• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حدیث معنعن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: حدیث معنعن، مدلس، اهل سنت، راویان، تدلیس شیوخ، تدلیس اسناد.
پرسش: در مورد حجیت احادیث معنعن در رجال اهل سنت! می‌خواهم بدانم اگر یکی از راویان حدیثی که به‌صورت معنعن نقل شده مدلس باشد (یعنی تدلیس او از نوع شیوخ باشد) آیا این دسته از روایات نزد اهل سنت معتبر می‌باشد یا خیر! دلیل را توضیح دهید.
پاسخ:



حدیث معنعن (عنعنه) در اصطلاح علم حدیث (درایه) به روایتی گفته می‌شود که بین افراد سند آن با کلمه "عن" پیوستگی برقرار شده باشد.


تدلیس در اصطلاح علم رجال (تدلیس در حدیث) به عمل محدِّث و راوی گفته می‌شود که با آن عیب و ضعف سندِ روایت پوشانیده شود. بنابراین هرگاه راوی با ذکر یا حذف کلمات یا نام افرادی در سلسله سند بکوشد که ضعف سند روایت را بپوشاند یا آن را برتر از میزان وثاقت واقعی‌اش نشان دهد، اصطلاحاً «مدلِّس» خوانده می‌شود و عمل او را تدلیس می‌نامند.


تدلیس اساساً بر دو‌گونه است: "تدلیس اِسناد" و "تدلیس شیوخ"


"تدلیس اسناد" آن است که راوی از فرد معاصر خود کلامی را به‌گونه‌ای نقل کند که شنونده یا خواننده گمان کند وی آن کلام را بدون واسطه از خود مرویٌّ‌عنه شنیده؛ در‌حالی‌که مستقیم از او نشنیده است.
[۱] خطیب بغدادی، احمدبن علی، الکفایة فی علم الروایة، ص ۳۹۵، چاپ احمد عمر هاشم، بیروت، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.


۴.۱ - شروط تدلیس اسناد

برخی رجالیون برای "تدلیس اسناد" شروطی ذکر کرده‌اند؛ از جمله:

۴.۱.۱ - اول

راوی مرویٌّ‌عنه را ملاقات کرده یا دست‌کم معاصر او باشد؛ اما از او روایتی نشنیده باشد.

۴.۱.۲ - دوم

الفاظی مانند "قال فلانٌ" یا "عَنْ فلانٍ"به کار ببرد که نشانه شنیدن مستقیم نباشد؛ اما اگر راوی با الفاظی چون "سَمِعْتُ"، "حَدَّثَنا" و "اَخْبَرَنا" ( که صراحت در سماع و شنیدن دارند) حدیث نقل کند، آن را حدیث کذب می‌خوانند.
[۲] ابن‌دقیق، عیدالاقتراح فی بیان الاصطلاح و مااضیف الی ذلک من الاحادیث المعدودة من الصحاح، ص ۲۰۹، چاپ قحطان عبدالرحمان الدوری، بغداد، ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۳] عسقلانی، ابن‌حجر، تعریف اهل التقدیس بمراتب الموصوفین بالتدلیس ص ۶۳، چاپ عبدالغفار سلیمان بنداری و محمد احمد عبدالعزیز، بیروت، ۱۴۰۵/۱۹۸۴.
[۴] زین‌الدین‌بن علی شهیدثانی، الرعایة فی علم الدرایة، ص ۱۴۳، چاپ عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، ۱۴۰۸.
[۵] محمدبن اسماعیل صنعانی توضیح الافکار لمعانی تنقیح الانظار، ج ۱، ص ۳۵۰، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۳۶۶، چاپ افست، بیروت، ۱۹۷۰.
[۶] مامقانی، عبدالله مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ج ۱، ص ۳۷۷ ـ ۳۷۹، چاپ محمدرضا مامقانی، قم، ۱۴۱۱ ـ ۱۴۱۴.



"تدلیس شیوخ" آن است که راوی برای پوشاندن ضعف شیخ خود و شناخته نشدن او نام، کنیه، لقب، قبیله، شهر یا صفتی را درباره وی به کار می‌برد که پیش از آن سابقه نداشته باشد.
[۷] ابن‌صلاح، مقدمة ابن‌الصلاح فی علوم الحدیث، ص ۴۳، چاپ مصطفی دیب البغا، دمشق، ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
[۸] مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ج ۱، ص ۳۸۳، چاپ محمدرضا مامقانی، قم، ۱۴۱۱ ـ ۱۴۱۴.


۵.۱ - اهداف تدلیس شیوخ

بعضی از انگیزه‌های "تدلیس شیوخ" عبارتند از: ترویج حدیث، تحسین حدیث، علو اسناد، پرهیز از روایت کردن از کسی که ازخودِ راوی روایت کرده است، کمی سنّمرویٌّ‌عنه و ترس از عدم قبول و انتشارِ روایت با وجود احتیاج به آن و... .
[۹] سیوطی، عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، چاپ احمد عمر هاشم، بیروت، ۱۴۰۹/ ۱۹۸۹.
[۱۰] مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ج ۱، ص ۳۸۳، پانویس ۱، چاپ محمدرضا مامقانی، قم، ۱۴۱۱ ـ ۱۴۱۴.
[۱۱] ابن‌صلاح، مقدمة ابن‌الصلاح فی علوم الحدیث، ص ۴۳، چاپ مصطفی دیب البغا، دمشق، ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
[۱۲] صبحی صالح، علوم الحدیث و مصطلحه، ص ۱۷۵، عرض و دراسة، دمشق، ۱۳۷۹/ ۱۹۵۹.


۵.۲ - دیدگاه دانشمندان علم حدیث

محدثان و دانشمندان علم الحدیث اتفاق نظر دارند که تدلیس عملی نادرست و موجب تباهی حدیث است.

۵.۲.۱ - روایتی از شافعی

از شافعی نقل شده است که: " تدلیس، برادرِ دروغ است."
[۱۳] خطیب بغدادی، احمدبن علی، الکفایة فی علم الروایة، ص ۳۹۳ ـ ۳۹۴، چاپ احمد عمر هاشم، بیروت، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۱۴] سخاوی، ج ۱، ص ۲۰۷ ـ ۲۰۹.


۵.۳ - دیدگاه رجالیون

رجالیون تدلیس شیوخ را غالباً کم‌ضررتر از تدلیس اسناد دانسته‌اند؛ اما در مذمت آن نقیصه‌هایی را برشمرده‌اند؛ از جمله: تضییع مروی‌عنه و دشوار کردن راه دست‌یابی به احوال او.
[۱۵] ابن‌صلاح، مقدمة ابن‌الصلاح فی علوم الحدیث، ص ۴۴، چاپ مصطفی دیب البغا، دمشق، ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
[۱۶] حسنی، هاشم معروف الموضوعات فی الآثار و الاخبار، ص ۶۱، بیروت، ۱۹۷۳.
[۱۷] یحیی‌بن شرف نووی التقریب و التیسیر لمعرفة سنن البشیر النذیر، ص ۳۹، چاپ صلاح محمد محمد عویضه، بیروت، ۱۴۰۷/۱۹۸۷.


۵.۳.۱ - دیدگاه بغدادی

با وجود این در بین اهل سنت تنها خطیب بغدادی
[۱۸] خطیب بغدادی، احمدبن علی، الکفایة فی علم الروایة، ص ۴۰۹، چاپ احمد عمر هاشم، بیروت، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
عقیده دارد که به چنین حدیثی نمی‌توان احتجاج کرد.
[۱۹] برگرفته از تدلیس شیوخ.



۱. خطیب بغدادی، احمدبن علی، الکفایة فی علم الروایة، ص ۳۹۵، چاپ احمد عمر هاشم، بیروت، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۲. ابن‌دقیق، عیدالاقتراح فی بیان الاصطلاح و مااضیف الی ذلک من الاحادیث المعدودة من الصحاح، ص ۲۰۹، چاپ قحطان عبدالرحمان الدوری، بغداد، ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۳. عسقلانی، ابن‌حجر، تعریف اهل التقدیس بمراتب الموصوفین بالتدلیس ص ۶۳، چاپ عبدالغفار سلیمان بنداری و محمد احمد عبدالعزیز، بیروت، ۱۴۰۵/۱۹۸۴.
۴. زین‌الدین‌بن علی شهیدثانی، الرعایة فی علم الدرایة، ص ۱۴۳، چاپ عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، ۱۴۰۸.
۵. محمدبن اسماعیل صنعانی توضیح الافکار لمعانی تنقیح الانظار، ج ۱، ص ۳۵۰، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۳۶۶، چاپ افست، بیروت، ۱۹۷۰.
۶. مامقانی، عبدالله مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ج ۱، ص ۳۷۷ ـ ۳۷۹، چاپ محمدرضا مامقانی، قم، ۱۴۱۱ ـ ۱۴۱۴.
۷. ابن‌صلاح، مقدمة ابن‌الصلاح فی علوم الحدیث، ص ۴۳، چاپ مصطفی دیب البغا، دمشق، ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
۸. مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ج ۱، ص ۳۸۳، چاپ محمدرضا مامقانی، قم، ۱۴۱۱ ـ ۱۴۱۴.
۹. سیوطی، عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، چاپ احمد عمر هاشم، بیروت، ۱۴۰۹/ ۱۹۸۹.
۱۰. مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ج ۱، ص ۳۸۳، پانویس ۱، چاپ محمدرضا مامقانی، قم، ۱۴۱۱ ـ ۱۴۱۴.
۱۱. ابن‌صلاح، مقدمة ابن‌الصلاح فی علوم الحدیث، ص ۴۳، چاپ مصطفی دیب البغا، دمشق، ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
۱۲. صبحی صالح، علوم الحدیث و مصطلحه، ص ۱۷۵، عرض و دراسة، دمشق، ۱۳۷۹/ ۱۹۵۹.
۱۳. خطیب بغدادی، احمدبن علی، الکفایة فی علم الروایة، ص ۳۹۳ ـ ۳۹۴، چاپ احمد عمر هاشم، بیروت، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۱۴. سخاوی، ج ۱، ص ۲۰۷ ـ ۲۰۹.
۱۵. ابن‌صلاح، مقدمة ابن‌الصلاح فی علوم الحدیث، ص ۴۴، چاپ مصطفی دیب البغا، دمشق، ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
۱۶. حسنی، هاشم معروف الموضوعات فی الآثار و الاخبار، ص ۶۱، بیروت، ۱۹۷۳.
۱۷. یحیی‌بن شرف نووی التقریب و التیسیر لمعرفة سنن البشیر النذیر، ص ۳۹، چاپ صلاح محمد محمد عویضه، بیروت، ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۱۸. خطیب بغدادی، احمدبن علی، الکفایة فی علم الروایة، ص ۴۰۹، چاپ احمد عمر هاشم، بیروت، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۱۹. برگرفته از تدلیس شیوخ.



پایگاه اسلام کوئست.    


رده‌های این صفحه : اقسام حدیث | حدیث شناسی




جعبه ابزار