ترتیب فرستادگان امام علی به کوفه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام علی (علیه‌السّلام)،
کوفه،
جنگ جمل.
پرسش: منابع تاریخی، ترتیب فرستادگان امام علی (علیه‌السّلام) به کوفه برای جذب نیروی نظامی در جنگ جمل، متفاوت نقل کرده‌اند. کدام درست است؟
پاسخ اجمالی: به نظر می‌رسد که ترتیب صحیح نمایندگان امام علی (علیه‌السّلام) برای جنگ با لشکر جمل این‌گونه باشد: ۱-
هاشم بن عتبه۲-
محمّد بن ابی‌بکر ۳-
حسن بن علی و
عمّار بن یاسر۴ -
مالک اشتر.
امام علی (علیه‌السّلام) برای جنگ با لشکر جمل، احتیاج به نیروهای رزمنده بیشتری داشت و شهر کوفه، بهترین شهری بود که می‌توانست چنین نیروهایی را برای یاری او روانه سازد. این، بدان‌جهت بود که کوفه، شهری نظامی بود و تعداد سپاهیان رزمنده موجود در آن، بسیار فراوان بود، برخلاف
مکّه،
مدینه و
یمن و.... افزون بر آن، کوفه نزدیک‌ترین نقطه به
بصره (پایگاه اصحاب جمل) بود و بدین‌جهت، بهترین مکان برای اعزام نیرو محسوب می‌شد.
مشکل بزرگی که بر سر راه اعزام نیرو از کوفه وجود داشت، حضور
ابوموسی اشعری (فرماندار منصوب
عثمان و علی (علیه‌السّلام) بر این شهر) بود که مردم را از پیوستن به سپاه علی (علیه‌السّلام) باز می‌داشت و این جنگ را (که دو طرف آن،
صحابیان پیامبر خدا بودند) فتنه‌ای می‌دانست که باید از آن، برکنار ماند.
بدین‌جهت، امام علی (علیه‌السّلام) نامه‌ای را به همراه نمایندگانی به کوفه فرستاد تا مردم کوفه را به حضور در سپاه ایشان، دعوت و تشویق کنند. طبیعی است که این نمایندگان، باید از وجهه خوبی در میان مردم کوفه برخوردار می‌بودند تا قدرت مُحاجّه با ابوموسی اشعری را نیز دارا باشند. درباره نمایندگان امام (علیه‌السّلام) و ترتیب اعزام آنها، گزارش‌های بسیار گوناگونی در منابع تاریخی وجود دارد.
به نظر می‌رسد که ترتیب صحیح نمایندگان، این‌گونه باشد:
امام علی (علیه‌السّلام) از
ربذه (در نزدیکی
مدینه)، هاشم بن عتبه را با نامه‌ای به سوی ابوموسی اشعری (فرماندار کوفه) فرستاد و از او خواست تا مردم را به جنگیدن علیه
سپاه جمل فرا خوانَد. دلیل انتخاب هاشم بن عتبه نیز مشخّص است. هاشم، از سران سپاه اسلام بود و در کوفه از وجهه خوبی برخوردار بوده است.
هاشم بن عتبه، به کوفه رفت و نامه امام (علیه‌السّلام) را ابلاغ کرد؛ ولی با مخالفت ابوموسی اشعری روبه رو شد. هاشم از کوفه، نامه‌ای به امام نوشت و ایشان را از اوضاع آن‌جا آگاه کرد. به دنبال آن، خود هاشم به حضور علی (علیه‌السّلام) رسید و جریان را مفصّلاً توضیح داد.
نماینده دوم امام علی (علیه‌السّلام) محمّد بن ابی‌بکر است که از وجهه مناسبی در نزد همه
مسلمانان، بخصوص شورش‌کنندگان بر ضدّ عثمان برخوردار بود. متون تاریخی در مورد اعزام محمّد بن ابی‌بکر، اتّفاق نظر دارند؛ اگرچه درباره ترتیب فرستاده شدن او اختلاف است. بعضی اعزام او را قبل از هاشم بن عتبه دانسته‌اند
و بعضی آن را بعد از بازگشت هاشم از کوفه
و بعضی هم زمانی را برای آن ذکر نکرده‌اند.
درباره همراهیان محمّد بن ابی‌بکر هم اختلاف است. برخی از
محمّد بن عون،
برخی از
محمّد بن جعفر،
برخی از
محمّد بن حنفیّهو برخی از
عبد‌اللّه بن عبّاسنام برده‌اند.
امام حسن (علیه‌السّلام) و عمّار بن یاسر، به‌طور قطع از نمایندگان امام علی (علیه‌السّلام) به کوفه‌اند.
پس از آن که سایر نمایندگان امام علی (علیه‌السّلام) نتوانستند ابوموسی و مردم کوفه را به همراهی با علی (علیه‌السّلام) ترغیب کنند، امام (علیه‌السّلام) این دو بزرگوار را به کوفه فرستاد. متون مربوط به سخنرانی‌های ایشان در کوفه و بحث و گفتگوهای آنان با ابوموسی اشعری در کتب تاریخی و حدیثی ذکر شده است.
اینان، در نهایت نیز به همراه لشکر کوفه به سپاه امام علی (علیه‌السّلام) ملحق شدند. برخی متون، اعزام سپاه کوفه را نتیجه فعّالیت‌های این دو تن می‌دانند
و بعضی دیگر، از اعزام
مالک اشتر به کوفه و اخراج ابوموسی از قصر حکومتی سخن گفته‌اند.
از مالک اشتر نیز به عنوان فرستاده امام علی (علیه‌السّلام) یاد شده است. بیشتر متون، او را آخرین فرستاده دانسته و گفته‌اند: بر اثر کوشش وی، مردم کوفه بسیج شدند و لشکری برای کمک به علی (علیه‌السّلام) فرستادند
و بعضی دیگر، اعزام اشتر را در ابتدای کار دانسته‌اند و فعّالیت او را ناموفق تلقّی کرده‌اند.
گفتنی است که اشتر، از وجهه بی‌مانندی در میان کوفیان برخوردار بود. او چند ماه پیش از این تاریخ و در اوج قدرت خلیفه سوم، توانست شهر را تصرّف کند و علیه عثمان بشورانَد. بنا‌بر‌این، احتمال قوی آن است که اشتر، آخرین نماینده بوده و برای تمام کردنِ کار، روانه شده است؛ امّا نقلی که او را نماینده اوّل و ناموفّق معرّفی می‌کند، گزارش
سیف بن عمر است که دشمنی آشکار و بی‌منطق او با مالک‌اشتر، در جای‌جای کتاب
تاریخ الطبری مشهود است.
همچنین بعضی از منابع دیگر، از درخواست خودِ اشتر برای اعزام به کوفه سخن گفته‌اند؛
زیرا ابوموسی، فرماندار عثمان بر کوفه بود و علی (علیه‌السّلام) قصد عزل او را داشت؛ ولی به درخواست مالک اشتر و به خاطر او، ابوموسی را بر ولایت کوفه باقی گذارد. عمل اشتر، گویای این است که او برای جبران خطای قبلی خود، دست به این کار زده است.
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «فرستادگان امام علی به کوفه» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۸/۲۶.
