جمع بودن ترکیبات آیه ولایت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آیه ولایت،
ولایت،
امامت، امام علی.
پرسش: در آیه ولایت، واژه‌های «آمنوا»، «یقیمون»، «هم» و «راکعون»، جمع هستند، در حالی که مصداق این کلمات، علی (علیه‌السّلام) است که مفرد است. اگر مقصود
امام علی (علیه‌السّلام) بود، چرا واژه‌های مذکور، مفرد نیست؟
«اِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَوٰةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوٰةَ وَ هُمْ رَاکِعُون؛
همانا ولی شما، تنها
خدا و
پیامبر اوست و کسانی که
ایمان آورده‌اند؛ همان کسانی که
نماز بر پای می‌دارند و در حال
رکوع،
زکات می‌دهند.»
در
قرآن و سخنان فصیحان عرب، به فراوانی جمع در مفرد، استعمال شده است تا نکته‌ای را برساند. در قرآن، موارد متعدّدی هست که لفظ جمع برای معنای مفرد آمده و به کمک قرینه، این استعمال صورت گرفته است.
علّامه امینی در
الغدیر به بیست نمونه از این دست، اشاره کرده است.
برای مثال در‌باره
سبب نزول آیه (ٱلَّذِینَ قَالُوا اِنَّ ٱللهَ فَقِیرٌ وَنَحْنُ اَغْنِیاءُ)،
حسن بصری می‌گوید: این سخن
حیی بن اخطب است و
عَکرِمه و
سَدی و
مقاتل گفته‌اند: او،
فنحاص بن عازور است.
خازن در
تفسیر خود می‌نویسد: این کلام، اگر چه از یک نفر صادر شده است؛ ولی چون همگی به آن راضی بودند، به همگی آنان، نسبت داده شده است.
همچنین خداوند در آیه ۱۷۳ آل عمران می‌فرماید:
«الَّذِینَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ اِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُواْ لَکمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ اِیمٰنًا وَ قَالُواْ حَسْبُنَا اللهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ؛
همان کسانی که مردم به ایشان گفتند: «مردمان برای
[جنگ با
] شما آمده‌اند. پس، از آنان بترسید»؛
[ولی این سخن
] بر ایمانشان افزود و گفتند: «خدا، ما را بس است و نیکو حمایت‌گری است.»
مقصود از «النّاس» اوّل در این آیه،
نعیم بن مسعود اشجعی است که بعد از
جنگ احد، خبر آمادگی مجدّد قریش برای حمله دوباره به
مدینه را به
مسلمانان داد.
جالب آن‌که
تفسیر زمخشری (که تفسیری ادبی و بلاغی است)، نه تنها اشکالی به این
آیه در این مورد نکرده؛ بلکه دفاع هم کرده و گفته است: هدف از این‌گونه تعبیر کردن (استعمال جمع در معنای مفرد) در این آیه، بر انگیختن دیگران و وا داشتن آنان به انفاق است؛ یعنی همان کاری را که علی (علیه‌السّلام) انجام داد، دیگران نیز به پیروی از او بکنند.
البته نمی‌توان منکر شد که
استعمال جمع در مفرد، خلاف ظاهر است و بدون
قرینه جایز نیست؛ ولی با وجود آن همه روایاتی که در
شأن نزول آیه وارد شده است، قرینه روشنی بر چنین تفسیری خواهیم داشت و حتّی در موارد دیگر به کمتر از این قرینه، قناعت می‌شود.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «جمع بودن ترکیبات آیه ولایت» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۵/۸.
