حدیث خدا بود و چیزی با او نبود
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: خدا،
قدیم،
حادث.
پرسش: حدیث «
خدا بود و چیزی با او نبود» را توضیح دهید؟
در جوامع حدیثی، حدیثِ «خدا بود و چیزی با او نبود» با تعابیر مختلف و متنوّعی نقل شده است، از جمله: «خدا بود و هیچ چیزی جز او نبود» و «آن‌گاه که چیزی جز او نبود، او بود» و «خدا هماره موجود بود. سپس آنچه را خواست، به وجود آورد» و «خدا بود و هیچ آفریده‌ای نبود» و «هیچ چیزی پیش از او نبوده است و هیچ چیزی در جاودانگی‌اش با او نیست». این‌گونه احادیث، در مقام
اثبات یگانگی خدا در داشتن صفت قدیم (دیرینه) و نیز اثبات نوپدید بودن جهان هستند، نه صرفا اثبات صفت دیرینگی برای خداوند.
نقل شده است که وقتی جُنَید، (جنید، از
صوفیان بغداد و درگذشته به سال ۲۹۷ قمری است)
حدیثِ «خدا بود و چیزی با او نبود» را شنید، گفت: اینک نیز همان‌گونه است که بود.
جُنید با افزودن این عبارت، در صدد بیان «
وحدت وجود» بوده است و در مقام فهماندن این مطلب که در سرای هستی، جز خدا کسی نیست و همان‌گونه که پیش‌تر، چیزی با خدا نبوده است، اکنون هم چیزی با خدا نیست و هم اکنون با قبل، تفاوتی ندارد. یادآور می‌شویم که مفاد گفته جُنید، با مفاد احادیث یاد شده، یکی نیست؛ زیرا این احادیث، در صدد اثبات تفاوت میان اکنون و قبل هستند، با این مضمون که: پیش‌تر، خدا بود و چیزی آفریده نشده بود؛ ولی هم اکنون، آفریده‌ها آفریده شده‌اند. از این رو، صفت «دیرینه بودن»، منحصر در خداست و موجودات دیگر، نوپدیداند و در اکنون، واقعا وجود دارند. در برخی احادیث آمده است: «خدا، هماره موجود بود. سپس آنچه را خواست، آفرید»، «آن‌گاه که چیزی جز او نبود، او بود و
[سپس
] اشیا را پدید آورد» و «خدا، هماره تنها بود و چیزی با او نبود. سپس اشیا را آفرید».
بر این پایه، پیش از آفرینش با پس از آفرینش، تفاوت واقعی دارد؛ زیرا پیش‌تر، آفریده‌ها نبوده‌اند؛ ولی اکنون واقعا موجودند. در حدیثی از
امام رضا (علیه‌السّلام) در اثبات یگانگی خدا در صفت «دیرینگی» و اثبات نوپدید بودن آفریده‌ها آمده است: «اگر با او (
خدا) در پایداری‌اش چیزی می‌بود، روا نبود که او آفریدگارِ آن باشد».
به عبارت دیگر، لازمه آفرینش، آن است که «خدا باشد و چیزی با او نبوده باشد» و آن‌گاه خداوند، اشیا را بیافریند.
برخی کوشیده‌اند تا برای عبارت جُنید، مستند روایی بیابند. در نتیجه، حدیث
امام کاظم (علیه‌السّلام) را (که می‌فرماید: «خدای والا و بلندپایه، هماره بی زمان و مکان بود و اکنون، چنان است که بود») با عبارت جنید، یکی دانسته‌اند، در حالی که این حدیث، هیچ ارتباطی با سخن جُنید و اساسا با حدیثِ «خدا بود و چیزی با او نبود» ندارد؛ زیرا در حدیث امام کاظم (علیه‌السّلام) آمده است که خدا در گذشته، زمان و مکان نداشت و اکنون نیز چنین است؛ یعنی خدای سبحان، چه پیش از آفرینش و چه پس از آن، محدود به زمان و مکان نیست، همان‌گونه که می‌گوییم: خدا دانا بود و اکنون، هم‌چنان است که بود. بنا‌بر‌این، در این حدیث، سخنی درباره آفریده‌ها و نوپدیدیِ آنها و نفی دیرینگی از آنها و اثبات یگانه بودن خدا در صفت «دیرینگی» نیامده است.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «حدیث خدا بود و چیزی با او نبود» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۳/۳.
