• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تقویت ذهن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: تقویت ذهن، ذکاوت، تقویت اراده، روزه گرفتن، مطالعه، ورزش.

پرسش: راه‌کارهای مادی و معنوی تقویت ذهن و ذکاوت را در آینه احادیث و روایات بیان نمایید؟

پاسخ: اموری که در تقویت حافظه و فهم مؤثرند می‌توان به چند دسته تقسیم‌بندی نمود:۱. امور معنوی ۲. خواندن دعا ۳. تلاوت قرآن




یکی از اموری که در تقویت حافظه و فهم مؤثرند مسائل معنوی هستند:

۱.۱ - یاد خدا

یاد خدا با انجام امور عبادی و تکالیف شرعی بویژه نماز اول وقت.

۱.۲ - خواندن دعا

خواندن دعاهایی که برای تقویت حافظه مؤثر است، از امام معصوم نقل شده است که از خدا بخواه که عقل تو را قوی بگرداند و از خدا طلب فهم و درک نما به عنوان نمونه چند دعا که برای تقویت حافظه مؤثر است بیان می‌کنیم:

۱.۲.۱ - دعای پیامبر

دعایی که پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) برای حافظه تعلیم نمود: «سبحان من لایعتدی علی اهل مملکته، سبحان من لایأخذ اهل الارض بالوان العذاب، سبحان الرؤوف الرحیم، اللهم اجعل لی فی قلبی نورا و بصرا و فهما و علما انک علی کل شی‌ء قدیر».

۱.۲.۲ - دعای سید بن طاوس

سید بن طاوس نقل می‌کند که برای احیای قلب این دعا را سه بار بخواند: «یا حی یا قیوم یا لااله الا انت اسئلک أن تحیی قلبی اللّهم صل علی محمد و آل محمد».
[۳] قمی، شیخ عباس، مفاتیح‌ الجنان، کتاب باقیات صالحات.


۱.۲.۳ - دعای در هنگام مطالعه

«اللهم اخرجنی من ظلمات الوهم و اکرمنی بنور الفهم اللّهم افتح علینا ابواب رحمتک و انشر علینا خزائن علومک برحمتک یا ارحم الراحمین».

۱.۲.۴ - دعا بعد ازنماز صبح

هر روز بعد از نماز صبح پیش از آنکه تکلم کند بگوید: «یا حی یا قیّوم فلا یفوت شیئا علمه و لایؤده»
[۵] قمی، شیخ عباس، مفاتیح‌ الجنان، کتاب باقیات صالحات.


۱.۳ - تلاوت قرآن

خواندن قرآن به خصوص آیةالکرسی.

۱.۴ - دوری از عوامل فراموشی

اجتناب از چیزهایی که باعث فراموشی می‌شود مانند؛ معصیت و گناه، علاقه و وابستگی زیاد به دنیا، سرگرمی و اشتغال بیش از حد به آن و غم‌گین و محزون بودن برای مسایل دنیایی.
[۶] قمی، شیخ عباس، مفاتیح‌ الجنان، کتاب باقیات صالحات.


۱.۵ - کاهش اضطراب

کاهش اضطراب و کسب آرامش بویژه هنگام مطالعه.

۱.۶ - کاهش اشتغالات ذهنی

اشتغالات ذهنی فراوان به باعث کم شدن حافظه است.

۱.۷ - تقویت تمرکز و دقت

تقویت تمرکز و دقت استفاده از تمرینات تمرکز هواس نیز بسیار تأثیر دارد.

۱.۸ - نکته

آنچه در مورد تقویت حافظه و هوش از کتب روایی و ادعیه بیان شد، علت تامه محسوب نمی‌شود. بعضی از عوامل مربوط به هوش و حافظه در اختیار ما نیست و مربوط به عوامل ژنتیکی و وراثتی است.
به عبارت دیگر هوش و حافظه و استعداد هر انسانی برآیندی از عوامل متعدد وراثتی و محیطی است که بعضی از این عوامل در اختیار ماست. از قبیل آنچه در بالا گفته شد و بعضی از آنها از حوزه اختیار انسان خارج است مانند نقش عوامل ژنتیکی اجداد گذشته. بنابراین توقع نداشته باشید که با انجام کارهای فوق که قطعا مؤثر هستند معجزه ایجاد شود که ناگهان بهره‌هوشی شما از ۹۰ به ۱۳۰ ارتقاء پیدا کند و اگر این چنین نشد اعتقاد به این توصیه‌هایی که معصومین کرده‌اند کم شود.
بله یک هوش با نمره ۱۰۰ را می‌توان تقویت کرد تا کارآمدتر باشد. البته در یک دوره هایی از رشد مثل دوران جنینی و سال‌های اولیه زندگی کودک، می‌توان براساس یک برنامه صحیح تغذیه مادر و همچنین تغذیه کودک و علاوه بر آن غنی کردن محیط رشد کودک با فراهم کردن محرک‌های سالم محیطی، حتی بهره‌هوشی را افزایش داد ولی در دوران جوانی و میان سالی باید بیشتر به این فکر بود که موانع کارآیی هوش را حذف کرد و عوامل شکوفایی و قابلیت‌ها را فراهم نمود تا آنچه دست آفرینش در خلقت انسان تعبیه کرده است ظهور یابند و این روایات و توصیه‌ها بیشتر ناظر به همین مسائل است.


۱. تأمین نیازهای طبیعی و فیزیولوژیکی (تغذیه‌ی مناسب، ورزش، رعایت بهداشت)
۲. مسواک کردن
۳. استفاده بیشتر از مواد حاوی گلوکز (مثل خرما، عسل و شیرینی جات طبیعی). مواد دارای کلسیم و فسفر و ویتامینها مانند:لبنیات، روغن ماهی، پرتقال، گوجه فرنگی، سبوس گندم، سبزیجات تازه، هویج، جگر.
در کتاب مفاتیح الجنان آمده: استمرار خوردن مویز در ناشتا، به خصوص اگر سرخ و بیست و یک دانه باشد، خوردن حلوا، گوشت نزدیک گردن، عسل و عدس، در تقویت حافظه مؤثر است.
[۷] قمی، شیخ عباس، مفاتیح‌ الجنان، کتاب باقیات صالحات.

۴. تمرین و تکرار مطالب (خیلی مهم است).
۵. بعد از هر ۴۵ دقیقه مطالعه حدود ۱۰ دقیقه استراحت کردن.
۶. تمرینات تنفسی برای انجام این تمرین کافی است در حالت ایستاده یا درازکش ریه را از هوا پر نموده و با آرامش بازدم را انجام دهید.


روان‌شناسان گفته اند: با استفاده از راهکارهای زیر می‌توان به تقویت حافظه پرداخت:

۳.۱ - تقطیع

یعنی حروف را به قطعه‌های واژه‌ای و قطعه‌های واژه‌ای را به قطعه‌های عبارتی دسته‌بندی کردن از طریق تقطیع می‌توان حروف یا ارقام را به قطعه‌های معنادار تبدیل کرده و ظرفیت حافظه‌ی خود را افزایش داد مثلا زنجیره‌ی عددی ۱۴۹- ۲۱۷۷- ۶۱۹- ۸۳ را به زنجیره ی ۱۹۸۳- ۱۱۷۶- ۱۴۹۲ (که سالهای میلادی است) تبدیل نموده و حافظه‌ی خود را افزایش می‌دهیم.

۳.۲ - معنادار کردن

این روش بهتر از هر شیوه دیگر به حافظه کمک می‌کند و هر چه معنا عمیق‌تر یا با جزئیات بیشتری رمزگردانی شود، مطلب بهتر به یاد می‌ماند. بنابراین وقتی می‌خواهید نکته‌ای را از کتابی به خاطر بسپارید احتمال یادآوری آن در صورتی بیشتر است که توجه خود را بیشتر بر معنای آن مطلب متمرکز کنید تا بر واژه‌ها. هر چه عمیق‌تر و کامل‌تر به معنا توجه کنید بهتر آن را به یاد خواهید آورد.

۳.۳ - سازماندهی

با سازماندهی مطالب به راحتی می‌توان مطالب را یاد گرفت، حفظ کرد و سپس به یاد آورد. یعنی برای یادگیری و حفظ موضوع و مطلبی که دارای زیر مجموعه و زیرشاخه‌های متعدد و متکثری است آن را در یک سلسله مراتبی منطقی قرار داده و از کل به جزء و از بالا به پائین به زیرشاخه‌های جزئی‌تر تقسیم نموده و به خاطر خود بسپارید.

۳.۴ - بافت

ما معمولا مطالبی را که می‌آموزیم در یک شرایط زمانی، مکانی و خاصی یاد می‌گیریم این مجموعه شرایط حاکم بر فضای یادگیری را بافت می‌گویند ما وقتی می‌توانیم به آسانی مطالب را بازیابی کنیم که بافت حاکم بر بازیابی را همان بافتی قرار دهیم که در زمان یادگیری و وقوع آن وجود داشته است مثلا اگر قرار باشد شما نام هم‌کلاسی‌های دوران راهنمایی خود را بیاد آورید، با گردشی در راه‌روهای مدرسه‌ای که دوره‌ی راهنمایی را در آن گذرانیده‌اید بازیابی اسامی دوستان هم‌کلاسی را آسان‌تر می‌توانید انجام دهید.

۳.۵ - روش پس ختام

این روش که توانایی دانشجو را در به خاطر سپردن مطالب کتاب‌های درسی کمک می‌کند به روش پس ختام معروف است که نام این روش متشکل از حروف اول شش مرحله‌ی آن است. ۱. پیش خوانی ۲. سؤال کردن ۳. خواندن ۴. تفکر ۵. از حفظ کردن ۶. مرور کردن.

۳.۵.۱ - توضیح

فرض کنید می‌خواهید مطلبی از یک کتاب را به خاطر بسپارید و سپس بازیابی کنید ابتدا با پیش خوانی یک برداشت کلی از موضوعات مهم انجام می‌دهید. این نوع پیش خوانی باعث می‌شود که مطالب مهم فصل را شما سازمان‌دهی کنید (همان‌طور که قبلا گذشت) در مرحله‌ی دوم و سوم: دانشجو باید درباره ی هر بخشی سؤال‌هایی طرح کند و در مرحله‌ی خواندن (سوم) باید هر بخش را به قصد پاسخ دادن به سئوال‌های طرح شده بخواند. در مرحله‌ی چهارم به دانشجو گفته می‌شود که هنگام خواندن، ساختن سؤال‌ها و ایجاد ارتباط بین دانسته‌های خود، درباره‌ی مطلب فکر کن که در واقع دانشجو به مطالب خوانده شده معنادهی می‌کند. سپس در مرحله پنجم و ششم یعنی در مراحل از حفظ گفتن و مرور کردن دانشجو باید سعی کند واقعیت‌های اصلی مطالب را که خوانده بیاد آورد و به سئوال‌هایی که خود طرح کرده، پاسخ دهد.
[۸] اقتباس از سی دی پرسمان با انجام تغییرات و بازنویسی مجدد.



۱. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۱، ص۲۲۴، روایت ۱۷ (روایت عنوان بصری).    
۲. قمی، شیخ عباس، مفاتیح‌ الجنان، ص۲۷۳، فصل اول از باب اول، تعقیبات نماز.    
۳. قمی، شیخ عباس، مفاتیح‌ الجنان، کتاب باقیات صالحات.
۴. قمی شیخ عباس، مفاتیح‌ الجنان، ص۸۶۰.    
۵. قمی، شیخ عباس، مفاتیح‌ الجنان، کتاب باقیات صالحات.
۶. قمی، شیخ عباس، مفاتیح‌ الجنان، کتاب باقیات صالحات.
۷. قمی، شیخ عباس، مفاتیح‌ الجنان، کتاب باقیات صالحات.
۸. اقتباس از سی دی پرسمان با انجام تغییرات و بازنویسی مجدد.



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «تقویت ذهن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۹/۲۱.    



جعبه ابزار