تبیین مراد از حدیث لوح
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پیامبر،
خداوند،
جابر بن عبد اللّهانصاری.
پرسش: آیا گزارش جابر بن عبد اللّه انصاری از لوح اهدائی خداوند به پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) است که آن حضرت نیز به عنوان تبریک ولادت
امام حسین (علیهالسّلام) آن را به
حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) اهدا کرده بود؟
در میراث حدیثی شیعه، مراد از حدیث لوح، گزارش جابر بن عبداللّه انصاری از لوح اهدائی خداوند به پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) است که آن حضرت نیز به عنوان تبریک ولادت امام حسین (علیهالسّلام) آن را به حضرت فاطمه (علیهالسّلام) اهدا کرده بود. در این لوح زیبا و سبز رنگ، اسامی اوصیای پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم)، از
امام علی (علیهالسّلام) تا
امام مهدی (علیهالسّلام) ثبت بوده است.
جابر بن عبداللّه این لوح را نزد حضرت فاطمه (علیهالسّلام) دیده و با اجازه آن حضرت نسخهای از روی آن نوشته و نزد خود نگه داشته است. مطالب این لوح به سبب در برداشتن اسرار امامت مخفی بوده و در اختیار کسی قرار نگرفته است.
امام باقر (علیهالسّلام) نیز نسخهای از این لوح را در اختیار داشته است که کاملاً همانند نسخه جابر بن عبد اللّه انصاری بوده و در اواخر عمر جابر با نسخه او، مقابله شده است.
مجموعه گزارشهای حدیث لوح، در مصادر حدیثی مشهور و کهن شیعی، همانند:
کافی،
کتاب من لا یحضره الفقیه،
عیون اخبار الرضا (علیهالسّلام)،
خصال،
ارشاد،
الغیبه طوسیو...، با اسناد گوناگون نقل شده است که برخی خلاصه و برخی با تفصیل بیشتر در نقل واقعه و جزئیات مطالب مندرج در لوح هستند. افزون بر این منابع، بسیاری از کتابهایی که در موضوع
امامت تألیف شدهاند نیز به حدیث لوح اشاره کردهاند.
فراوانی مصادر کهن، مشهور و معتبر شیعیِ دربردارنده حدیث لوح، همراه با تنوع طرق و اسناد این گزارش، گونهای
شهرت روایی پدید آورده است که وثوق نوعی نسبت به اعتبار آن را در پی دارد.
به سبب شهرت و صراحت این گزارش در معرفی دوازده امام (علیهمالسلام)، بحث درباره اسناد و دلالت آن شایسته طرح است:
این گزارش، با پنج سند متفاوت در مصادر حدیثی شیعه نقل شده است که سند اوّل و دوم آن، که در پی خواهند آمد، قابل قبول و معتبر هستند:
گزارش
ابو الجارود از امام باقر (علیهالسّلام):
محمّد بن یحیی، از محمّد بن الحسین، از ابن محبوب، از ابو الجارود، از ابو جعفر (علیهالسّلام).
این سند، مشهورترین و بهترین سند حدیث لوح است که با تفاوتهایی جزئی در کتابهای مهمّ حدیثی شیعی، نقل شده است.
بیشتر افراد واقع در سند، از بزرگان، موثّقان و اجلّای عالمان شیعی هستند که در وثاقت آنان اختلافی نیست، و تنها در باره ابوالجارود اختلاف نظر وجود دارد که در مذهب و وثاقت او بحث شده و اثبات شده است.
گزارش مفصّل
ابو بصیر به نقل از
امام صادق (علیهالسّلام): سند این گزارشِ مفصّل و گسترده، اینگونه است: محمّد بن یحیی و محمّد بن عبد اللّه، از عبد اللّه بن جعفر، از حسن بن ظریف و علی بن محمّد، از صالح بن ابی حماد، از بکر بن صالح، از عبد الرحمان بن سالم، از ابو بصیر.
این سند، به چند شاخه تقسیم میشود و بیشتر افراد واقع در سند موثّقاند. اعتبار این طریق، منوط به پذیرش احادیث دو راویِ انتهای زنجیره سند آن، یعنی بکر بن صالح و عبد الرحمان بن سالم است.
ـ عبد الرحمان بن سالم: نزدیک به پنجاه روایت در کتابهای چهارگانه شیعه از او نقل شده است و بزرگان و عالمانی همچون ابن ابیعمیر، بزنطی، احمد بن محمّد بن عیسی و فضالة بن ایوب، از او روایت کردهاند. تنها ابن غضائری او را تضعیف کرده که تضعیف انفرادی ابن غضائری، پذیرفته عالمان شیعی نیست.
بنا بر این، با توجّه به نقل ابن ابیعمیر و بزنطی، توثیق او اثبات میشود.
ـ بکر بن صالح:
کثیر الروایه است. نزدیک به ۲۲۰ حدیث به نقل از او در
کتب اربعه گزارش شده است. عالمانی همچون حسین بن سعید، احمد بن محمّد بن عیسی، علی بن مهزیار و محمّد بن یحیی العطّار از او نقل حدیث کردهاند. اگر چه نجاشی، او را ضعیف شمرده است،
ولی اعتماد نویسندگان
کتب اربعه حدیثی شیعه و راویان بزرگی که نام آنها آمد، سبب اعتبار بخشی به شخصیت و احادیث او میشوند.
گزارش جابر بن یزید جُعفی از
امام باقر (علیهالسّلام): این سند در کتابهای
کمال الدین، اثر
شیخ صدوق و
الغیبة، نوشته
طوسی نقل شده است. برخی افراد واقع در سند، همچون محمّد بن نعمه سلولی، عبد اللّه بن قاسم و عبد اللّه بن خالد،
مجهول، یا
مهمل هستند. بنابراین، سند این حدیث از منظر رجالی، معتبر نخواهد بود.
گزارش محمّد بن سنان از
امام صادق (علیهالسّلام) و گزارش
ابونضره از شهادت امام باقر (علیهالسّلام) هستند که
این گزارشها اتقان لازم را ندارند.
برخی گزارشهای حدیث لوح، خلاصهاند و بعضی دیگر، بسیار مفصّل. گزارش ابو بصیر، مشروحترین گزارش از این واقعه است. گزارشهای ابو الجارود نیز گوناگوناند. برخی به اجمال از سه نام محمّد و سه نام علی در میان اوصیا نام بردهاند و برخی با تفصیل بیشتر نام امامان و حتی ترتیب آنها را بیان کردهاند.
برخی گزارشها نیزاندکی ابهام دارند که با در نظر گرفتن سایر گزارشها مقصود از آنها روشن است.
در دانشنامه امام مهدی (علیهالسّلام) با تفصیل بیشتر در این باره سخن گفتهایم.
حدیثنت، برگرفته از مقاله «مراد از حدیث لوح» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۲/۱۲.