تفاسیر معاصر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تفاسیر معاصر، قرآن مجید، عقل‌گرایی، نیازهای فکری،
پرسش: ویژگی‌های تفاسیر معاصر قرآن چیست؟
پاسخ: برخی ویژگی‌های تفاسیر معاصر، عبارت است از: پاسخ‌گویی به شبهات و نیازهای فکری جدید، عقل‌گرایی، و توجه به بعد اجتماعی.
برخی ویژگی‌های تفاسیر معاصر به شرح زیر است:
آن‌چه در تفاسیر معاصر اولویت دارد، طرح شفاف و روشن دیدگاه
قرآن درباره تحولات و دگرگونی‌های اجتماعی و پاسخ روزآمد به شبهات است. شبهات دینی فراوانی دغدغه
انسان معاصر است که مکاتب غیر دینی و
ادیان غیر اسلامی پاسخی برای آن ندارند. شبهاتی همچون حقوق بشر،
آزادی اندیشه و بیان، حقوق
زن و
فمینیسم، رابطه دین و حکومت با طرح
سکولاریسم، حقوق اقلیت‌ها، روابط بین‌الملل و ... نیازمند به پاسخ و بازاندیشی است که مفسران قرآن می‌توانند نقش مهمی در این زمینه ایفا کنند و در جایگاه مراجع فکری و دینی جوامع با توجه به توانایی و
ایمان لازم، دیدگاه قرآن را در این مسائل به‌خوبی روشن کنند.
از میان
تفاسیر شیعی که به پاسخ‌گویی شبهات معاصر پرداخته‌اند، می‌توان این تفاسیر را نام برد: تفسیر
المیزان اثر علامه طباطبایی(ره)، تفسیر
نمونه اثر مکارم شیرازی و همکاران، و
الکاشف از محمدجواد مغنیه. از
اهل‌سنت نیز تفسیر
المنیر از وهبه زحیلی، تفسیر
شعراوی از محمد متولی شعراوی و تفسیر
الحدیث از عزت دروزه.
از مهم‌ترین نکات تفسیری در عصر حاضر توجه به
عقل و عقل‌گرایی است. در این‌که منظور از عقل‌گرایی در
تفسیر چیست، دیدگاه‌های مختلفی ارائه شده است؛ مانند دو دیدگاه زیر:
بدین معنا که مطالب دینی با رویکرد اثباتی بر اساس ادله عقلی و منطقی مطرح می‌شود.
طرح این نوع عقل‌گرایی، پاسخ به ادعای کسانی است که قرآن را خالی از استدلال‌های عقلی می‌دانند. تفسیر
تسنیم اثر آیت اللّه جوادی و
المیزان از علامه طباطبایی دو نمونه از
تفاسیر با رویکرد عقلی است.
یعنی دیدگاه‌های قرآن با برداشت‌های عقلای عالم منطبق است. ما از قرائن روشن عقلی که مورد قبول همه خردمندان برای فهم معانی
الفاظ و جمله‌ها از جمله قرآن و
حدیث است، استمداد جوییم؛ مثلاً هنگامی که گفته می‌شود: «
یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ»؛
دست خدا بالای دست‌های آنهاست، عقل در این‌جا می‌گوید: مسلّماً منظور از دست خدا عضو خاصی که دارای پنج انگشت است، نیست؛ زیرا خدا اصولاً جسم نیست؛ بلکه منظور از آن
قدرت خداست که ما فوق همه قدرت‌هاست.
به همین دلیل است که مفسران در عصر حاضر بسیاری از مسائل کلامی و فلسفی ـ مانند بحث جَبر ـ را که محکوم عقل است، مردود می‌دانند؛ حتی مفسران معاصر اهل سنت از جمله شعراوی، مراغی، وهبه زحیلی و... با این‌که اشعری مسلک هستند، برداشت
جبر را از
آیات قرآن مردود می‌شمارند.
قرآن کریم کتاب
هدایت است: «
هُدیً لِلنَّاسِ»
و پایدارترین راه هدایت
انسان را بیان کرده است.
هدف خداوند نیز در این
کتاب، هدایت،
تربیت و
سعادت ابدی انسان است. مفسر نیز باید بکوشد
هدف الهی را تأمین کرده و انسان‌ها ـ به‌ویژه انسان معاصر ـ را از بحران‌ها و دردهای معنوی برهاند. این مهم در صورتی محقق می‌شود که تفسیر، هدایت‌کننده و تربیت‌کننده باشد.
در میان تفاسیر گذشته شاید بتوان توجه به بُعد هدایتی و تربیتی را در
تفاسیر اشاری و عرفانی جست‌وجو کرد؛ اما در عصر حاضر به علت گسترش بحران‌های انسان و جامعه موجود، غالب مفسران به این مسئله اهمیت داده و تمام تلاش خود را به هدایت جامعه و
تذکرات برگرفته از قرآن کریم برای تربیت آن به‌کار می‌برند.
در این جهت می‌توان از تفاسیر
شیعه به «تفسیر المیزان»، «تفسیر
نمونه»، «
من هدی القرآن» از سید محمدتقی مدرسی، «تفسیر
روشن» از حسن مصطفوی، و «تفسیر
آسان» از محمد جواد نجفی اشاره کرد. و از اهل سنت «تفسیر
المنیر» از وهبه زحیلی، و «تفسیر
ایسر التفاسیر» از ابوبکر جزایری، قابل ذکرند.
در تفسیر قرآن کریم با دید نیازهای اجتماعی؛ مفسر به نقل مطالب گذشتگان که تنها متکی به
روایات و اقوال
صحابه و تابعان و لغت باشد، اکتفا نمی‌کند؛ بلکه براساس نیازهای جامعه معاصر خود مباحث مورد نیاز را مطرح کرده و با استفاده از آموزه‌های قرآن به حل مشکلات اجتماعی عصر خود می‌پردازد و
دین را به شکل جدیدی متناسب با زمان ارائه می‌دهد. مطالب تفسیر این نوع گرایش، برگرفته از
قرآن با شیوه‌های جذاب است تا مردم و جوانان را به‌سوی قرآن بکشاند.
امتیاز این گرایش آن است که مفسر خود را از مسائل خرافی، اوهام و افکار دور از ذهن مردم کنار می‌گذارد و دیدگاه‌های معقول را در میان مردم رواج می‌دهد و اعجازهایی نیز (مانند
اعجاز علمی) برای قرآن اثبات نموده و سرانجام ثابت می‌کند که قرآن برای هر زمانی کارساز و راهگشای سعادت انسان است.
در
تفسیر قرآن، نباید خود را مقید و محدود به یک روش خاص کنیم و خود را از قراین عقلی یا نقلی در
تفسیر محروم سازیم، بلکه در مورد هر
آیه ممکن است یک یا چند روش، به‌کار آید و هر مورد به قراین معتبر (عقلی، نقلی و قرآن) تمسک جوییم. و این روشی است که مورد توجه بزرگان تفسیر در عصر حاضر است.
پایگاه اسلام کوئست.
