تردید به‌هنگام نماز
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نماز،
شیطان،
دعا،
ایمان،
ذکر،
وسوسه.
پرسش: هنگام نماز دچار تردید می‌شوم که نکند خدایی وجود نداشته باشد و من مشغول عبادت بافته‌های ذهنی خودم هستم! چگونه می‌توانم با چنین وضعیتی مبارزه کنم؟
پاسخ: منشا تردید در اممور اعتقادی وسوسه‌های شیطانی و ضعف اعتقادات و ایمان است.
دو عامل مهم می‌تواند منشا چنین تردیدهایی باشد که طبیعتاً مبارزه با آن دو به بهبود عملکرد عبادی انسان خواهد انجامید:
شیطان هیچ‌گاه بیکار نمی‌نشیند تا جایی که
انسان را نسبت به وجود خودش (که از آن بدیهی‌تر وجود ندارد) دچار تردید کرده و
سوفسطایی‌گری را ترویج می‌دهد. یکی از مهم‌ترین جاهایی که شیطان به وسوسه‌گری می‌پردازد، هنگام نماز است تا بدین وسیله انسان را از عبادت خدا بازدارد؛ چنان‌که خود شیطان چنین قسم خورده است:
«به عزّتت سوگند، همه آنان را گمراه خواهم کرد، مگر بندگان خالص تو، از میان آنها».
«اکنون که مرا گمراه ساختی، من بر سر راه مستقیم تو، در برابر آنها کمین می‌کنم! سپس از پیش رو و از پشت سر، و از طرف راست و از طرف چپ آنها، به سراغشان می‌روم و بیشتر آنها را شکرگزار نخواهی یافت!».
کمی دقت در این آیات، این مطلب را به انسان گوشزد می‌کند که شیطان از وسوسه‌گری در هیچ موقعیتی (حتی هنگام عبادت و مناجات) دست‌بردار نیست و با استفاده از سربازانی چون
نفس امّاره، انسان‌های گمراه و...به دنبال هدف خویش است و باید همواره مراقب این دشمن قسم خورده بوده و او را دشمن خود قرار دهیم: «البتّه شیطان دشمن شماست، پس او را دشمن بدانید او فقط حِزبش را به این دعوت می‌کند که اهل آتش سوزان
[جهنّم
] باشند!».
البته وسوسه‌های شیطان، شدت و ضعف دارد. با این وجود، انسان‌ها با اعمال خود موجبات دور یا نزدیک شدن شیطان را فراهم می‌کنند. اگر انسان قدمی از حدود الهی (واجبات و محرمات) بیرون برود وارد حریم شیطان شده و در دام گسترده‌ای افتاده که شیطان آن را پهن کرده است در حالی که انجام واجبات و ترک محرمات مانند سپری فولادین در مقابل تیرهای
ابلیس و سربازانش است.
اگر آدمی احساس کرد که می‌خواهد پا را از حدود الهی فراتر بگذارد، این آغاز وسوسه شیطان است که باید فوراً با یاری‌گرفتن از باری تعالی، به سوی
خداوند فرار کرد.
هر انسانی بر نفس خود آگاه است و می‌تواند این وسوسه‌ها را احساس کند.
بنابراین، هر قدر ارتباط معنوی انسان با پروردگار بیشتر شود و به
نماز و
دعا و ذکر بپردازد، به مرور زمان، شیطان از او دور خواهد شد؛ زیرا خداوند متعال هرگز بندگان خود را در این مسیر تنها نمی‌گذارد.
یکی از عوامل وسوسه‌ها و تفکرات اشتباه (مانند آنچه در پرسش آمده) ضعف ایمان و باورهای دینی است. از این رو؛ باید به تقویت ایمان و عقاید اسلامی پرداخت. همچنین مؤمن در عمل به دستورات دینی می‌بایست با دین‌شناسان و عاملان به دین ارتباط داشته باشد تا با استفاده از علم و عمل آنان بیش از پیش در مسیر هدایت قرار گیرد و از آسیب‌ها و شبهات برکنار و مصون باشد.
ایمان؛ یعنی باوری یا نیرویی معنوی که باعث می‌شود انسان با
شجاعت و
قدرت و
صدق و
اخلاص برای رضای خدا تلاش کند و در مسیر قرب الهی قرار بگیرد و با آرامش کامل به دور از هر گونه شک و شبهه‌ای به انجام وظایف فردی و اجتماعی خود همت گمارد.
بسیاری از انسان‌ها قبل از این‌که قلب را جایگاه دین و ایمان بسازند و در عمل نیز به آن پایبند باشند؛ قلبشان را به
دنیا، لذّت‌های نفسانی و هواهای شیطانی بسته‌اند. این دلبستگی و دلدادگی چیزی جدای از مقوله دین و ایمان است. لذا
قرآن مجید می‌فرماید: «بی‌شک در این
[سرگذشت‌ها
] تذکری است برای کسی که او را قلبی
[بیدار
] باشد».
بنابراین، اگر انسان مایل هست از علم و معرفت دینی استفاده کند می‌بایست اول قلب را از آلودگی‌ها و تعلّقات بیهوده پیراسته سازد. و تا زمانی که تمایلات حیوانی بر قلب او تسلط دارد، جایی برای انگیزه‌های متعالی باقی نمی‌ماند. اگر انسان بخواهد درک کند که به آنچه می‌داند و آنچه عمل می‌کند، حقّ است و فایده مادی و معنوی دارد، باید موانعی را که ممکن است او را از ایمان و پذیرش قلبی باز دارد، از خود دور سازد، در این صورت آماده پذیرش و التزام نسبت به حقایقی می‌شود که حقّانیّت آنها را از راه علم و معرفت کسب کرده است.
قرآن در
سوره حجرات قضیه عدّه‌ای اعرابی را تعریف می‌کند که خدمت
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمدند و گفتند ما «ایمان» آورده‌ایم، ولی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به فرمان
خداوند به ایشان فرمود: «نگوئید
ایمان آورده‌ایم، بلکه بگوئید
اسلام آورده‌ایم و هنوز ایمان در قلب‌های شما وارد نشده است».
از قسمت بعدی آیه چنین استفاده می‌شود که ایمان زمانی تحقّق پیدا می‌کند که مؤمن حقیقی، از خداوند و رسولش اطاعت و پیروی نماید و اگر ایمان به مرحله عمل نرسد، اسلام است و هنوز به مرتبه ایمان راه نیافته، به عبارتی ایمان یک درجه از اسلام برتر است. لذا در حدیث می‌خوانیم: «ایمان اقرار است و عمل. و اسلام اقرار بدون عمل است».
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «تردید به‌هنگام نماز»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۶.
