تفسیر قرآن کریم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تفسیر قرآن.
پرسش: تفسیر قرآن چه فوایدی دارد؟
پاسخ:
تفسیر از واژة فَسَرَ به معنای روشن کردن و آشکار ساختن است.
در اصطلاح مفسران عبارت است از زدودن
ابهام از لفظ مشکل و دشوار، که در انتقال معنای مورد نظر، نارسا و دچار اشکال است.
همین نکته مرز بین تفسیر و ترجمه است؛ زیرا ترجمه در جایی است که معنای لغوی لفظ را نمی‌دانیم. البته با مراجعه به فرهنگ‌ها (کتاب‌های لغت) مشکل حل می‌شود و تلاش و زحمت چندانی هم لازم نیست؛ برخلاف تفسیر که در آن، در عین روشنی معنای لغت، هم‌چنان هاله‌ای از ابهام بر
چهره آن نشسته است.
علامه طباطبایی (ره) نیز فرموده‌اند:
تفسیر عبارت است از: روشن کردن معانی
آیات قرآن و کشف مراد و مدلول آنها.
اهمیت و جایگاه علم تفسیر را در مقایسه با علوم دیگر می‌توان از
تدبر در نکات زیر به دست آورد:
چون موضوع آن
کلام خداوند است و سرچشمه تمام
حکمت‌ها در آن است. ماجرای پیشینیان و هرچه از عمر آن هم می‌گذرد، کهنه نخواهد شد و عجایب آن پایان‌ناپذیر است.
از جهت هدف و غرض، آن که به منظور چنگ زدن به استوارترین شیوه‌ها و رسیدن به
سعادت حقیقی است که فانی نمی‌شود.
چون هر
کمال دینی و یا دنیوی دور یا نزدیک به علوم شرع نیازمند و به معارف دینی نیز محتاج است و آن هم متوقف بر
کتاب خدا می‌باشد.
پس از بیان دو مقدمه، اینک به پاسخ سؤال توجه نمایید. علل نیازمندی به تفسیر را می‌توان در چند مورد خلاصه نمود:
یکی از علل مهم نیازمندی به تفسیر، ضعف
دانش بشر است.
فهم قرآن منوط به برخورداری معلومات مختلفی است که فقدان هر یک، فهم مقصود خداوند از
الفاظ و عبارات قرآن را دچار ابهام ساخته و نیازمندی به تفسیر را ضروری می‌سازد... بررسی‌های قرآنی و تاریخی نشان می‌دهد که در زمان نزول نیز پاره‌ای از واژگان قرآنی برای جمعی از مخاطبان قرآن مبهم بوده و آنان از مفاد آن بی‌اطلاع بوده‌اند؛ به‌عنوان مثال، هنگامی که از
ابوبکر معنای «کلاله» را پرسیدند، آن را نمی‌دانست و گفت «به رأی خود می‌گویم اگر صواب باشد، از خداست و اگر خطا باشد از من و
شیطان است» و یا وقتی معنای «أبّاً» را از عمر پرسیدند،گفت از تعمق و تکلف نهی شده‌ایم. در این‌گونه موارد، فهم آیات
قرآن نیازمند دست‌یابی به مفاد واژگان به کار رفته در آیات مورد نظر است و دست‌یابی به مفاهیم عرفی این واژگان بخشی از تفسیر به شمار می‌آید.
در پاره‌ای از موارد، ناآگاهی از شرایط و اسباب نزول، معنا و مقصود از آیه را در هاله‌ای ابهام فرو می‌برد و سبب نیازمندی به تفسیر می‌شود.
گاه نیز در
قرآن مجید استعارات و تشبیهات ظریفی به کار رفته است که با دانش کافی و تبحر و تسلط بر موارد کاربرد، می‌توان به آن دست یافت؛ این‌گونه موارد برای افراد عادی مبهم و نیازمند تفسیر است.
عدم آگاهی از مصداق خاصی که در برخی آیات مدنظر است. و عدم آگاهی و مهارت کافی در فهم معنای الفاظ مشترک و کاربردهای مجازی و
شناخت قراین پیوسته و ناپیوسته آیات، مانند ارتباط یا عدم ارتباط آیات با یک‌دیگر (سیاق) و
روایات ناظر به آیات، امور دیگری است که در زمینه‌های نیازمندی به تفسیر را فراهم می‌سازد.
قرآن کریم، در بیان مطالب، از حداقل الفاظ و جمله‌ها برای قالب‌ریزی معانی عمیق استفاده کرده است. این کتاب تمام معارفی را که بشر برای سعادت خویش به آن نیازمند است، در حجم نسبتاً کمی از الفاظ و عبارات ارائه کرده است و این امر سبب شده که فهم بخشی از آیات نیازمند تأمل و دقت بیش‌تر و تحقیق عمیق‌تری برای پی بردن به مقصود
خدا باشد و از‌این‌رو ضرورت تفسیر را ایجاب می‌کند.
در
قرآن مجید، علاوه بر آیاتی که به امور
جهان مشهود می‌پردازد، آیاتی وجود دارد که از حقایق ماورای این جهان
سخن می‌گوید. این آیات، حقایق فراتر از این جهان را در قالب الفاظی که برای تفهیم و تفاهم امور این جهان وضع شده‌اند، ارائه می‌کند و این امر سبب می‌شود که فهم مقصود خداوند از آن آیات، برای همگان میسر نباشد و برای پی بردن به آن، تلاش فکری ویژه (تفسیر) ضرورت یابد.
یکی دیگر از ویژگی‌های قرآن آن است که مطالب آن دسته‌بندی موضوعی ندارد و این‌گونه نیست که این کتاب تمام سخن خود درباره یک موضوع را یک جا و در فصل معینی بیان کرده باشد؛ بلکه در هر صفحه‌ای از آن و حتی گاه در هر آیه‌ای از آن، از موضوعات متعدد و مطالب مختلفی سخن به میان آمده است. این امر نیز، از جمله اموری است که نیاز به تفسیر را ضروری می‌سازد.
هرچند گذشت زمان، از جهت پیشرفت‌های علمی و رشد استعداد و قوه ادراک بشر و یا پیش آمدن وقایعی روشنگر، ممکن است موجب روشن‌تر شدن مفاد بعضی از آیات و آشکار شدن مقصود از آن گردد، ولی از جهت دیگر فاصله زمانی از اموری است که نیاز به تفسیر را تشدید می‌کند، زیرا از یک‌سو احتمال تغییر مفاهیم کلمات و فاصله گرفتن از اوضاع و شرایط زمان نزول آیات، آگاهی از مفاد استعمالی آیات در آن زمان و فهم معنای مراد از آن را مشکل نموده و از سوی دیگر، اختلاف نظرها و تشکیک‌ها و تردیدهایی که به‌تدریج از طرف مفسران و یا احیاناً مغرضان در مورد
آیات کریمه مطرح می‌شود، مفاد آیات و معانی مراد از آن را در هاله‌ای از ابهام قرار می‌دهد.
هر عصری ویژگی‌ها، ضرورت‌ها و تقاضاهایی دارد که از دگرگون شدن وضع زمان و پیدا شدن مسائل جدید و مفاهیم تازه در عرصه زندگی سرچشمه می‌گیرد.
هم‌چنین هر عصری مشکلات و پیچیدگی‌ها و گرفتاری‌های مخصوص به خود دارد که آن نیز از دگرگونی اجتماعات و فرهنگ‌ها که لازمه تحول
زندگی و گذشت زمان است، می‌باشد.
این مسائل بخش مهمی از روح و جان آنها را اشغال کرده، اما طبیعی است که همه به‌صورت استفهام است و برای پاسخ‌گویی به این خواسته‌ها نخستین گام، برگرداندن میراث علمی و فرهنگی
اسلام به
زبان روز و پیاده کردن همه آن مفاهیم عالی از طریق زبان عصری در
روح و جان و
عقل نسل کنونی است و گام دیگر
استنباط نیازها و تقاضاهای ویژه این زمان از اصول کلی اسلام می‌باشد.
۱.
البرهان فی علوم القرآن، امام بدرالدین زرکشی، ج ۲، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۸.
۲.
مبانی و روش‌های تفسیر قرآن، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۶۸.
۳.
تفسیر و مفسران، محمدهادی معرفت، ج اول، چ ۱، ۱۳۷۹، قم، مؤسسة التمهید.
سایت اندیشه قم.
