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
۱۱. جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم‌السلام‌، ص ۴۲۶، انصاریان‌، قم، چاپ ششم، ۱۳۸۱ش.
۱۲. قرشی، باقر شریف‌، پژوهشی دقیق در زندگانی امام رضا علیه‌السلام‌، ج ۱، ص ۵۰، ترجمه صالحی، سید محمد، اسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
۱۳. امین عاملی‌، سیدمحسن، أعیان الشیعة، ج ۲، ص ۳۲، دارالتعارف‌، بیروت، ۱۴۰۳ق.‌    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی‌، ج ۲، ص ۹۱، نشر آل البیت، قم، ۱۴۱۷ق.    
۱۵. شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، ج ۱، ص ۱۵۹، محقق و مصحح:لاجوردی، مهدی، نشر جهان، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.    
۱۶. مازندرانی، ابن شهر آشوب‌، المناقب، ج ۳، ص ۴۷۶، نشر علامه، قم، ۱۳۷۹ق.    
۱۷. محمد بن طولون‌، شمس‌الدین، الأئمة الاثنا عشر، ص ۹۷، نشر رضی، قم، بی‌تا.    
۱۸. امین عاملی‌، سیدمحسن، أعیان الشیعة، ج ۲، ص ۲۳، دارالتعارف‌، بیروت، ۱۴۰۳ق.‌    
۱۹. المرعشی التستری، القاضی نورالله، إحقاق الحق و إزهاق الباطل‌، ج ۱۲، ص ۳۸۶، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‌، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.    
۲۰. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج ۲، ص ۷۹۱، نشر رضی، قم، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
۲۱. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج ۳، ص ۶۰، محقق و مصحح:رسولی محلاتی، هاشم‌، بنی‌هاشمی، تبریز، چاپ اول، ۱۳۸۱ق.    
۲۲. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج ‌۴۸، ص ۳۲۰، دار إحیاء التراث العربی‌، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.    
۲۳. شبراوی‌، جمال الدین، ص ۳۴۶ و ۳۴۷، دارالکتاب‌، قم، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
۲۴. امین عاملی‌، سیدمحسن، أعیان الشیعة، ج ۲، ص ۱۳، دارالتعارف‌، بیروت، ۱۴۰۳ق.‌    
۲۵. حَمَوی‌، محمد بن اسحاق‌، أنیس المؤمنین‌، ص ۲۰۳، بنیاد بعثت‌، تهران، ۱۳۶۳ش
۲۶. حسینی عاملی‌، سید تاج‌الدین، التتمة فی تواریخ الأئمة علیهم السلام، ص ۱۲۳، نشر بعثت، قم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.‌
۲۷. شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، ج ۱، ص ۷۶، محقق و مصحح:لاجوردی، مهدی، نشر جهان، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.    
۲۸. شیخ مفید، محمد بن نعمان، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ۲، ص ۲۷۱، کنگره شیخ مفید، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.    
۲۹. مازندرانی، ابن شهر آشوب‌، المناقب، ج ۳، ص ۴۷۶، نشر علامه، قم، ۱۳۷۹ق.    
۳۰. طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی‌، ج ۲، ص ۸۶، نشر آل البیت، قم، ۱۴۱۷ق.    
۳۱. شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، ج ۲، ص ۳۱، محقق و مصحح:لاجوردی، مهدی، نشر جهان، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.    
۳۲. محمد بن طولون‌، شمس‌الدین، الأئمة الاثنا عشر، ص ۹۸، نشر رضی، قم، بی‌تا.    
۳۳. ابن ابی‌الثلج‌، تاریخ أهل البیت‌، تحقیق:حسینی، سید محمدرضا، ص ۸۳، آل البیت، قم، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.    
۳۴. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح:غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، ج ۱، ص ۴۸۶، دار‌الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق.    
۳۵. حَمَوی‌، محمد بن اسحاق‌، أنیس المؤمنین‌، ص ۲۰۳، بنیاد بعثت‌، تهران، ۱۳۶۳ش
۳۶. شیخ مفید، محمد بن نعمان، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ۲، ص ۲۴۷، کنگره شیخ مفید، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.    
۳۷. طبرسی، فضل بن حسن‌، تاج الموالید، ص ۵۰، دارالقار، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.    
۳۸. حسینی عاملی‌، سید تاج‌الدین، التتمة فی تواریخ الأئمة علیهم السلام، ص ۱۲۳، نشر بعثت، قم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.‌
۳۹. فتال نیشابوری‌، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین‌، ج ۱، ص ۲۳۶، نشر دلیل ما، قم، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.    
۴۰. حسینی عاملی‌، سید تاج‌الدین، التتمة فی تواریخ الأئمة علیهم السلام، ص ۱۲۳، نشر بعثت، قم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.‌
۴۱. طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی‌، ج ۲، ص ۴۱، نشر آل البیت، قم، ۱۴۱۷ق.    
۴۲. محمد بن طولون‌، شمس‌الدین، الأئمة الاثنا عشر، ص ۹۸، نشر رضی، قم، بی‌تا.    
۴۳. حَمَوی‌، محمد بن اسحاق‌، أنیس المؤمنین‌، ص ۲۰۳، بنیاد بعثت‌، تهران، ۱۳۶۳ش
۴۴. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج ‌۴۹، ص ۳، دار إحیاء التراث العربی‌، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.    
۴۵. شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، ج ۱، ص ۱۹۷، محقق و مصحح:لاجوردی، مهدی، نشر جهان، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.    
۴۶. قرشی، باقر شریف‌، پژوهشی دقیق در زندگانی امام رضا علیه‌السلام‌، ج ۲، ص ۳۴۷، ترجمه صالحی، سید محمد، اسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «حضرت رضا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۶/۱۹.    


رده‌های این صفحه : امام رضا | تاریخ معصومان




جعبه ابزار