تحریف قرآن به دست حجاج
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: محافظت از قرآن،
تحریف‌ناپذیری قرآن، سوره حجر، سوره بقره.
پرسش: با وجود ادعاهای سجستانی کتابی به نام «ما غیّره الحجاج فی مصحف عثمان» نوشته است؛ آیا حجاج قرآن را تغییر داده؟
پاسخ: ابن خطیف معتقد است، علاوه بر تغییرات و تحریفاتی که پیش از
عثمان در قرآن رخ داده است، پس از آن نیز در دوازده جای
قرآن تغییرات اساسی به دست حجاج رخ داده و برخلاف آن‌چه در زمان عثمان بوده، ثبت شده است؛ مثلاً می‌گوید: در قصه
نوح در آیه ۱۶۷
سوره شعرا «من المخرجین» بود و در قصه لوط در همین
سوره آیه ۱۱۶، «من المرجومین»، ولی
حجاج آن را تغییر داد و «من المرجومین» را در قصه نوح و «من المخرجین» را در قصه
لوط آورد که اکنون بر همین منوال است؛ اما ادعای سجستانی، تازگی نداشته؛ بلکه افراد دیگری نیز این اعتقاد
باطل را داشته‌اند.
شبهه
تحریف قرآن کریم، از دیرزمان مطرح بوده و پیوسته مورد
انکار و رد
علما و محققان بزرگ
اسلام بوده است.
منشأ این شبهه روایاتی است که در کتب
حدیث اهل سنت و
شیعه درج شده است که به ظاهر تحریف کلام الله را می‌رساند. این روایات غالباً به دلیل دلالت نارسایشان قابل تأویل بوده، یا سندهای ضعیف و فاقد اعتبار دارند که کنار گذاشته می‌شوند.
متأسفانه مشکلی که این‌گونه راویات به بار آورده‌اند این است که عده‌ای آنها را باور داشته و ترتیب اثر داده‌اند و معتقد شده‌اند که بعد از
رحلت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) تا موقع
خلافت عثمان که یکی کردن
مصاحف انجام گرفت، آیه‌ها و سوره‌هایی از
قرآن کریم، کم یا بر آن افزوده شده و این همان
تحریف در قرآن است که ضروریات دینی، برخلاف آن را
حکم می‌کند.
ولی از همه ناگوارتر، کتابی است به نام الفرقان که در عصر اخیر، به دست نویسنده مصری، محمد عبداللطیف معروف به ابن الخطیب، از علمای معروف
مصر نوشته شده است. در این
کتاب این باورهای نادرست جمع‌آوری شده و بر آنها صحه گذاشته شده است و به صرف این که در
صحاح سته نقل شده، صحیح دانسته شده است. این کتاب در مصر غوغایی بر پا کرد و مردم ضد آن شوریدند، تا آن‌که دانشگاه الازهر از دولت تقاضای مصادره
کتاب را کرد و نسخه‌های پخش‌نشده مصادره شد؛ ولی در همان مدت کوتاه، این کتاب اثر سوء خود را گذاشت و در
جهان منتشر شد.
نویسنده این کتاب معتقد است، علاوه بر تغییرات و تحریفاتی که پیش از عثمان در قرآن رخ داده است، پس از آن نیز در دوازده جای قرآن تغییرات اساسی به دست حجاج رخ داده و برخلاف آن‌چه در زمان عثمان بوده، ثبت شده است؛ مثلاً می‌گوید: در قصه
نوح در آیه ۱۶۷
سوره شعرا «من المخرجین» بود و در قصه
لوط در همین
سوره آیه ۱۱۶، «من المرجومین»، ولی
حجاج آن را تغییر داد و «من المرجومین» را در قصه نوح و «من المخرجین» را در قصه لوط آورد که اکنون بر همین منوال است.
بنابراین ادعای سجستانی، تازگی نداشته؛ بلکه افراد دیگری نیز این اعتقاد
باطل را داشته‌اند. حال برای آن‌که شبهه تحریف پاسخ داده شود، لازم است از ریشه مورد ارزیابی قرار گیرد تا صحت و سقم این
روایات و عقاید روشن شود.
این بحث در سه بخش طرح شده است:
أ. دلایل محققان بر نفی
تحریف؛
ب. آرای بزرگان علمای اسلام پیرامون شبهه؛
ج. بررسی روایات منقول از اهل سنت و شیعه.
تحریف در
کلام، کنار زدن از مسیر طبیعی آن است، مسیر طبیعی
الفاظ و عبارات، همان افاده معانی حقیقی و مراد واقعی آن‌هاست و در صورت
انحراف از آن معانی، تحریف تحقق می‌یابد؛ این‌گونه تحریف را تحریف معنوی گویند؛ بدان معنا که اگر لفظ طبق معنای واقعی ـ که ظاهر لفظ بر آن دلالت دارد ـ
تفسیر و
تبیین نگردد، هر آیینه از موضع اصلی خود منحرف شده است.
تحریف در اصطلاح به معنای تغییر حروف و کلمات یا تغییر معانی قرآن بر دو قسمت است:
أ. تحریف لفظی؛
ب. تحریف معنوی.
تحریف لفظی بر دو قسمت است:
أ. افزودن بر آیات؛
ب. کاستن از آیات.
هیچ‌یک از
مسلمانان قائل بر تحریف لفظی به معنای افزودن بر
آیات نیستند. آن‌چه میان مسلمانان (
شیعه و سنی) مورد بحث است، تحریف به معنای کاستن از آیات است، درباره عدم تحریف قرآن به این معنا دلایل فراوانی وجود دارد؛ از جمله:
درباره عدم تحریف قرآن به معنای کاستن از آیات، دلایل فراوانی وجود دارد؛ از جمله:
قرآن از روز نخست مورد عنایت همگان ـ به ویژه مسلمانان ـ بوده و هست.
پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) شخصاً محافظ قرآن بوده، پیوسته دستور حفظ، ثبت و ضبط آن را می‌داد. توده مسلمانان نیز آنی از آن غافل نمی‌ماندند و همواره به پاسداری از آن می‌پرداختند.
شرط پذیرفتن قرآن، چه در کل و چه در بعض، متواتر بودن آن است؛ یعنی همگان (جمهور
مسلمین) آن را دست به دست و سینه به سینه، به طور همگانی نقل کرده باشند.
یکی دیگر از مسائلی که با شبهه تحریف در تضاد است و آن را قاطعانه نفی می‌کند،
اعجاز قرآن کریم می‌باشد؛ زیرا هرگونه گمان زیادت یا نقص یا تبدیل در کلمات قرآن، که لازمه آن امکان هماوردی با قرآن است، با مسئله
اعجاز با
نظم موجود منافات دارد.
خداوند متعال، عهده‌دار شده است که قرآن را پیوسته مورد عنایت خود قرار داده، از گزند آفات مصون بدارد:
«
اِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَاِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ؛
ما قرآن را نازل کردیم؛ و ما به طور قطع نگهدار آنیم! »این آیه کاملاً
سلامت قرآن را از هرگونه تحریف تضمین می‌کند.
به فرمایش
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم): «هر چه با قرآن موافق باشد، آن را برگزینید و هر چه با آن مخالف باشد، واگذارید».
پس قرآن باید همواره راه سلامت را در پیش داشته باشد تا بتواند اعتبار خویش را ثابت نگه دارد و معیار سنجش
حق و باطل باشد.
روایات خاصی از
ائمه معصومین (علیهم‌السلام) در دست است که به طور کلی، احتمال تحریف یا شبهه تحریف را در قرآن منتفی می‌سازد و شیعه امامیه، به پیروی از
اهل بیت (علیهم‌السلام) معتقدند قرآن همواره از هرگونه تحریف مصون و محفوظ بوده است.
به عقیده اهل نظر از گروه اهل سنت و شیعه، هیچ‌گونه تحریفی در
قرآن کریم در گذشته و حال صورت نگرفته است و این نسبت‌ها نیز نسبت‌های ناروایی بر ساحت مقدس قرآن کریم است؟!
هرچند عده‌ای با دقت نکردن در برخی
روایات که بیشترشان
تفسیر آیه است یا دلیل بر تحریف در معناست که عده‌ای قرآن را با رأی خود تفسیر کرده‌اند، خواستند بگویند که در قرآن تحریف واقع شده و مطالبی از آن حذف گردیده است، که پاسخ این‌گونه افراد بارها توسط بزرگان
دین با توجه به دلایل عقلی و نقلی داده شده است و کسی دلیلی محکم بر
تحریف قرآن ندارد.
۱. التمهید فی علوم القرآن، محمدهادی معرفت، ج۴، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
۲. تاریخ قرآن، آیت‌الله محمدهادی معرفت، تهران، نشر سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، بهار ۱۳۷۷، ص۱۵۴.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تحریف قرآن به دست حجاج»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۱/۱۱.
