حدیث تشبیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حدیث تشبیه، شیعه، اهل‌سنت،
امیرالمؤمنین.
پرسش: حدیث تشبیه چه حدیثی است، و در چه منابعی از
شیعه و
اهل‌سنت آمده است؟
پاسخ: از جمله فضایل امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) و از دلایل
امامت و برتری او بر سایر
صحابه آن است که
رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) او را همسان خود و سایر
انبیاء معرفی می‌کرد.
حدیث زیر به «حدیث تشبیه» شهرت دارد:
رسول اللّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): مَن ارادَ ان ینظُرَ الی آدَمَ فی عِلمِهِ، و الی نوحٍ فی فَهمِهِ، و الی ابراهیمَ فی حِلمِهِ، و الی یحیی بنِ زَکرِیا فی زُهدِهِ، و الی موسَی بنِ عِمرانَ فی بَطشِهِ، فَلینظُر الی عَلِی بنِ ابی‌طالِبٍ؛
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): آن که می‌خواهد به دانش آدم، فهم نوح، حلم ابراهیم، زهد یحیی بن زکریا و توانمندیِ موسی بن عمران بنگرد، باید به علی بن ابی‌طالب نگاه کند.»
منابع دیگر اهل سنت این حدیث را با عباراتی نزدیک به عبارت فوق آورده‌اند:
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نه‌تنها می‌فرمود: علی جان من است،
علی
برادر من است،
علی از من است و من از علی‌ام،
گوشت و
خون علی از گوشت و خون من است،
بلکه از طرق شیعی و سنی به الفاظ گوناگون روایت شده است که آن
حضرت علی (علیه‌السلام) را به‌سبب خصال و سجایا و مناقب او به پیغمبران
اولو‌العزم و سایر انبیأ
تشبیه کرده است.
این حدیث را که به «حدیث تشبیه» معروف است، امام حنابله
احمد بن محمد بن حنبل (م ۲۴۱ ق) در المسند از
احمد بن عبدالرزاق و او از رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) چنین روایت کرده است:
«من أراد أن ینظر الی آدم فی علمه و الی نوح فی فهمه و الی ابراهیم فی خلقه و الی موسی فی مناجاته و الی عیسی فی سنته و الی محمد فی تمامه و کماله فلینظر الی هذا الرجل المقبل. فتطاول الناس فاذا هم بعلی بن ابی‌طالب کانما ینقلع من صبب و ینحط من جبل؛
یعنی هر کس بخواهد
آدم را در علمش و
نوح را در فهمش و
ابراهیم را در خلقش و
موسی را در مناجاتش و
عیسی را در سنت و رفتارش و محمد را در تمام خلقت و
کمال صفاتش ببیند، باید به این مرد که از راه می‌رسد، بنگرد. پس مردمان همه گردن کشیدند، ناگاه علی را دیدند که از راه می‌رسد؛ گویی سیلی بود که از جای خود کنده شده و در سراشیبی افتاده و از کوه به زیر می‌آید.»
یاقوت حموی در
معجم الادباء و
ابوبکر احمد بن الحسین البیهقی در
فضائل الصحابه و
حافظ احمد بن محمد عاصمی در
زین الفتی فی شرح سورة هل أتی و ابوالمؤید الموفق
احمد مکی خوارزمی مالکی ملقب به اخطب الخطباء در
مناقب امیر المؤمنین علی بن‌ابی‌طالب (علیه‌السلام) (۳۹ به بعد) و
ابن ابی‌الحدید در
شرح نهج‌البلاغه و حافظ ابوعبدالله کنجی شافعی در کفایة الطالب،
و حافظ ابوالعباس
محب‌الدین طبری در
الریاض النضره،
و
ابن صباغ مالکی در
فصول المهمه،
به نقل
سیدمحسن امین در
اعیان الشیعه و
صفوری در
نزهة المجالس،
و
سید احمد قادین خانی در
هدایة المرتاب،
... و همه محدثین شیعی این حدیث را به اسناد معتبر با جزیی اختلافی در نام انبیا و وجه مشابهت [علی مرتضی (علیه‌السلام) با ایشان روایت کرده‌اند.
عاصمی در کتاب زین‌الفتی وجوه هم‌گونی علی را با پیامبر به تفصیل شرح داده و درباره هر‌یک از این وجوه مشابهت با استناد به
آیات و اخبار به تفصیل سخن رفته است.
صورت دیگری از این حدیث که اخطب خطباء خوارزم در مناقب از
ابن مردویه اصفهانی و او از
حارث اعور علمدار و او از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) روایت کرده، چنین است:
«ان النبی کان فی جمع من اصحابه فقال: اریکم آدم فی علمه و نوحا فی فهمه و ابراهیم فی حکمته فلم یکن بأسرع من أن طلع علی. فقال ابوبکر: یا رسول الله: أ قست رجلا بثلاثة من الرسل؟ بخ بخ لهذا الرجل! من هو یا رسول الله. قال النبی: اولاً تعرفه یا أبابکر؟ قال: الله و رسول اعلم. قال هو أبوالحسن علی بن ابی‌طالب. فقال ابوبکر: بخ بخ لک یا ابا الحسن ! و أین مثلک یا ابا‌الحسن؟؛
یعنی ما را خبر رسید که پیغمبر در جمعی از
اصحاب خود بود. پس گفت: آدم را در علمش و نوح را در فهمش و ابراهیم را در حکمتش به شما نشان می‌دهم. درست در همین وقت علی (علیه‌السلام) پیدا شد.
ابوبکر گفت: یا رسول الله! آیا یک مرد را با سه
پیغمبر هم‌سنگ فرمودی؟ به‌به آفرین به این مرد! کیست این مرد ای فرستاده خدای؟ پیغمبر فرمود: مگر او را نمی‌شناسی ای ابوبکر؟ گفت:
خدا و
رسول او داناترند. فرمود: او ابوالحسن علی بن ابی‌طالب است؛ پس ابوبکر گفت: به‌به آفرین بر تو ای ابوالحسن! کجا مثل تو پیدا می‌شود ای ابوالحسن!؟»
صورت دیگری از این حدیث را قاضی عضدالدین
عبدالرحمن بن احمد ایجی در
مواقف چنین آورده است:
«من اراد ان ینظر الی آدم فی علمه و الی نوح فی تقواه و الی ابراهیم فی حلمه و الی موسی فی هیبته و الی عیسی فی عبادته فلینظر الی علی بن ابی‌طالب؛
یعنی هر کس بخواهد آدم را در علمش و نوح را در پرهیزکاریش و ابراهیم را در
حلم و داناییش و موسی را در هیبت و صلابتش و عیسی را در عبادتش بنگرد، باید که علی بن ابی‌طالب را ببیند.»
برای شرح
حدیث تشبیه و اسناد و الفاظ آن و وجوه هم‌گونی امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) با پیامبران، باید به
کتب حدیث مخصوصاً جلد ششم از منهج دوم کتاب
عبقات الأنوار تألیف
میرحامد حسین نیشابوری کنتوری (لکنهو ۱۳۰۱ ق) که سراسر کتاب درباره این حدیث است، مراجعه نماید.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «حدیث تشبیه» تاریخ بازیابی۱۳۹۷/۶/۱۱.
