• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تکلیف و توان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: تکلیف، توان.

پرسش: آیا رفتارهای نیک و بد به ظاهر مساوی افراد ثروتمند و سالم و اشخاص تنگدست و بیمار، پاداش برابری دارند؟

پاسخ: براساس آموزه‌های اسلامی تکالیف متوجه به هر انسانی دقیقاً به اندازه طاقت و توان اوست و طبیعی است که هیچ‌گاه وظایف یک انسان ثروتمند و سالم با وظایف یک انسان نیازمند و بیمار برابر نیست و نماز خوابیده در بستر بیماری و صدقه به ظاهر کم بهای یک فرد تنگ‌دست شاید با نماز جماعت و هزینه‌های خیریه سنگینی که یک فرد سالم و سرمایه‌دار انجام می‌دهد، برابر باشد.
پروردگار در آیات قرآن و پیشوایان دین در موارد بسیاری از گفتار خویش به این مهم اشاره کرده‌اند.



در ارتباط با این موضوع سزاوار است مروری بر آیاتی از قرآن کریم و سخنان پیشوایان دینی داشته باشیم که نسبی بودن تکلیف براساس توانایی‌های هر فرد در آنها مورد اشاره قرار گرفته است. مطمئنیم که با مروری در آنها به پاسخ خود دست خواهید یافت:

۱.۱ - آیه ۷ سوره طلاق

"آن که ثروتمند است به اندازه ثروت خویش، و آن که مستمند است هر اندازه که در توانش می‌باشد برای خانواده خویش هزینه کند و خدا جز به اندازه توانایی‌هایی که در اختیار بنده‌اش قرار داده، تکلیفی را متوجه او نخواهد نمود".

۱.۲ - آیه ۹۱ سوره توبه

"آن دسته از افرادی که ضعیف‌اند، مریض‌اند و یا پولی برای هزینه‌های شخصی ندارند، اگر نسبت به خدا و پیامبرش نیت پاکی داشته باشند، در نیامدن به جنگ معذورند؛ زیرا افراد نیکوکار هرگز مورد مؤاخذه قرار نخواهند گرفت و پروردگار آمرزنده و مهربان است. البته آنانی که ثروتمند بوده و از آمدن به جنگ طفره می‌روند، یقیناً بازخواست خواهند شد...".

۱.۳ - آیه ۱۷ سوره فتح

"افراد نابینا، لنگ و دیگر بیماران هیچ مشکلی برای شرکت نکردن در جنگ نداشته و عذرشان پذیرفته است".

۱.۴ - آیه ۱۸۵ سوره بقره

"هر که ماه رمضان را درک کرد، آن را روزه نگه دارد، ولی هرکس مریض یا مسافر است، روزه خود را به ماه‌های دیگر موکول کند؛ زیرا پروردگار نمی‌خواهد به شما سخت بگیرد، بلکه تکالیف آسانی را به شما واگذار کرده است".

در همین راستا و در ارتباط با اعمال زشت و حرام، باید دانست که به‌عنوان نمونه و در موردی غیر از روزه‌خواری ناشی از بیماری، اگر شخصی که دچار یک اضطرار واقعی شده و از گرسنگی و تشنگی در معرض تلف است، می‌تواند هر چیزی مانند مردار و شراب را که در حالت عادی حرام است، بخورد و بیاشامد و از این بابت مجازاتی دامن‌گیر او نخواهد شد.
[۵] التمیمی المغربی، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام، ج ۲، ص ۱۲۵، ح ۴۳۵، دارالمعارف، مصر، ۱۳۸۵ ه ق.


۱.۵ - آیه ۲۳۶ سوره بقره

۵. "و اگر بخواهید بعد از عقد و قبل از آن‌که همسر خویش را به خانه برید (به دلیل عدم تفاهم) از هم جدا شوید، باید هدیه مناسبی برای او تهیه کنید، البته ثروتمند به اندازه خودش و مستمند نیز در توان خودش و پرداخت چنین هدیه‌ای از وظایف نیکوکاران است".

۱.۶ - روایتی درباره صدقه فقیر

۶. بعد از نزول آیاتی که جهاد مالی را تشویق می‌کرد، فردی از مسلمانان فقیر خدمت پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ رسید و عرض کرد: من دیشب مشغول کارگری بوده و دست‌مزدم دو ظرف خرما شد. اکنون یکی را برای خود برداشته و دیگری را به پروردگارم قرض می‌دهم. پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ هدیه او را پذیرفت و در میان اموال جمع‌آوری شده قرار دادند. گروهی از منافقان با دیدن این ماجرا آن فرد را مورد تمسخر قرار داده و گفتند: خدا از این ظرف خرما بی‌نیاز است! یا این‌که خدا دست به این ظرف خرما نخواهد زد! و.... بعد از این بود که خداوند آیاتی را در نکوهش منافقان فرستاد:

«الَّذینَ یَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعینَ مِنَ الْمُؤْمِنینَ فِی الصَّدَقاتِ وَ الَّذینَ لا یَجِدُونَ إِلاَّ جُهْدَهُمْ فَیَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیم‌؛ آنهایی که در مورد صدقات افراد با ایمان و مطیع و افرادی که جز اندکی از دست‌رنج خویش چیزی در اختیار ندارند، به عیب‌جویی پرداخته و آنان را مورد تمسخر خویش قرار می‌دهند، آگاه باشند که خدا آنها را مسخره ‌کرده و مجازات دردناکی برایشان در نظر گرفته است».

۱.۷ - روایتی از جمیل

یکی از اصحاب امام صادق علیه‌السلام به نام جمیل روایت می‌کند که به حضرتشان عرضه داشتم: برجسته‌ترین هم‌کیشان من چه افرادی هستند؟ امام فرمود: آنانی که هم هنگام فراخ‌دستی و هم وقت ناداری به برادرانش کمک می‌کنند! سپس ادامه دادند: ای جمیل! به این نکته نیز توجه داشته باش که چنین رویکردی برای ثروتمندان چندان دشوار نیست و به همین دلیل پروردگار در قرآن به ستایش افرادی پرداخته که با وجود تنگ‌دستی به کمک برادران خویش می‌شتابند و فرموده:

«وَ یُؤْثِرُونَ عَلی‌ أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَة...؛ آنان با وجود تنگ‌دستی، دیگران را بر خود مقدم می‌دارند و هر که خود را از بخل و خودخواهی نجات دهد رستگار خواهد شد».
یکی دیگر از امامان نیز به با استدلال به آیه فوق در پاسخ فردی که از با فضیلت‌ترین صدقه پرسیده بود، این‌گونه فرمود: مالی هرچند اندک که از طرف فردی مستمند به دیگری پرداخت شود.

۱.۸ - حدیث قدسی از امام صادق

امام صادق ـ علیه‌السلام ـ حدیثی قدسی را بیان می‌کند مبنی بر این‌که پروردگار فرمود: افرادی در میان بندگان من وجود دارند که پاره‌ای خرما صدقه می‌دهند، اما چنان‌که یکی از شما اسب کوچک خود را پرورش می‌دهد (تا آن را تبدیل به مرکبی راهوار کند)، من نیز صدقه اندک او را پرورش می‌دهم تا ارزش و اندازه آن را به بزرگی کوه احد برسانم!


آیات و روایاتی که به موضوع تناسب توان و تکلیف می‌پردازند، به اندازه‌ای است که مجال بررسی تمام آنها در این گفتار نیست، اما مطمئناً پروردگار هیچ فردی را مکلف به انجام کاری فراتر از توان جسمی و اقتصادی او نخواهد نمود. و هر آن کس به تکلیف خویش عمل کند، به پاداش کردارش خواهد رسید.


۱. طلاق (۶۵)، آیه ۷.    
۲. توبه (۹)، آیه ۹۳ ۹۱.    
۳. فتح (۴۸)، آیه ۱۷.    
۴. بقره (۲)، آیه ۱۸۵.    
۵. التمیمی المغربی، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام، ج ۲، ص ۱۲۵، ح ۴۳۵، دارالمعارف، مصر، ۱۳۸۵ ه ق.
۶. بقره (۲)، آیه ۲۳۶.    
۷. توبه (۹)، آیه ۷۹.    
۸. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۲۲، ص ۹۶، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ ه ق.    
۹. حشر (۵۹)، آیه ۹.    
۱۰. حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة، ج ۹، ص ۴۲۹، ح ۱۲۴۰۷.    
۱۱. حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة، ج ۹، ص ۴۳۱، ح ۱۲۴۱۳.    
۱۲. حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة، ج ۹، ص ۳۸۱، ح ۱۲۲۹۰.    
۱۳. طلاق (۶۵)، آیه ۷.    
۱۴. بقره (۲)، آیه ۲۸۶.    
۱۵. انعام (۶)، آیه ۱۵۲.    
۱۶. اعراف (۷)، آیه ۴۲.    
۱۷. مؤمنون (۲۳)، آیه ۶۲.    



پایگاه اسلام کوئست.    



جعبه ابزار