تشبیه زن به عقرب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: زن، عقرب،
نگاه به نامحرم، پرهیز از شهوت، تقوا.
پرسش: تفسیر سخن
حضرت علی (علیه‌السلام) که فرمودند:
زنان مانند عقرب هستند چیست؟
پاسخ: اولاً، ملاک
ارزش در
اسلام تقوا می‌باشد و از این جهت فرقی بین
زن و مرد نیست؛ ثانیاً،
حکمت نقل شده در مقام بیان کشنده بودن روابط نامشروع بین زن و مرد اجنبی است و درصدد تنقیص زنان نیست.
هم‌چنین دیدگاه
امام علی (علیه‌السلام) توهین و تحقیر منزلت زن نیست؛ بلکه بیان حساسیت ارتباط با قشر زنان است. در حکمت هم حضرت علی (علیه‌السلام) بر مراقبت نگاه و چگونگی ارتباط و زوایای برخورد با نامحرم اشاره دارند.
از دیدگاه اسلام زن و مرد، هر دو از گوهر شریف، انسانیت همتا و دارای مراتب کمالی واحدی هستند. خطاب‌های
قرآن کریم که بزرگ‌ترین منبع تعالیم
اسلام است، در مورد زن و مرد یکسان است: «یا ایُّها الناس» «یا ایُّها الّذین آمنوا» و تاکنون هیچ مفسری ابراز نکرده است که این خطاب‌های قرآن اختصاص به مردها دارد.
از سویی از قدیم دو نوع برداشت ناروا درباره
زن وجود داشته است. گروهی زن را عنصر
گناه، ناقص العقل و طفیلی مرد معرفی نموده‌اند. گروهی نیز با دست‌آویز قرار دادن برخی مسائل، گرایش افراطی به
دفاع از
حقوق زن داشته‌اند، که آثار ناخوش‌آیند انقلاب فمینیستی، نتیجه تلاش آنهاست. هر دو برخورد نارواست؛ زیرا دیدگاه اول به
تحقیر قشر زنان و دیدگاه دوم به لگدمال کردن جایگاه والای او انجامید و هر دو برای زنان مضر بودند.
حقیقت این است که جایگاه هر یک از زن و مرد در جای خود بسیار ضروری است و این تقسیم تکوینی (
زن و مرد) به هیچ وجه نشانگر برتری مرد بر زن و فرومایگی زن نیست؛ بلکه هر یک جلوه‌ای خاص از
اسمای حسنای الهی اند.
سؤالی که مطرح است این است که با توجه به تأکیدهای فراوان منابع اسلامی بر اهمیت فوق‌العاده زن، چرا مولای متقیان در کلمات قصارشان زن را به عقرب تشبیه نموده‌اند؟
لازم به ذکر است این عبارت حکمت ۵۸
نهج‌البلاغه (به
اختلاف شماره حکمت در
نسخ) است. هرچند برخی شارحان کلمات قصار نیز از قافله
افراط و
تفریط عقب نمانده‌اند؛ لکن حقیقت مطلب این است که باید کلام امام علی (علیه‌السلام) را درک کرد و بعد
قضاوت نمود، نه این‌که ابتدا
قضاوت نمود و سپس برای اثبات نظر خود دلیل تراشید.
در این باره مواردی را بیان می‌کنیم:
الف. باید توجه داشت این‌گونه
روایات هشداری به مرد است تا فریب شهوت را نخورد. نیش عقرب مانند نیش
زنبور عسل و سوزن نیست که در ابتدا دردآور باشد؛ بلکه اگر
انسان نداند عقرب است، از نیش آن
احساس لذت و شیرینی می‌نماید. منظور کلام حضرت این نیست که
زن عقرب است؛ بلکه بیانگر این است که خود را به وسیله نگاه به نامحرم به
آتش ندهید. دیدن نامحرم شیرین است؛ اما این
گناه ، درونش عقرب است و در این میان فرقی بین زن و مرد نیست؛ اما چون جاذبه از سوی زن بیش‌تر است، به همین علت حضرت عبارت را نسبت به زن بیان داشته‌اند.
ب. نظیر این عبارت را
امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) در مورد دنیا فرموده است که: «انّما مثَلُ الدنیا مثَلُ الحیةِ لیِّنٌ مسُّها قاتلٌ سمُّها: »
دنیا مثل آن مار خوش‌رنگی است که رنگش زیبا، پوست آن نرم است؛ اما همین پوست نرم، سم است. در این
روایت مذمت دنیا مستقیماً مورد نظر نیست؛ بلکه مذمت
دنیاپرستی و جذب آن شدن مورد نظر است. به همین صورت، جمله المراة عقرب، هم مذمت زن نیست؛ بلکه مذمت نگاه به نامحرم است.
ج. این
روایات و امثال آن که در کلام
معصومان (علیهم‌السلام) مشاهده می‌شود، در
مقام ارزش‌گذاری نیست. بیان
ارزش در جاهای دیگر مطرح شده است و «اِنَّ اَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ اَتْقَاکُمْ»
ملاک و معیار تقواست، چه زن باشد چه مرد. بنابراین گفتن این‌گونه عبارات به هیچ وجه در جهت تحقیر و تنریل منزلت زن نیست.
د. حضرت علی (علیه‌السلام) برای
مقام زن، حرمتی عظیم قائل است. حضرت، تبعیض بین زن و مرد را پندار نادرست تلقی کرده و می‌فرماید: «
خداوند با دارایی و فرزندان، بندگانش را مورد ارزیابی قرار می‌دهد تا روشن شود چه کسی از رزق او خشمگین و چه کسی خشنود است؛ البته که آن ذات سبحان، به حال آنان از خودشان هم داناتر است، ولی با این همه در بوته آزمون قرار می‌گیرند تا آن‌چه هست در علم‌هایشان عینیت یابد و
پاداش و
کیفر را سزاوار شوند؛ چراکه پاره‌ای پسردوست هستند و دختر را ناخوش دارند؛ پاره‌ای دیگری به فزونی خواسته، علاقه‌منداند و هرگونه کاستی ناخوش‌آیندشان است.
حضرت در برخی موارد مردها را از اذیت زنان برحذر داشته است: «زنهار که
زنان را حتی اگر ناموستان را
دشنام دادند و به فرمانده شما جسارت کردند، بیازارید و تحریک کنید».
بنابراین هیچ‌گاه نظر
امام علی (علیه‌السلام) توهین و تحقیر منزلت زن نیست؛ بلکه بیان حساسیت ارتباط با قشر زنان است. در این
حکمت هم ـ چنان‌که گذشت ـ حضرت علی (علیه‌السلام) بر مراقبت نگاه، و چگونگی ارتباط و زوایای برخورد با نامحرم اشاره دارند.
با توجه به مجموع آن‌چه گذشت، اولاً، ملاک
ارزش در اسلام
تقوا می‌باشد و از این جهت فرقی بین زن و مرد نیست؛ ثانیاً، حکمت نقل شده در مقام بیان کشنده بودن روابط نامشروع بین زن و مرد اجنبی است و درصدد تنقیص زنان نیست.
۱. شهید مطهری، مجموعه آثار، تهران، صدرا، چ دوم، ۱۳۷۹، ج۱۹، ص۱۲۷-۱۵۳.
۲. آیت‌الله جوادی آملی، زن در آیینه جلال و جمال، قم، مرکز نشر اسراء، چ پنجم، ۱۳۸۱، ص۳۷۴-۳۷۵ که در خصوص سؤال صحبت کرده‌اند.
۳. زن از دیدگاه امام علی (علیه‌السلام)، علامه محمدتقی جعفری.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تشبیه زن به عقرب»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۱۳.
