• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تفسیر سوره کوثر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: ذریه، نسل، کوثر، خیر کثیر، ابتر، تفسیر سوره کوثر.


پرسش: آیا امکان دارد خلاصه تفسیر سوره کوثر را بیان کنید؟


پاسخ: سوره «کوثر» سه آیه دارد و مشهور آن است که در مکه نازل شده است؛ علت نزولش تسلی خاطر به پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در برابر کسانی است که آن حضرت را ابتر (بدون ذریه) می‌خواندند. مفسران برای کوثر تفسیرهای متعددی ارائه کردند که به نظر می‌رسد تفسیر کوثر به نسل و ذریه مناسب‌تر باشد؛ به دلیل آن که در آیه سوم می‌گوید دشمنان تو ابترند. خداوند در مقابل کوثری که به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عنایت کرده، می‌فرماید در برابر شکرانه آن نماز بخوان و قربانی کن.




سوره «کوثر» سه آیه دارد و مشهور این است که در مکه نازل شده، ولی بعضی احتمال مدنی بودن آن را داده‌اند، این احتمال نیز داده شده است که این سوره دو بار نازل شده باشد، یک بار در مکه و بار دیگر در مدینه ، ولی روایاتی که در شان نزول این سوره وارد شده، قول مشهور را تایید می‌کند.


در شأن نزول این سوره می‌گویند؛ عاص بن وائل که از سران مشرکان بود، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را هنگام خارج شدن از مسجد الحرام ملاقات کرد، و مدتی با حضرت گفت وگو نمود، گروهی از سران قریش در مسجد نشسته بودند و این منظره را از دور مشاهده کردند، هنگامی که عاص بن وائل وارد مسجد شد به او گفتند: با که صحبت می‌کردی؟ گفت با این مرد «ابتر»! این تعبیر را به خاطر این انتخاب کرد که عبدالله پسر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از دنیا رفته بود، و عرب کسی را که پسر نداشت ابتر (بدون عقب) می‌نامید؛
[۴] واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج۶، ص۴، محقق، مصحح، شیری، علی۴، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
از این رو قریش این نام را بعد از رحلت پسر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای حضرت انتخاب کرده بود. این جا بود که سوره کوثر نازل شد و پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را به نعمت‌های بسیار و کوثر بشارت داد، و دشمنان او را ابتر خواند.
روی سخن در تمام این سوره به سمت پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است. (مانند سوره و الضحی و سوره ا لم نشرح)


یکی از اهداف مهم این سوره، تسلی خاطر مبارک رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در برابر انبوه حوادث دردناک و زخم زبان‌های مکرر دشمنان است.
در این سوره، نخست می‌فرماید: ما به تو کوثر عطا کردیم: «انا اعطیناک الکوثر». کوثر وصف است که از ریشه «کثرت» به معنای خیر و برکت فراوان است.
[۶] قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج۱۲، ص۵۴، دار الکتب الاسلامیة، تهران، ۱۳۷۱ش.



در این که منظور از «کوثر» در این جا چیست؟ مفسران دیدگاه‌های مختلفی ارائه کرده‌اند.

۴.۱ - روایات

در روایتی آمده است که وقتی این سوره نازل شد پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بر فراز منبر رفت و این سوره را تلاوت فرمود، اصحاب عرض کردند: این چیست که خداوند به تو عطا فرموده؟ گفت: نهری است در بهشت ، سفیدتر از شیر ، و صاف‌تر از قدح (بلور) در دو طرف آن قبه‌هایی از در و یاقوت است. «قال ابن عباس لما نزلت انا اعطیناک الکوثر صعد رسول الله صالمنبر فقراها علی الناس فلما نزل قالوا یا رسول الله ما هذا الذی اعطاک الله قال نهر فی الجنة اشد بیاضا من اللبن و اشد استقامة من القدح حافتاه قباب الدر و الیاقوت».
از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده است: «کوثر نهری است در بهشت که خداوند آن را به پیامبرش در عوض فرزندش (عبدالله که در حیات او از دنیا رفت) به حضرت عطا کرد؛ روی عن ابی عبدالله (علیه‌السّلام) انه قال نهر فی الجنة اعطاه الله نبیه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عوضا من ابنه».


۴.۲ - حوض کوثر

بعضی نیز گفته‌اند: منظور همان «حوض کوثر» است که تعلق به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دارد و مؤمنان به هنگام ورود در بهشت از آن سیراب می‌شوند.


عده‌ای آن را به نبوت تفسیر کرده، بعضی به کثرت فرزندان و ذریه که همه آنها از نسل دخترش فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) به وجود آمدند، بعضی نیز آن را به « شفاعت » تفسیر نموده‌اند و...
در مجموع بیش از ۲۶ نظر در این باره نقل شده است. به نظر می‌رسد بیشتر این تفسیرها بیان مصداق‌های روشنی از مفهوم وسیع و گسترده خیر کثیر باشد.


به هر حال این که در آخر سوره فرمود: «ان شانئک هو الابتر» با در نظر گرفتن این که کلمه «ابتر» در ظاهر به معنای مقطوع النسل و بدون ذریه است، و نیز با در نظر گرفتن این که جمله مذکور از باب قصر قلب است (اصطلاح بلاغی است، برای رد اعتقاد طرف مقابل، یعنی این لقب (ابتر) را که به پیامبر داده‌اید خود شما هستید.) چنین به دست می‌آید که منظور از کوثر، تنها کثرت ذریه‌ای است که خدای تعالی به پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ارزانی داشته، و یا مراد هم خیر کثیر است و هم کثرت ذریه، منتها کثرت نسل یکی از مصادیق خیر کثیر است. اگر منظور از کوثر مسئله ذریه به استقلال و یا به طور ضمنی نبود، آوردن کلمه «ان» در جمله «ان شانئک هو الابتر» فایده‌ای نداشت؛ زیرا کلمه «ان» علاوه بر تحقیق، تعلیل را هم می‌رساند؛ چرا که معنا ندارد خداوند بفرماید ما به تو حوض دادیم؛ چون که بدگوی تو مقطوع النسل است.


روایات فراوانی هم بیان می‌کند که سوره مورد بحث در پاسخ کسی نازل شده که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را به مقطوع النسل بودن زخم زبان زد و این زخم زبان هنگامی بود که قاسم و عبدالله فرزندان رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از دنیا رفتند.
«فصل لربک و انحر»؛ پس برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی کن. از سیاق و ظاهر این که حرف «فاء» بر سر این جمله در آمده، استفاده می‌شود که امر به نماز و قربانی کردن که متفرع بر جمله «انا اعطیناک الکوثر» شده، از باب شکر نعمت است، و چنین معنا می‌دهد؛ حال که ما بر تو منت نهادیم و خیر کثیر به تو دادیم این نعمت بزرگ را با نماز و قربانی کردن شکرگزاری کن.
«ان شانئک هو الابتر». کلمه «شانئ» به معنای دشمن خشمگین،
[۱۵] زبيدی، مرتضى، تاج العروس، ج۱، ص۱۸۲.
و کلمه «ابتر» به معنای بدون دنباله است، و این کسی که چنین زخم زبانی را به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) زده بود عاص بن وائل بود.


۱. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۴۵۸.    
۲. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۳۶۹، دفتر انتشارات اسلامی، قم، ۱۴۱۷ق.    
۳. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۳۶۸، دار الکتب الاسلامیة، تهران، ۱۳۷۴ش.    
۴. واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج۶، ص۴، محقق، مصحح، شیری، علی۴، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
۵. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۴۵۶.    
۶. قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج۱۲، ص۵۴، دار الکتب الاسلامیة، تهران، ۱۳۷۱ش.
۷. الزبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۷، ص۴۳۶.    
۸. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۴۵۶.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۴۵۶.    
۱۰. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۴۵۶.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۴۵۶.    
۱۲. سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۳۷۰، دفتر انتشارات اسلامی، قم، ۱۴۱۷ق.    
۱۳. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۳۷۱، دار الکتب الاسلامیة، تهران، ۱۳۷۴ش.    
۱۴. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۳۷۱، دفتر انتشارات اسلامی، قم، ۱۴۱۷ق.    
۱۵. زبيدی، مرتضى، تاج العروس، ج۱، ص۱۸۲.



پایگاه اسلام کوئست برگرفته از مقاله «تفسیر سوره کوثر» تاریخ بازیابی ۱۳۹۲/۰۹/۰۴.    



جعبه ابزار