تدریجی بودن دین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلید واژه:
دین،
احکام.
پرسش: چرا
دین کامل به طور دفعی و یکجا ارسال نشد و اساساً چه ضرورتی برای تدریجی بودن وجود داشته است؟
پاسخ: با
رشد بشریت
دین هم رشد کرده هست.
هدف از
تشریع دین و جعل
تکلیف هدایت بشر به سمت تعالی و ترقی او و رهانیدن او از قیود دست و پاگیر
دنیا و سیر دادن او به سمت
انسانیت واقعی او است.
از سوی دیگر توان عقلی و روحی افراد از یکسو و نیازهای او از سوی دیگر، در حال تعالی و تکامل و تحول است و از همان ابتدا توان دریافت آخرین تعالیم را نداشته است.
انسان نسبت به سیستم اطلاع رسانی
وحی الهی بسان کودکی است که در مراتب اولیه باید فقط برخی
مفاهیم و سپس برخی
حروف و
اعداد را بیاموزد تا مهیای
تعلیم و
تربیت گردد؛ سپس مدارج علمی را با طول و تفاصیل و لوازمش یکی پس از دیگری با موفقیت طی کند، تا به آن جا برسد که بتوان به او فارغ التحصیل و
محقق اطلاق کرد.
پس دیگران از ماحصل تلاشش استفاده کرده و از او بهره گیرند. همان گونه که در سال اول ابتدایی، نمی‌توان مطلب سال دوم را به
کودک آموخت و نیز در سال دوازدهم نمی‌توان تعالیم دانشگاهی را به او
آموزش داد و...، این
بشر در مراحل اولیه نمی‌توانست و نیازی نداشت که تعالیم و
احکام انبیای آینده را دریافت کند و امم سالفه توان دریافت، تعالیم و احکام ختمی مرتبت (ص) را نداشته‌اند.
علاوه بر امر فوق، محدودیت
عمر انبیا (ع) و توان روحی و فکری آنها، عامل دیگری برای تدریج در امر تکمیل
دین بوده است. گرچه این امر مسلم است که هر
نبی، نسبت به معاصران خود از هر جهت افضل و اکمل و اعلم بوده است.
از این رو
پیامبر (ص) می‌فرمایند: "
خداوند هیچ پیامبری را برنینگیخت مگر آن که
عقل خود را به
کمال رسانده باشد و (توان روحی و) عقلی‌اش از عقول تمام امتش افضل و فراتر، باشد."
نیز
امام عسکری (ع) می‌فرمایند: "خداوند
قلب و
روان پیامبر (ص) را بهترین و با ظریف‌ترین قلوب یافت، پس او را برای پیامبری انتخاب نمود."
پس از آن جا که
شناخت دقیق سعه‌ی
عقل و فهم شرح و صدر بشر امری باطنی است، این "خداوند است که می‌داند رسالتش را در کجا (و چه شخصیتی) قرار دهد."
و توان انتخاب و نصب
نبی (ص) و حتی
امام (ع)، در بشر مفقود است. به همین جهت مقدار تعالیم و کیفیت آنها و نیز زمان تجدید
شرایع و نسخ شریعت قبلی، همه منوط به
حکمت و
علم و اذن الهی است و
قضاوت و تعیین آن، از توان بشر خارج است.
از سوی دیگر محدودیت
تبلیغ و نشر و
اطلاع رسانی در امم سالفه مانع از این بود که یک
دین برای تمامی اعصار باقی بماند و به دست همه‌ی آحاد بشر برسد. به خصوص که این محدودیت حفظ و ثبت و اطلاع رسانی از یکسو و بُعد از زمان نبی از سوی دیگر، سبب
سهو و
نسیان یا
تحریف عمدی از سوی بزرگان قوم در مورد تعالیم و
احکام الاهی می‌گشت و غرض
هدایت مردم، به واسطه ی آن
شریعت نابود می‌گشت.
اما پس از
اسلام به خصوص به سبب تأکید این
دین بر "
کتابت" و حفظ مواریث گذشتگان و گسترش
تجارت و داد و ستدهای فرهنگی، این معضل برداشته شد.
اینها همه یک طرف و مقطعی بودن برخی از احکام و شرعیات، در طرف دیگر. مثلاً برخی از
تحریم‌ها برای
یهود جنبه ی
تنبیه و
تعزیر داشتند و با
بعثت مسیح (ع)، آن تحریم‌ها برداشته شد.
دین
اسلام نیز از این امر مستثنی نبود، از این رو در طول ۲۳
سال و به
تدریج به
تکامل رسید و در این میان، برخی احکام مثل حرمت
شراب و
قمار و نیز
حد زنا و... به تدریج بیان گردید و مناسک الهی
حج تمتع در آخرین
حج پیامبر (ص)؛ - یعنی در سال دهم هجری (۲۳
بعثت) -
آموزش داده شد و به مرحله اجرا در آمد، و برخی دیگر مثل
صدقه هنگام
نجوی،
نسخ شدند.
زیرا این امر از دید هیچ حکیمى و هیچ سیاستمدارى مخفى نیست که زیر و رو کردن افکار و حالات و
رفتار قومى که عمرى به آنها خو گرفته‌اند و سینه به سینه از نیاکانشان به نسل بعد منتقل کرده‌اند، کارى نیست که یک شب امکان تحقق داشته باشد به ویژه اگر روح
عصبیت جاهلى بر آنها حاکم باشد.
پیامبر (ص) توان دریافت یک‌جاى آن را در
شب قدر یا در
شب معراج داشت، اما سایرین که این توان روحى و عقلى را تحصیل نکرده بودند تا به یکباره متحول شوند و یکجا همه را
آموزش بگیرند و به کار بندند.
چنانچه
امام علی (ع)، نیز در رفع
بدعت‌ها، با همین مشکل روبرو شدند و توان و فرصت
اصلاح امت را از ایشان سلب کردند. این معضل تا آخر
عمر نبى (ص) نیز ادامه داشت و گرچه
قرآن کامل گردید، اما
تفسیر و
تبیین تمامى آن در خور فهم و یا مورد ابتلا ی مردم نبود.
از این رو تعالیم ناب اسلامى در سینه ی گشاده‌ی
امام علی(ع) به ودیعت نهاده شد تا او مرشد مردم و مبین
احکام و
معارف گردد و این امر از او به سایر
ائمه (ع) واگذار شد.
ائمه (ع) همّ و غمّ خود را به کار بردند تا شاگردانى را بپرورانند و امت را به گونه‌اى پرورش دهند که بتوانند با مراجعه به
کتاب و
سنت، روش و منش و تعالیم نبى (ص) و ائمه (ع) راه خود را در فراخناى
تاریخ تا عصر
ظهور بیابند و نیازهاى علمى، فکرى،
اخلاقی و
شرعی خود را برطرف نمایند. به خصوص که منبع اصیل
وحی؛ یعنى
قرآن تاکنون از هرگونه تغییر و
تحریف مصون مانده و ملاک تمیز
احادیث جعلی از صحیح نیز مى‌باشد.
سیره‌ی علمى
علمای شیعه به اثبات رسانیده است که این
دین، دین کامل بوده و تا
روز قیامت مى‌تواند جوابگوى نیازهاى دنیوى و معنوى بشر باشد و اگر دشمنان سد راه نشوند، مى‌تواند
قسط و
عدالت و
صلح و صفا را در سراسر گیتى بگستراند.
گرچه بنا به
وعده الهی اینها دست از ممانعت و کارشکنى بر نخواهند داشت، تا این که به ید تواناى مصلح
موعود (عج) از سر راه برداشته شوند و عدالت در سراسر گیتى گسترش یابد.
اسلام کویست.
