جدال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: جدال،
حضرت علی علیه‌السلام،
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، مزاح، مکتب کلامی امامیه، جبرگرایی، نماز شب.
پرسش: آیا پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله، امام علی ـ علیه‌السلام ـ را به جدال و ستیزه‌گری متهم ساختند؟
پاسخ:
شیخ وهابی
عثمان الخمیس چنین درباره امام علی ـ علیه‌السلام ـ گفته است:
روایت شده است که پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ روزی به خانه
علی و
فاطمه آمد تا آنها را برای
نماز شب بیدار کند، پس صدا زد که یا علی
نماز نماز، آیا نماز نمی‌خوانید. علی پاسخ داد: جان‌های ما دست خداست، اگر بخواهد آنها را برخواهد انگیخت و اگر بخواهد آنها را نگه خواهد داشت. آن‌گاه پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ بر ران خود زد و فرمود:
انسان بیش از همه جدال می‌کند.
این حدیث تنها در منابع
اهل سنت (مانند
صحیح بخاری)
در باب فضیلت نماز شب و اهمیت دادن به آن آمده، و در هیچ‌یک از منابع شیعی به آن اشاره نشده است؛ از‌این‌رو در مباحث اعتقادی و کلامیِ
تشیع اعتبار لازم را برای استناد ندارد.
اما با این وجود در مورد مفهوم
حدیث چند نکته قابل توجه است:
با توجه به رفت و آمد همیشگی پیامبر به خانه دختر گرامی‌شان و از آن‌جا که خود
امام علی علیه‌السلام و فرزندان ایشان نیز روایتگر ماجرا هستند، با توجه به قرائن پیرامونی به نظر می‌رسد این روایت درصدد بیان یک مزاح دو جانبه از سوی پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و امام علی ـ علیه‌السلام ـ باشد؛ به‌ویژه آن‌که پاسخی که پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ می‌دهند و کاری که انجام می‌دهند، نشان از
تعجب ایشان دارد؛ از‌این‌رو بسیاری از شروح حدیث
اهل سنت، عبارت «بر ران خود زدند» را به تعجب
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از سرعت جواب امام علی ـ علیه‌السلام ـ
تفسیر کرده‌اند.
البته برخی این فعل پیامبر را حمل بر تأسف ایشان کرده و براساس آن اعلام کرده‌اند که می‌توان هنگام تأسف، بدن خویش را زد! که این برداشت نیز ادعایی است که نمی‌توان آن را ثابت کرد.
این
حدیث در مورد
نماز شب که یک نماز مستحب است وارد شده؛ از‌این‌رو بر فرض صحت روایت و نیز جدی بودن
سخن امام علی ـ علیه‌السلام ـ خللی به مقام ایشان در نزد اهل سنت وارد نخواهد کرد. شارحان حدیث اهل سنت، این روایت را نشان فضیلتی از امام علی ـ علیه‌السلام ـ دانسته‌اند که مصلحت نشر
علم را بر منافع شخصی خویش مقدم داشته و بدون ذره‌ای کم و کاست ماجرا را نقل کرده است؛
اما همان‌گونه که بیان شد، ما جدی بودن خطاب پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ را حتی با فرض پذیرش حدیث، نمی پذیریم.
بنا بر فرض صحت روایت، هم‌چنان این ماجرا در دفاع از مکتب کلامی امامیه در مقابل
فرهنگ جبرگرایی خواهد بود؛ زیرا که پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در این‌جا تنها نسبت به
جبرگرایی برآمده از ظاهر سخن امام علی ـ علیه‌السلام ـ اظهار تأسف می‌کنند؛ به‌ویژه آن‌که راوی این روایت
امام سجاد علیه‌السلام نیز که در مقابل بنی‌امیه که از حربه جبرگرایی برای اهداف خود استفاده می‌کردند، همواره مقاومت می‌کرد، شاید تصمیم داشت با نقل این مزاح،
فرهنگ جبری‌گری حاکم بر آن زمان را به چالش بکشد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «جدال»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۹/۱۴.
