• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بررسی نحوی واژه نفس

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: نفس، مؤنث مجازی، ضمیر، سوره فجر، تصغیر، آیه.
پرسش: چرا در آیه «یا ایتها النفس المطمئنة» و نیز سه آیه بعد از آن، کلماتی که با «نفس» مرتبطند، تماما مؤنث‌اند؟

پاسخ: دلیل برخورد با واژه‌هایی چون «نفس» به عنوان یک عنصر مؤنث به این دلیل است که چنین واژه‌هایی، مؤنث مجازی هستند.



در آیه «یا ایتها النفس المطمئنة؛ ارجعی الی ربک راضیة مرضیة؛ فادخلی فی عبادی؛ و ادخلی جنتی؛ تو‌ای روح آرام یافته! به سوی پروردگارت بازگرد، در حالی که هم تو از او خشنودی و هم او از تو خشنود است. پس داخل بندگانم شوید و داخل بهشتم!»
و نیز سه آیه بعد از آن، کلماتی که با «نفس» مرتبطند، تماما مؤنث‌اند؟
«ایتها»، «المطمئنة»، «ارجعی»، «ربک»، «راضیة»، «مرضیة»، «فادخلی» و «ادخلی».
دلیل برخورد با واژه‌هایی چون «نفس» به عنوان یک عنصر مؤنث به این دلیل است که چنین واژه‌هایی، مؤنث مجازی می‌باشند

۱.۱ - علامت شناسایی

معیارهایی برای شناسایی واژه‌هایی که مؤنث مجازی هستند وجود دارد؛ به عنوان نمونه، مصغر واژگان «نفس» کلمه مؤنث «نفیسه» است که نشانگر مؤنث بودن کلمه اصلی نیز خواهد بود زیرا علمای علم ادب گفته‌اند: «ان التصغیر یرد الاشیاء الی اصولها»؛
[۲] ناظر الجیش، محمد بن یوسف، شرح التسهیل المسمی تمهید القواعد بشرح تسهیل الفوائد، ج۱۰، ص۴۸۶۰، قاهره، مصر، دار السلام، چاپ اول، بی تا.
[۳] مدنی، علیخان بن احمد، الحدائق الندیة فی شرح الفوائد الصمدیة، محقق، مصحح، سجادی، ابو الفضل، ص۲۸، قم، ذوی القربی، چاپ اول، بی تا.
تصغیر بستن، سبب بازگشت چیزهایی که تصغیر بسته شده‌اند به اصلشان می‌شود؛ از این رو با تصغیربستن کلماتی که مؤنث هستند ولی در لفظ دارای تاء تانیث نیستند، تاء ظاهر می‌شود؛ مانند هند که هنگام تصغیر می‌شود «هنیدة» و یا مانند «قوس» که می‌شود «قویسة».


بنابراین؛ چون «نفس» مؤنث مجازی است، ضمیری که به آن برگشت می‌کند و نیز بدل، صفت، حال و... ، همگی باید برای مطابقت با آن باید مؤنث آورده شوند، چنانچه در این آیه نیز «المطمئنة» که صفت برای نفس است و همچنین ضمیر در «ارجعی» که به نفس رجوع می‌کند و «راضیة مرضیة» که حال برای آن می‌باشند مؤنث آورده شده‌اند.


۱. فجر/سوره۸۹، آیه۲۷ - ۲۸.    
۲. ناظر الجیش، محمد بن یوسف، شرح التسهیل المسمی تمهید القواعد بشرح تسهیل الفوائد، ج۱۰، ص۴۸۶۰، قاهره، مصر، دار السلام، چاپ اول، بی تا.
۳. مدنی، علیخان بن احمد، الحدائق الندیة فی شرح الفوائد الصمدیة، محقق، مصحح، سجادی، ابو الفضل، ص۲۸، قم، ذوی القربی، چاپ اول، بی تا.
۴. سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر، الاشباه و النظائر فی النحو، ج۱، ص۱۰۶، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، بی تا.    



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «بررسی نحوی یا ایتها النفس المطمئنة»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۲۵.    



جعبه ابزار