جشن تکلیف
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: جشن تکلیف.
پرسش: چگونه می‌توانم جشن تکلیف جذاب برای فرزندم بگیرم و این جشن چه ویژگی‌هایی داشته باشد که اثرات تربیتی آن در ذهن او و دیگران مثبت باشد؟
پاسخ:
یکی از حساس‌ترین مراحل زندگی
انسان، دوران بلوغ و رسیدن به
سن تکلیف شرعی است. از نظر
اسلام این قسمت از زندگی انسان، بسیار اهمیت دارد. در این دوران است که بنای اساسی شخصیت فردی و اجتماعی جوان پایه‌ریزی می‌شود. در این دوران حساس، جوان واقعاً نمی‌داند چه کار کند و چه چیزی در وجود او دارد اتفاق می‌افتد. تغییرهای عمومی بدن و تأثیرهای روانی آن، چنان سریع و همه‌جانبه است که او را دچار تشویش و نگرانی می‌کند و برخوردها و ارتباط‌های او را با اطرافیان و خانواده‌اش دچار مشکل می‌سازد. در این زمان است که او شدیداً نیاز به صحبت دارد و در پی یافتن یک نقطه اتکای روانی و روحی است. دوست دارد دیگران به شخصیتش
احترام بگذارند و او را مورد توجه قرار داده و به حساب آورند؛ بنابراین والدین و
مربیان باید به او مسئولیت بدهند تا شخصیتش شکوفا گردد. هم‌چنین والدین و مربیان می‌توانند با برپایی مراسم ویژه، همانند مناسبت‌های اسلامی (از قبیل
عید قربان،
غدیر و
فطر) این روز مهم
بلوغ شرعی را برای همیشه در
ذهن و باور نوجوان جاودانه سازند.
تکلیف در اصطلاح لغوی، از ریشه «کلفت» به معنای سختی و دشواری می‌آید و غرض این است که نوجوان با نایل شدن به این مرحله از
زندگی، خود را پذیرای اعمال و افعالی نماید که در
شرع،
فرایض و
واجبات نام گرفته‌اند و قبل از این مرحله و در سنین کودکی، موظف به انجام آن‌ها نبوده است. این‌که چرا به این مجموعه از اعمال و
عبادات، تکلیف اطلاق می‌شود، نکته‌ای است که باید ریشه آن را در طبیعت انسان جست‌وجو نمود. طبیعت انسان آمیخته با نوعی
تساهل و
تسامح است. به گونه‌ای که عنصر راحت‌طلبی و آسان‌گرایی در وجود او از چیرگی و قدرتی خاص برخوردار است. در‌حالی‌که عبادت و فرایض، با نوعی زحمت و در مواردی با سختی و مشقت همراه است و انجام آن‌ها مستلزم غلبه بر
طبع آسان‌گرای
انسان می‌باشد. انسان باید با بهره‌گیری از نیروی
اراده بر جاذبه‌های طبیعت خویش، فایق گردد تا موفق به انجام تمام فرایض شود.
البته والدین می‌توانند با تربیت صحیح، افزایش بینش فرد، و برنامه‌های متنوع این
تکالیف را شیرین کنند تا فرد از آن
استقبال کند.
در گذشته بعضی از علمای بزرگ ما، فرا رسیدن دوران بلوغ و تکلیف را برای نوجوانان خود جشن می‌گرفتند و بزرگان را دعوت نموده و در مراسم باشکوهی از او به عنوان یک فرد بالغ نام برده و حضار مجلس نیز به او تبریک می‌گفتند و بدین طریق به او می‌فهمانیدند که این مرحله از زندگی شما، سرآغاز
حیات با
ارزش و جدید است، که همانند سایر بزرگ‌سالان رشد‌یافته، مورد خطاب
خداوند قرار می‌گیری و مسئولیت پیدا می‌کنی و باید خود تصمیم بگیری. تو دارای
شخصیت مستقل شده‌ای و در رفت‌و‌آمدها، در نشست‌و‌برخاست‌ها و در ارتباط با دیگران باید حریم و
حدود الهی را رعایت کنی و بدین‌سان، با او به عنوان یک شخصیت رشد‌یافته، رفتار می‌کردند و همین امر به پرورش و رشد روحی و روانی او کمک می‌کرد و کم‌کم او را برای پذیرفتن وظایف پر مسئولیت زندگی آینده خود آماده می‌ساخت. بنابراین والدین و مسئولین نیز می‌توانند با برپایی مراسم جشن، این روز مهم را گرامی داشته، تا نوجوان کم‌کم خود را برای انجام وظایف شرعی خود آماده سازد؛ ولی آن‌چه در این میان حائز اهمیت است، محتوای این مراسم و جشن است، که هر چه‌قدر روح معنوی در آن
حاکم باشد، اثراتی مثبت خواهد داشت.
برخی ویژگی‌های جشن تکلیف، عبارت‌اند از:
هدیه دادن به نوجوان در تثبیت این روز مهم، عملی ارزنده است. حتی در روابط انسانی میان
مؤمنین و اعضای
خانواده نیز توصیه شده است که به یک‌دیگر هدیه بدهید تا محبت‌ها بیشتر شود؛ لکن باید دقت نمود که هدایا صرفاً در جهت مصرف‌گرایی و تجمل‌پرستی نباشد؛ بلکه به نحوی دربرگیرنده روح اسلامی و عبادی باشد؛ مثلاً اهدای کتب مفید و خواندنی، داستان‌های اخلاقی و ا جتماعی، شرح حال و سیره انسان‌های بزرگ و خود ساخته، کارها و بازی‌های فکری و از این قبیل، می‌تواند تأثیر مثبت و سازنده‌ای در نوجوان به وجود آورد. چنانچه والدین و اولیا احساس کردند که نوجوان به جهت علایق دنیوی، به هدایای گران‌قیمت، بیش از حد
اعتدال علاقه‌مند شده است و
روح مصرف و دنیا‌گرایی در او تقویت شده است، با آگاهی بخشیدن به وی و گفت‌وگوهای سازنده اخلاقی، او را متوجه ارزش فکری و معنوی
هدیه کنید، تا تعادل لازم در او به وجود آید.
استفاده از
لباس سفید و تمیز برای چنین روزی ـ به خصوص برای
دختران ـ همراه با مقنعه سفید و احیاناً چادر سفید، در جهت جاودانگی
روز تکلیف، تأثیر بسیار خوبی خواهد داشت. علاوه بر آن در
روایات و
احادیث اسلامی، به استفاده از لباس سفید و تمیز برای
عبادت توصیه فراوانی شده است.
تهیه و تدارک مجموعه‌ای از وسایل رشد معنوی برای نوجوان می‌تواند خاطره‌ای فراموش‌نشدنی به
ارمغان بیاورد. این امر که به ذوق و سلیقه خاص اولیا و مربیان بستگی دارد، در برخی خانواده‌ها و مدارس انجام گرفته است؛ مثلاً برای پسران آماده کردن جانماز مرتب و نو همراه
سجاده مناسب و شیشه کوچکی از عطر خوب و
تسبیح و برای دختران، چادر نماز و مقنعه سفید و متناسب، به همراه یک جلد
کلام الله مجید و یک جلد کتاب دعا که همگی نو و با سلیقه تهیه شده باشد و اهدای آن‌ها به نوجوان، تأثیری بسزا در روحیات او خواهد داشت و اولین ارتباط رسمی و جدی او را با خدا، در هاله‌ای از نورانیت و عطر دل‌انگیز
معنویت قرار خواهد داد و برای همیشه در
اندیشه و
قلب او جاودان خواهد ساخت.
اگر این جشن در منزل، توسط خانواده صورت می‌گیرد، بهتر است با
دعوت از هم‌سالان و هم‌کلاسی‌های نوجوان، هم‌چنین بستگان،
دوستان و خانواده‌هایی که تناسب لازم را با این فضای اخلاقی و معنوی دارند، تأثیرگذاری این جشن را افزایش داد و علاوه بر آن، خاطره با عظمت این رسم خداپسندانه را در
شخصیت و روحیه هم‌سالان و دوستان نوجوان، زنده نگه داشت که در‌عین‌حال نوجوان
مکلف نیز توسط دوستان و حضور آنان مورد تشویق مناسب قرار می‌گیرد.
بهتر است از این فضا‌های معنوی عکس‌هایی گرفته شود تا وقتی که فرد در زمان‌های مختلفی به آن نگاه می‌کند، متوجه قداست
تکلیف و جایگاه او نزد خدا و خاطره‌های شیرین جشن تکلیف و زحمات والدین خود شود.
حضور فردی آگاه و واجد شرایط، به عنوان سخن‌گو در این جشن، یقیناً می‌تواند در جهت توجیه اهداف والای جشن و انگیزه برگزاری آن که از روح قداست و معنویت برخوردار است، سازنده باشد. لازم است چنین فردی با جملات و کلماتی بسیار روان و ساده و با ذکر حکایاتی شیرین و دلچسب، با
زبان خاص خود آنان سخن گوید. بدیهی است که با در نظر گرفتن شرایط نوجوان، این سخنر‌انی نباید طولانی و خسته‌کننده باشد، بلکه به صورتی جذاب و مختصر و مفید و حداکثر به مدت ۳۰ـ۲۰ دقیقه انجام شود.
در جایی که جشن تکلیف برگزار می‌شود، می‌توان با ذوق و سلیقه خاصی، فضای معنوی و روحانی مناسبی ایجاد نمود؛ مثلاً با تعدادی شمع روشن، آوای دل‌نشین قرآن، استفاده از مقواهای رنگی که شعارهای جالبی همچون «روز تولد معنوی تو را تبریک می‌گوییم» و یا «این جشن بزرگ تکلیف بر شما مبارک باد»، «روز پیوستن تو را به صف
موحدان تبریک می‌گوییم»، و غیره می‌توان بر شکوه و عظمت این جشن افزود.
تنظیم دعوت‌نامه مناسب همراه با جزوه‌ای مختصر و مفید در زمینه «جشن تکلیف» برای والدین و ارسال آن به منازل، در جهت توجیه خانواده‌ها و هماهنگی آنان با
مدرسه در برپایی هر چه بهتر و مؤثرتر این مراسم بسیار مناسب خواهد بود.
۱. راهنمای سعادت، سید بن طاووس، مترجم، سید محمدباقر شهیدی گلپایگانی، تهران، انتشارات سعدی، ۱۳۴۱ ش.
۲. جشن تکلیف، محمدی ری‌شهری، نشر دارالحدیث قم.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «جشن تکلیف»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۰/۲۴.
