• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تغییر و تغیر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: تغییر، تعیین، تحول، تغیّر، تعیّن، دگرگون شدن، مراتب ظهور.

پرسش: معنای عبارات «تغییر و تغیّر» و «تعیین و تعیّن» که در منابع اسلامی از آنها استفاده می‌شود چیست؟

پاسخ:



«تغییر» و «تغیّر» از ماده «غیر»؛ به معنای «تغییر صورت چیزی بدون تغییر ذات آن»، «تبدیل به غیر»،
[۱] راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن‌، ص۶۱۹، بیروت، دار القلم‌، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.    
«تحوّل و دگرگون شدن چیزی»،
[۲] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج‌۵، ص۴۰، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.    
است.
این دو کلمه؛ در اصطلاح فقهی، فلسفی و عرفانی به کار رفته است:

۱.۱ - اصطلاح فلسفی و عرفانی

تغییر و تغیّر در اصطلاح فلسفی و عرفانی؛ یعنی چیزی به حالتی در بیاید که قبلاً نبوده است.
[۳] جرجانی، سید شریف علی بن محمد، کتاب التعریفات، ص۲۸، تهران، ناصر خسرو، چاپ چهارم، ۱۳۷۰ش.    
مفهومی است که برای انتزاع آن باید دو چیز یا دو حالت یا دو جزء یک چیز را در نظر گرفت که یکی زایل شود و دیگری جایگزین آن گردد و حتی می‌توان معدوم شدن چیزی را تغیّر نامید از آن جهت که وجود آن تبدیل به غیر وجود (یعنی عدم) می‌شود، گویا این‌که عدم واقعیتی ندارد. حدوث را نیز می‌توان تغیّر نامید از آن جهت که عدم سابق تبدیل به وجود می‌گردد.
[۴] مصباح، محمدتقی، آموزش فلسفه، ج۲، ص۲۸۵، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۶۶ش.    


۱.۲ - اصطلاح فقهی

تغییر و تغیّر در اصطلاح فقهی؛ یعنی استحاله شدن، تبدیل شدن به چیز دیگری غیر از آن چیز اول که مربوط به جسم می‌باشد.
[۵] جمعی از پژوهشگران زیر نظر‌ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیه‌السّلام)، ج۲، ص۵۵۰ – ۵۵۲، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.    


۱.۳ - اصطلاح عرفانی

تغییر و تغیّر در اصطلاح عرفانی؛ تغییر و تغیّر راجع به دگرگونی حالات روحی و نفسانی می‌باشد و کاری به دگرگونی جسمی ندارد.
شباهت‌های تغییر و تغیّر از لحاظ ثمره و نتیجه مثل هم هستند. مثلاً هر دو از لحاظ جسمی یا روحی دگرگون شده‌اند.
تفاوت آنها در کیفیت تغییر و دگرگونی است. در تغییر، از اول قصد دگرگون شدن هست ولی در تغیّر این‌طور نیست.

تعیین و تعیّن در لغت؛ به معنای اختصاص دادن و لازم شدن چیزی بر چیز دیگر است،
[۶] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج‌۱۳، ص۳۰۹.    
[۷] جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج‌۶، ص۲۱۷۱، بیروت، دار العلم للملایین‌، چاپ اول‌، ۱۳۷۶ق.    

اما در اصطلاح علمی:

۲.۱ - اصول فقه

اصطلاح تعیین و تعیّن در اصول فقه در بحث اقسام وضع کاربرد دارند؛ مثلاً وضع تعیّنی به این معنا است که زیاد به‌ کاربردن لفظ در یک معنا به حدی رسیده است‌ که خودبخود تعیّن پیدا کرده و مختص به این معنا شده به‌طوری که هرگاه ‌انسان آن‌را می‌شنود ذهنش به همین معنای جدید منتقل می‌شود.
[۸] محمدی، علی، شرح اصول استنباط، ج۱، ص۳۴ - ۳۳، قم، دارالفکر، چاپ سوم.
اما تعیین، حالت خودبخودی نداشته و نیاز به وضع دارد.

۲.۲ - فلسفه و کلام و عرفان

تعیین و تعیّن در فلسفه و کلام و عرفان؛ به معنای امری است که یک شیء با آن منفرد می‌گردد و از بقیه چیز‌ها امتیاز پیدا می‌کند، به‌طوری که دیگر اشیا در آن هیچ‌گونه اشتراکی ندارند.
[۹] فارابی، محمد بن محمد، التعلیقات، ج۱، ص۱۴۳، تهران، چاپ جعفر آل یاسین، ۱۳۷۱ش.
[۱۰] جرجانی، سید شریف علی بن محمد، کتاب التعریفات، ص۲۸.    
[۱۱] حلّی، حسن بن یوسف، ایضاح المقاصد من حکمة عین القواعد، ج۱، ص۴۸، تهران، چاپ علینقی منزوی، ۱۳۳۷ش.
[۱۲] زنوزی، عبداللّه بن بیرمقلی، لمعات الهیّه، ج۱، ص۷۶، تهران، چاپ جلال الدین آشتیانی، ۱۳۵۵ش.

ناگفته نماند که؛ در متون عرفانی، تعیّن بیشتر به معنای تمیّز ذات حق تعالی در هر مرتبه از مراتب ظهور است.
[۱۳] خوارزمی، حسین بن حسن، شرح فصوص الحکم، ج۱، ص۲۵، تهران، چاپ نجیب مایل هروی، ۱۳۶۴ش.
[۱۴] جامی، عبدالرحمان بن احمد، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، ج۱، ص۳۴، تهران، چاپ ویلیام چیتیک، ۱۳۷۰ش

ثمره عملی و نتیجه کار دو لفظ تعیین و تعیّن یکی است، و برای حکم کردن درباره آنها فرقی بین آنها نیست. اما تفاوت آنها در چگونگی مشخص شدن چیزی برای چیزی است.

۱. ↑ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن‌، ص۶۱۹، بیروت، دار القلم‌، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.    
۲. ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج‌۵، ص۴۰، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.    
۳. ↑ جرجانی، سید شریف علی بن محمد، کتاب التعریفات، ص۲۸، تهران، ناصر خسرو، چاپ چهارم، ۱۳۷۰ش.    
۴. ↑ مصباح، محمدتقی، آموزش فلسفه، ج۲، ص۲۸۵، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۶۶ش.    
۵. ↑ جمعی از پژوهشگران زیر نظر‌ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیه‌السّلام)، ج۲، ص۵۵۰ – ۵۵۲، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.    
۶. ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج‌۱۳، ص۳۰۹.    
۷. ↑ جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج‌۶، ص۲۱۷۱، بیروت، دار العلم للملایین‌، چاپ اول‌، ۱۳۷۶ق.    
۸. ↑ محمدی، علی، شرح اصول استنباط، ج۱، ص۳۴ - ۳۳، قم، دارالفکر، چاپ سوم.
۹. ↑ فارابی، محمد بن محمد، التعلیقات، ج۱، ص۱۴۳، تهران، چاپ جعفر آل یاسین، ۱۳۷۱ش.
۱۰. ↑ جرجانی، سید شریف علی بن محمد، کتاب التعریفات، ص۲۸.    
۱۱. ↑ حلّی، حسن بن یوسف، ایضاح المقاصد من حکمة عین القواعد، ج۱، ص۴۸، تهران، چاپ علینقی منزوی، ۱۳۳۷ش.
۱۲. ↑ زنوزی، عبداللّه بن بیرمقلی، لمعات الهیّه، ج۱، ص۷۶، تهران، چاپ جلال الدین آشتیانی، ۱۳۵۵ش.
۱۳. ↑ خوارزمی، حسین بن حسن، شرح فصوص الحکم، ج۱، ص۲۵، تهران، چاپ نجیب مایل هروی، ۱۳۶۴ش.
۱۴. ↑ جامی، عبدالرحمان بن احمد، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، ج۱، ص۳۴، تهران، چاپ ویلیام چیتیک، ۱۳۷۰ش


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «تغییر و تغیر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۴.    



جعبه ابزار