تفاوت روزی‌ها
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: روزی، تلاش،
کسب روزی، تفاوت،
عدالت، تبعیض، درآمد.
پرسش: خداوند می‌فرماید: «
وَجَعَلَ فِیهَا رَوَاسِیَ مِن فَوْقِهَا وَبَارَکَ فِیهَا وَقَدَّرَ فِیهَا اَقْوَاتَهَا فِی اَرْبَعَةِ اَیَّامٍ سَوَاء لِّلسَّائِلِینَ»؛
«...روزی‌طلبان را در کسب روزی یکسان گردانید». با وجود تساوی تلاش‌های انسان‌ها در کسب روزی، تفاوت درآمدها، ناشی از چیست؟
پاسخ: بدون
شک اختلافی که میان انسان‌ها از نظر بهره‌های مادی و درآمدها وجود دارد، بیش‌تر مربوط به
عمل و رفتار و تلاش افراد و استفاده صحیح از
استعداد و توانایی‌هاست. این باعث می‌شود بهره بعضی بیش‌تر و درآمد بعضی کم‌تر شود.
و آن‌چه در
خلقت وجود دارد، تفاوت است نه
تبعیض. آن است که در شرایط مساوی و استحقاق‌های همسان بین اشیا و انسان‌ها فرق گذاشته شود؛ ولی تفاوت آن است که در شرایط نامساوی چنین فرقی وجود داشته باشد. به عبارت دیگر تبعیض از ناحیه دهنده است و تفاوت مربوط به گیرنده.
خداوند نیازمندی‌های همه نیازمندان را پیش‌بینی کرده است و هیچ نیازی را بدون جواب و پاسخ نگذاشته است.
قرآن شریف می‌فرماید: «
قَالَ رَبُّنَا الَّذِی اَعْطَی کُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَی»؛
«پروردگار ما کسی است که به هر موجودی آن‌چه آفرینش او اقتضا داشت، عطا کرد و سپس او را در مسیرش
هدایت نمود».
چنان‌که قرآن در آیه دیگری می‌فرماید: «
وَجَعَلَ فِیهَا رَوَاسِیَ مِن فَوْقِهَا وَبَارَکَ فِیهَا وَقَدَّرَ فِیهَا اَقْوَاتَهَا فِی اَرْبَعَةِ اَیَّامٍ سَوَاء لِّلسَّائِلِینَ».
تفسیر درست قسمت آخر آیه، این است که مواد غذایی به اندازه و مساویِ نیاز نیازمندان و تقاضاکنندگان است (سواء للسائلین).
«کلمة «سوائً» مفعول مطلق برای فعلی تقدیری است که معنایش این می‌شود: «روزی مخصوص نیازمندان فراهم شد».
احتمال دیگر این است که سواء حال باشد از «اقوات»؛ یعنی
خداوند روزی را برای نیازمندان به اندازه قرار داد؛ به نحوی که همه از آن استفاده کنند؛ نه زیاد بیاید و نه کم.
منظور از سائلین در این‌جا ممکن است انسان‌ها یا اعم از انسان‌ها و
حیوانات و
گیاهان باشد. مطابق این
تفسیر نه تنها انسان‌ها، بلکه نیاز حیوانات و گیاهان را از آغاز در
زمین پیش‌بینی کرده و آن‌چه برای ادامه
حیات آن‌ها لازم بوده، آفریده است.
هم‌چنین منظور از «سائلین»، انواع نباتات و حیوانات و
انسان است که همه در زنده ماندن خود محتاج به
روزی هستند و به این اعتبار، این نیاز را سائل (درخواست‌کننده) خواند؛ چون با زبان حال و زبان تکوین از
پروردگار خود روزی می‌خواهند.
پس این‌که «خداوند، روزیِ روزی‌طلبان را به طور یکسان قرار داده است» برداشت صحیحی از آیه نیست.
خود
قرآن در آیه «۷۱»
سوره نحل به تفاوت روزی‌ها تصریح دارد، می‌فرماید: «
وَاللّهُ فَضَّلَ بَعْضَكُمْ عَلَى بَعْضٍ فِي الْرِّزْقِ ...»؛
«خداوند بعضی شما را بر بعضی دیگر از نظر روزی برتری داد...)؛ یعنی روزی بعضی بیش‌تر از دیگری است.
در این‌جا این سؤال مطرح می‌گردد که آیا ایجاد تفاوت و
اختلاف از نظر
رزق و روزی در میان مردم با اصل
عدالت پروردگار و مساواتی که باید بر نظام جوامع بشری
حاکم باشد، سازگار است؟
بدون
شک اختلافی که میان انسان‌ها از نظر بهره‌های مادی و درآمدها وجود دارد، بیش‌تر مربوط به
عمل و رفتار و تلاش افراد و استفاده صحیح از استعداد و توانایی‌هاست. این باعث می‌شود بهرة بعضی بیش‌تر و درآمد بعضی کم‌تر شود (البته موضوع بحث مربوط به یک جامعة سالم و خالی از
استثمار و بهره‌کشی‌های ظالمانه است، نه جوامع منحرف و ظالمانه که از قوانین
آفرینش و
اسلام برکنارند.)؛ حتی کسانی که گاهی از آن‌ها انسان‌های بی‌دست‌و‌پا و بی‌عرضه‌ای یاد می‌شود و از این‌که درآمدهای قابل ملاحظه‌ای دارند، تعجب‌آور است. اگر با دقت بیش‌تری در عمل و رفتار و
اخلاق آن‌ها
اندیشه شود، دیده می‌شود که آن‌ها از نقطه قوتی نیز برخوردار بوده‌اند و به خاطر آن به چنین چیزی دست یافته‌اند.
پس آن‌چه در
خلقت وجود دارد، تفاوت است نه تبعیض.
تبعیض آن است که در شرایط مساوی و استحقاق‌های همسان بین اشیا و انسان‌ها فرق گذاشته شود؛ ولی تفاوت آن است که در شرایط نامساوی چنین فرقی وجود داشته باشد. به عبارت دیگر تبعیض از ناحیه دهنده است و تفاوت مربوط به گیرنده؛ به عنوان مثال اگر یک
معلم به دانش‌آموزانی که همه در یک درجه هستند و کار آن‌ها یکسان است، نمره‌های مختلفی بدهد، این تبعیض است؛ ولی اگر معلم همه دانش‌آموزان را به یک دیده بنگرد و همه را
تعلیم دهد و به یک نحو
امتحان کند، آن‌گاه برخی بر اثر کم‌هوشی یا به خاطر کم‌کاری، درست از عهده امتحان برنیانید و نمره خوب اخذ نکنند و برخی به خاطر کوشش و تلاش نمره خوب اخذ نمایند، در این صورت تفاوت عین
عدالت است؛ چون عدالت همین است که هر کس را به اندازه استحقاقش نمره آورد.
۱. ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۸، ج۹، ص ۱۸ ـ ۲۳.
۲. محمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱۷، ص۵۸۱.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاوت روزی‌ها»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۹/۲۳.
