بطلان اعمال نیک
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اعمال نیک،
حبط اعمال،
کفر،
شرک،
نماز.
پرسش: از نگاه آیات و روایات چه اعمالی سبب بطلان
اعمال نیک و پسندیده می‌شود؟
پاسخ: در
قرآن و روایات به اعمالی اشاره شده که موجب بطلان اعمال خیر انسان می‌شود از جمله: کفر و شرک،
نفاق، تکذیب آیات خداوند و
روز قیامت، ترک نماز بدون مرض و علت، شک و تردید در اصول دین.
در قرآن و روایات از گناهانی که موجب از بین رفتن اعمال نیک و پسندیده می‌شود، تعبیر به حبط اعمال و بطلان آن شده است، از این رو پیش از پرداختن به پرسش، نخست به مفهوم لغوی واژه
حبط پرداخته، سپس به بیان موارد و مصادیق آن در قرآن و روایات و در ادامه به بیان اهمیت حفظ اعمال نیک، می‌پردازیم.
کلمه حبط به معنای باطل شدن عمل، و از تأثیر افتادن آن است، در
صحاح اللغة آمده است:"حبط عمله حبطا بطل ثوابه "عملش حبط شد؛ یعنی ثواب آن از بین رفت،
هم چنین در
المصباح المنیر آمده "حبط العمل حبطا... فسد و هدر"
؛ عملش حبط شد؛ یعنی عمل فاسد و تباه شد.
در قرآن و روایات برخی از اعمال ناپسند سبب حبط و از بین رفتن اعمال پسندیده و خوب معرفی شدند که به ترتیب در قرآن و روایات آن را بررسی می‌کنیم.
واژه حبط و مشتقّات آن شانزده مورد در قرآن آمده است که در آنها اعمالی را که سبب تباهی و از بین رفتن عمل خوب می شود، ذکر شده است و ما به چند مورد آن اشاره می‌کنیم:
الف. "مَنْ یَکْفُرْ بِالْإیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرینَ"؛
"هر کس به
ایمان (
دین اسلام)
کافر شود عمل او تباه شده و در
آخرت از زیان کاران خواهد بود".
ب. "ما کانَ لِلْمُشْرِکینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللَّهِ شاهِدینَ عَلی أَنْفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ وَ فِی النَّارِ هُمْ خالِدُون"؛
"مشرکان را شایسته نیست که مسجدهای خدا را آباد کنند در حالی که بر کفر خودشان شاهد هستند، آن گروه اعمالشان تباه شده و آنها در آتش ماندگارند".
در این دو آیه به صراحت
شرک و
کفر را موجب تباه شدن اعمال مشرکین و کفار می‌داند.
"وَ یَقُولُ الَّذینَ آمَنُوا أَ هؤُلاءِ الَّذینَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ إِنَّهُمْ لَمَعَکُمْ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَأَصْبَحُوا خاسِرین"؛
"آنها که ایمان آورده‌اند می‌گویند:"آیا این (منافقان) همان‌ها هستند که با نهایت تأکید سوگند یاد کردند که با شما هستند؟! (چرا کارشان به این جا رسید؟!) (آری) اعمالشان نابود گشت، و زیان کار شدند".
"وَ الَّذینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ لِقاءِ الْآخِرَةِ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ هَلْ یُجْزَوْنَ إِلاَّ ما کانُوا یَعْمَلُون"؛
"و کسانی که آیات، و دیدار
رستاخیز را تکذیب (و انکار) کنند، اعمالشان نابود می گردد، آیا جز آن چه را عمل می‌کردند پاداش داده می‌شوند؟!".
عبید بن زراره می گوید: از
حضرت صادق (علیه‌السلام) پیرامون تفسیر آیه:" هر کس به ایمان (دین اسلام) کافر شود عمل او تباه می‌شود".
پرسیدم، فرمود: مقصود آن کسی است که کرداری که به آن
اقرار و اعتراف کرده، ترک کند، عرض کردم: مرتبه ترک آن عمل چیست؟ همه آن را رها کند؟ فرمود از آن جمله است کسی که عمداً بدون این که مست باشد و یا علّتی داشته باشد،
نماز را ترک کند.
یکی از یاران امام صادق (علیه‌السلام) به نام
مفضل می‌گوید از آن حضرت شنیدم که می فرمود: کسی که تردید یا گمان داشته باشد و بر آن پا برجا باشد، خدا عملش را تباه می‌کند، حجت خداوند حجت روشن است.
مجلسی (رحمة الله علیه) در توضیح
حدیث می‌فرماید: برای کسی که امکان رسیدن به
یقین برایش وجود دارد جائز نیست در
اصول دین با شک و تردید عمل نماید، و مراد از این که
حجت خدا روشن است این است که هر کس به دنبال دلیل در اصول دین باشد، به یقین می‌رسد و با رسیدن به یقین، جائی برای تردید و گمان باقی نمی‌ماند.
با این که در ارتباط زندگی زن و مرد، بسیاری از زحماتی را که زن در تدبیر و رسیدگی منزل از
نظافت و آشپزی و بچه‌داری و... متحمل می‌شود از وظائف واجب او نیست و خداوند در مقابل این امور پاداش فراوان به او می‌دهد، ولی اگر زحمات او همراه با آزردن شوهر و
منّت همراه باشد اجر کارهای او تباه می‌شود، در حدیثی امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: هر زنی که به شوهرش بگوید که من از تو خوبی ندیدم، پاداش عمل او از بین می‌رود.
ابی حمزه می گوید از
امام باقر (علیه‌السلام) از تفسیر سخن خداوند، "وَ مَنْ یَکْفُرْ بِالْإِیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِین" پرسیدم؟حضرت فرمود: تفسیر باطنی این آیه کافر شدن به
ولایت امیر المؤمنین (علیه‌السلام) است، چرا که مراد از ایمان،
حضرت علی (علیه‌السلام) می‌باشد.
از مجموع مطالب بالا معلوم می شود که حبط مربوط به مورد خاصی از اعمال نیک نیست، بلکه در تمام امور زندگی اعم از فردی و اجتماعی، عقیدتی و اخلاقی جریان دارد.
با توجه به این که در نقطه مقابل حبط،
تکفیر وجود دارد به همین مناسبت توضیح اندکی پیرامون آن نیز ارائه می‌کنیم.
همان‌طور که اعمال نیک با انجام کارهای زشت از بین می رود، اعمال زشت گناهان نیز با انجام خوبی‌ها از بین رفته و چه بسا که تبدیل به خوبی شود؛ به عنوان نمونه به چند مورد اشاره می‌کنیم.
"وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ، وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ، إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئات"؛
"در آغاز و انجام روز و پاسی از شب نماز را بپا دار، که نیکی‌ها، بدی‌ها را از میان می‌برد".
الف. "إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ"؛
"اگر از گناهان بزرگ که از آن
نهی شده‌اید بپرهیزید، بدی های شما را می‌زداییم.
ب. "الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ، إِنَّ رَبَّکَ واسِعُ الْمَغْفِرَةِ"
کسانی که از گناهان بزرگ و زشت‌های آن کناره گیرند جز پاره‌ای یا به طرز سطحی و گذرا، بی گمان پروردگارت آمرزشی دامن گستر دارد.
با توجه به نقش تربیتی که
احباط و تکفیر در زندگی انسان‌ها دارند، از این رو بیان اهمیت حفظ اعمال نیز، خالی از لطف نیست.
یکی از مسائلی که در ارتباط با اعمال انسان‌ها در قرآن و روایات مورد تأکید واقع شده، کوشا بودن در محافظت از کارهای نیک است که در غیر این صورت ممکن است اعمال نیک ما نتیجه مطلوب را نداشته باشد.
در روایتی از رسول گرامی اسلام در
فضیلت تسبیحات اربعه آمده است: خداوند به عدد هر یک از اذکاری که مؤمن می‌گوید، درختی در
بهشت برای او می‌کارد. شخصی عرض کرد: پس درختان ما در بهشت چقدر زیاد است! حضرت فرمود: بله، ولی مواظب باشید که آتشی نفرستید که آنها را بسوزاند سپس این آیه را قرائت نمود: "ای کسانی که ایمان آوردید
اطاعت خدا و رسول کنید و اعمال خود را باطل نکنید".
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «بطلان اعمال نیک»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۷/۵.
