حسد و طمع
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حسادت، حسد، حسود.
پرسش: حسد و طمع چه اثرات مخرب و مهلکی بر انسان و جامعه دارد؟
پاسخ: «طمع» و «حسد» دو عامل اساسی در
فساد و هلاکت انسان و از صفات ناپسند انسانی هستند که بایستی همواره از شر آن‌ها به خداوند سبحان پناه برد. یکی از آثار بد و زشت
طمع‌کاری آن است که موجب بی‌باکی، بی‌پروایی و بی‌بندوباری و منشأ و عامل
فساد و تباهی و لاابالی‌گری در انسان و اجتماع بشری می‌شود؛ همان‌گونه که امام علی (علیه‌السلام) در این زمینه فرموده است: هیچ‌چیز همانند طمع‌کاری،
شخصیت انسان را فاسد و تباه نمی‌کند؛ اما حسد نیز به عنوان اولین گناهی که بر روی
زمین اتفاق افتاد، نقش بسیار بزرگی در فساد و هلاکت انسان دارد که خداوند همگان را از این صفت ناپسند پرهیز داده است. حسد سرچشمه بسیاری از نابسامانی‌های اجتماعی است. حسد انگیزه قسمتی از جنایات
دنیا است و اگر عوامل و علل اصلی قتل‌ها، دزدی‌ها، تجاوزها و مانند آن را بررسی کنیم، خواهیم دید که قسمت قابل توجهی از آن‌ها، از عامل حسد مایه می‌گیرد.
کلام را با بیانی از
امام صادق (علیه‌السلام) آغاز می‌کنیم که فرمود: «پایه‌های
کفر سه چیز است:
طمع،
استکبار و
حسد. طمع، آدم را واداشت تا از «شجره ممنوعه» بخورد، استکبار
شیطان را از
سجده بر
آدم با آن‌که خدا او را بدان امر نموده بود، بازداشت و حسد باعث شده تا یکی از پسران آدم، دیگری را از پای درآورد».
همان‌طور که از
روایت استفاده می‌شود «طمع» و «حسد» دو عامل اساسی در
فساد و هلاکت انسان و از صفات ناپسند انسانی هستند که بایستی همواره از شرّ آن‌ها به خداوند سبحان پناه برد.
طمع عبارت است از «آز،
حرص،
امید و
آرزو»،
در دستورات دینی از طمع به دو معنای اول به شدت پرهیز شده است.
رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این باره می‌فرماید: «زنهار! گرد طمع نگردی که آن،
فقر حاضر و بالفعل است».
حضرت امیرمؤمنان
علی (علیه‌السلام) در کلامی بسیار زیبا چنین می‌فرمایند: «از هر که خواهی اظهار بی‌نیازی کن تا مثل و مانند او باشی، و به هر کس می‌خواهی،
احسان کن تا بزرگ و امیر او باشی و از هر کس می‌خواهی، طمع کن تا بنده و اسیر او باشی».
آری ... طمع در مال دیگران انسان را به هر کاری ممکن است بکشاند.
از
امام باقر (علیه‌السلام) روایت شده که: «بدبنده‌ای است، بنده‌ای که او را طمعی است که هر خانه می‌کشدش و بدبنده‌ای است، بنده‌ای که خواهشی دارد که او را ذلیل می‌گرداند».
بزرگ‌ترین
عیب طمع‌کار این است که
اعتماد او به مردم بیشتر از اعتمادش به خداوند است.
در روایتی از علی (علیه‌السلام) آمده که: «هیچ‌چیز دین را نابود نمی‌کند، همچون بدعت‌ها و هیچ چیز مرد را فاسد نمی‌کند، آن‌گونه که طمع او را فاسد می‌کند».
دست طمع چو پیش کسان می‌کنی دراز ••• پل بسته‌ای که بگذری از آبروی خویش
امام علی (علیه‌السلام) اصل شر را طمع دانسته، می‌فرماید: «
اصل الشرّ الطمع؛
«اساس بدی‌ها طمع است».
امام صادق (علیه‌السلام) نیز در بیانی نورانی و ارزشمند فرموده‌اند: «اگر خواستی چشمت روشن، و
خیر دنیا و آخرت به تو برسد، از آن‌چه در دست مردم است، طمع خویش را بازگیر ...».
اما حسد نیز به عنوان اولین گناهی که بر روی
زمین اتفاق افتاد؛
نقش بسیار بزرگی در فساد و هلاکت انسان دارد که خداوند همگان را از این صفت ناپسند پرهیز داده است.
«حسد» که در زبان فارسی از آن به «
رشک» تعبیر می‌کند، به معنای آرزوی زوال نعمت از دیگران است.
خواه آن
نعمت به
حسود برسد یا نرسد. بنابراین کار حسود در ویران کردن و آرزوی ویران شدن متمرکز می‌شود، نه این‌که آن
سرمایه و نعمت حتماً به او منتقل گردد.
حسد سرچشمه بسیاری از نابسامانی‌های اجتماعی است؛ از جمله این‌که:
حسود تمام یا بیشتر نیروها و انرژی‌های بدنی و فکری خود را که باید در راه پیشبرد اهداف اجتماعی به کار بَرد، در مسیر نابودی و ویران کردن آن‌چه هست صرف می‌کند؛ ازاین‌رو هم سرمایه‌های وجودی خود را از بین برده و هم سرمایه‌های اجتماعی را.
حسد انگیزه قسمتی از جنایات
دنیا است و اگر عوامل و علل اصلی قتل‌ها، دزدی‌ها، تجاوزها و مانند آن را بررسی کنیم، خواهیم دید که قسمت قابل توجهی از آن‌ها، از عامل حسد مایه می‌گیرد، و شاید به خاطر همین است که آن را به شراره‌ای از آتش تشبیه کرده‌اند که می‌تواند، موجودیت حسود یا جامعه‌ای را که در آن زندگی می‌کند به خطر بیندازد.
یکی از دانشمندان می‌گوید: «حسد و بدخواهی از خطرناک‌ترین صفات است و باید آن را به منزله موحش‌ترین دشمن
سعادت تلقی کرد و در دفع آن کوشید».
جوامعی که افراد آن را اشخاص حسود و تنگ‌نظر تشکیل می‌دهند، جوامعی عقب‌افتاده هستند؛ زیرا همان‌طور که گفتیم، حسود همیشه می‌کوشد تا دیگران را به عقب بکشد و این درست برخلاف
روح تکامل و ترقی است.
حسد اثرات بسیار نامطلوبی روی جسم و [[|سلامت انسان]] می‌گذارد و افراد حسود معمولا افرادی رنجور و از نظر اعصاب و دستگاه‌های مختلف بدن غالباً ناراحت و بیمارند؛ زیرا امروز این حقیقت مسلم شده که بیماری‌های جسمانی در بسیاری از موارد عامل روانی دارد
و در طب امروز بحث‌های مشروحی تحت عنوان بیماری‌های «روان‌تنی» دیده می‌شود که به این قسمت از بیماری‌ها اختصاص دارد.جالب این‌که در روایات پیشوایان اسلام، روی این موضوع تکیه شده است:
در روایتی از امام علی (علیه‌السلام) می‌خوانیم: «
صحة الجسد من قلة الحسد؛
تن‌درستی از کمی
حسد است».
و در جای دیگر می‌فرماید: «
الْعَجَبُ لِغَفْلَةِ الْحُسَّادِ عَنْ سَلَامَةِ الْأَجْسَادِ؛
عجیب است که حسودان از خود به کلی غافل‌اند».
و حتی در پاره‌ای از
احادیث می‌خوانیم که: حسد پیش از آن‌که به طرف مقابل زیان برساند، از حسود شروع می‌کند و تدریجاً او را به هلاکت می‌رساند.
از نظر معنوی، حسد نشانه کمبود
شخصیت و نادانی و کوتاه فکری و ضعف و نقص
ایمان است؛ زیرا حسود در واقع خود را ناتوان‌تر از آن می‌بیند که به مقام محسود (شخصی که مورد
حسادت واقع می‌شود) و بالاتر از آن برسد و لذا سعی می‌کند، محسود را به عقب براند، به علاوه او عملاً به
حکمت خداوند که بخشنده اصلی این نعمت‌هاست، معترض است و نسبت به اعطای نعمت به افراد، از طرف خداوند ایراد دارد؛
لذا در حدیثی از امام صادق (علیه‌السلام) می‌خوانیم: «حسد و بدخواهی از تاریکی
قلب و کوردلی است و از انکار نعمت‌های خدا به افراد سرچشمه می‌گیرد و این دو (کوردلی و ایراد بر بخشش خدا) دو بال
کفر هستند، به سبب حسد بود که فرزند آدم در یک حسرت جاودانی فرو رفت و به هلاکتی افتاد که هرگز از آن رهایی نمی‌یابد».
در
نهج‌البلاغه از امام علی (علیه‌السلام) نقل شده که فرمود: «
ان الحسد یاکل الایمان کما تاکل النار الحطب؛ حسد تدریجاً
ایمان را می‌خورد؛ همان‌گونه که آتش هیزم را تدریجاً از بین می‌برد».
چه این‌که شخص حسود تقریباً سوء‌ظنش به خدا و
حکمت و
عدالت او بیشتر می‌شود و همین سوء‌ظن است که او را از وادی ایمان بیرون می‌کشد.
زیان‌های معنوی و مادی، فردی و اجتماعی حسد فوق‌العاده زیاد است و آن‌چه گفتیم در حقیقت فهرستی از آن به شمار می‌رود.
در آخر تذکر این نکته لازم است که در مقابل حسد، صفت پسندیده‌ای وجود دارد که به آن «
غبطه» گفته می‌شود و آن عبارت است از این‌که
انسان نعمتی را که دیگران دارند، برای خودش نیز آرزومند باشد، بدون آن‌که زوال آن را از دیگران امیدوار باشد.
حسن ختام این نوشتار را مناجاتی از
امام سجاد (علیه‌السلام) قرار می‌دهیم:
«خداوندا! پناه می‌برم به تو از هیجان
حرص و طمع، شدت
غضب، غلبه حسد، ضعف صبوری،
پیروی از هوای نفس، و سرپیچی از مقررات دین ...».
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «چیستی حسادت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۱/۱۶.
