• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اهمیت پاکیزگی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: پاکیزگی، لباس زیبا، زیبایی.

پرسش: در کتاب معراج السعادة حدیثی از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) نقل شده «که اهل بهشت ژولیده‌مو، غبار‌آلود و جزء دو جامه کهنه ندارند» و این با حدیث تمیزی و نظافت خود حضرت منافات دارد، آیا این دو حدیث قابل جمع هستند؟

پاسخ: آیات و روایات فراوانی داریم که بر مسئله نظافت و پاکیزگی و آراستگی ظاهر و پوشیدن لباس زیبا و تمیز و به کار بردن انواع عطرها و... سفارش نموده؛ لذا آن روایت را باید توجیه نمود که یا مراد حالت گمنامی است برای درمان شهرت‌خواهی نفس و یا مراد این باشد که انسان‌های دارای جامه کهنه و فقیر و تنگدست را که شغل و کار آن‌ها به گونه‌ای است که نوعاً غبارآلودند، تحقیر نکنید؛ ممکن است بین همان‌ها، انسان‌های وارسته و محبوب خداوند باشد، گذشته از این‌که روایت مذکور از نظر سندی تمام نیست و نمی‌تواند در برابر آیات و روایات مخالف استقامت کند.



به گواهی روان‌شناسان، حس زیبایی یکی از چهار بُعد روح انسانی است که به ضمیمه حس نیکی، حس دانایی و حس مذهبی ارکان اصلی روان آدمی را تشکیل می‌دهند. روان‌شناسان معتقدند که تمام زیبایی‌های ادبی شعری و هنری به معنی واقعی مولود این حس است.


بنابراین در اسلام استفاده کردن از زیبایی‌های طبیعت، لباس‌های زیبا و متناسب، به کار بردن انواع عطرها و امثال آن نه‌تنها مجاز شمرده شده، بلکه به آن توصیه و سفارش اکید شده است. آیات و روایات زیادی در این زمینه داریم که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.

۲.۱ - امام حسن و لباسی زیبا

آن حضرت هنگامی که به نماز برمی‌خواست بهترین لباس‌های خود را می‌پوشید. پرسیدند چرا بهترین لباس خود را می‌پوشید؟ فرمود: «اِنّ اللهَ جمیلٌ یُحبُّ الجمالَ، فاَتَجَمَّلُ لِربّی و هو یقول: «خذوا زینتَکمْ عندَ کلِّ مسجد؛ خداوند زیبا است و زیبایی را دوست می‌دارد و به همین جهت لباس زیبا برای راز و نیاز با پروردگارم می‌پوشم؛ چراکه او خود دستور داده است که زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد برگیرید».

۲.۲ - امام صادق و لباس زیبا

یکی از زاهدان ریاکار به نام «عباد بن کثیر» با امام صادق (علیه‌السلام) روبه‌رو شد؛ در حالی که امام لباسی نسبتاً زیبایی بر تن داشت، به امام گفت: تو از خاندان نبوتی و پدرت علی (علیه‌السلام) لباس بسیار ساده می‌پوشید. چرا چنین لباس جالبی بر تن تو است؟ آیا بهتر نبود که لباس کم‌اهمیت‌تر و ساده‌تر از این می‌پوشیدی؟ امام فرمود: «وای بر تو‌ای عباد! «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زینَةَ اللهِ الَّتی اخْرَجَ اللهُ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ؛ چه کسی زینت‌هایی را که خداوند برای بندگانش آفریده و روزی‌های پاکیزه را حرام کرده است»؟


در این بین به مسئله نظافت و پاکیزگی بیش از همه سفارش نموده است که به برخی روایات در این زمینه اشاره می‌کنیم:

۳.۱ - حدیثی از امام رضا

امام هشتم می‌فرماید: «مِنْ اخلاقِ الانبیاءِ التنظُّف؛ پاکیزگی از اخلاق انبیاء است». و در حدیث دیگر می‌خوانیم که «انّ الله نظیفٌ یحبُّ النظافة؛
[۷] صابری یزدی، علی‌رضا، الحکم الزاهرة، ج۱، ص۳۵۶، ح ۲۱۲۱، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول.
خداوند پاکیزه است و پاکیزگان را دوست می‌دارد.

۳.۲ - حدیثی از پیامبر

پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: «بُنِی الدّینُ علی النظافةِ؛ دین بر پاکی و نظافت پایه‌گذاری شده است».
[۸] صابری یزدی، علی‌رضا، الحکم الزاهرة، ج۲، ص۴۲۳، ح ۴۴۰۰، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول.


۳.۳ - حدیثی دیگر

و در جای دیگر فرمود: «بئس العبدُ القاذورة؛ بدترین بنده کسی است که چرکین و آلوده باشد».
با توجه به نکات پیش گفته، از حدیث مورد پرسش پاسخ‌های متعددی می‌توان بیان کرد:


اولاً از نظر قرآن و روایات مسئله نظافت و پاکیزگی امر مسلم است و سخت بر آن توصیه و سفارش شده است؛ لذا این روایت در مقابل آن‌ها قرار می‌گیرد و به خصوص مخالف کلیات قرآن می‌باشد و در جای خود بیان شده که به روایات مخالف قرآن نمی‌توان توجه کرد.

۴.۱ - حدیثی از رسول خدا

از این گذشته روایات عدیده‌ای از شخص پیامبر اکرم نقل شده است که بر مسئله نظافت و پاکیزگی تأکید نموده است، از جمله فرمود:

ان الاسلام نظیفٌ فتنظّفُوا فَاِنّهُ لا یدخل الجنة اِلَا نظیفٌ؛ اسلام پاک و پاکیزه است؛ لذا شما (مسلمان‌ها هم) پاکیزه باشید؛ زیرا جز پاکان کسی وارد بهشت نمی‌شود.
[۱۴] شیرازی، سیدحسن، کلمه الرسول الاعظم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، ص۴۲۸، بیروت، دارالصادق.


۳.۳ - حدیثی دیگر

من اتخذ ثوباً فلینظفهُ؛ هر کس جامه پوشید (باید آن را) پاکیزه کند (و هر چند وقت یک‌بار شست‌وشو دهد).

۴.۳ - حدیثی از امام صادق

امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «ابصر رسول الله رجلاً تعثاً شعوراً و نحة ثیابه، سیئة حاله، فقال رسول الله (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) من الدین المتعه؛ پیامبر اکرم مردی ژولیده‌مو، لباس چرکین، و بدحالی «از نظر مالی و یا جسمی» را دید، فرمود: از دین این است (که از دنیا) بهره ببری (و به وضع خود برسی).
این روایت با صراحت می‌گوید، ژولیده‌حالی و نرسیدن به وضع سر و لباس، خلاف دین و دستورات آن است.


ثانیاً روایت مذکور در جوامع روایی و اصلی، همچون (اصول کافی، تهذیب، و ... و یا وسائل الشیعه) نیامده؛ بلکه فقط در معراج السعاده ذکر شده است که آن هم از فیض کاشانی نقل نموده است، فیض در محجة البیضاء سلسله سند آن را ذکر نکرده است و نگفته است که آن را از کجا نقل نموده؛ بلکه در پاورقی اشاره شده که ذیل و پایان حدیث در هیچ سندی یافت نشده است. و صدر آن هم از صحیح مسلم از طریق ابوهریره نقل شده است (اخرجه مسلم ... من حدیث ابوهریره.) که از جاعلان حدیث است و روایات او هیچ اعتباری از نظر ما شیعیان ندارد؛ لذا این حدیث نمی‌تواند از اعتباری برخوردار باشد.


ثالثاً ممکن است مراد از آن، معنای کنایی باشد؛ یعنی گمنامی و بی‌نام و نشانی.
توضیح آن این است که از حالت‌های نامناسب نفس، شهرت‌طلبی است. شهرت‌طلبی اگر به عنوان یک خواسته جدی در درون نفس انسان در‌آید، علاوه بر آلودگی روح، اعمال انسان را رنگ و بوی ریا و شهرت‌خواهی می‌دهد، برای درمان این حالت یکی از راه‌ها این است که انسان خود را به گمنامی بزند و با پوشیدن لباس کهنه (نه آلوده و کثیف، چون ممکن است لباس انسان کهنه باشد، ولی تمیز) جلو شهرت‌خواهی را بگیرد.

۶.۱ - دیدگاه نراقی

مرحوم نراقی نیز به این عنوان از حدیث فوق استفاده نموده و در ابتدای فصل می‌گوید: «بدان که ضد حب جاه و شهرت مبحث گم‌نامی است». در نتیجه اصل و قانون اولی پاکیزگی و زیباپوشی است؛ ولی در مواقعی برای درمان روحیه شهرت‌طلبی، کهنه‌پوشی مطلوب است.


و ممکن است مراد این باشد که انسان‌های که نوعاً بر اثر نوع شغل آن‌ها مانند کشاورزی، کارگری و ... غالباً غبارآلود و کهنه‌پوش هستند، با نگاهی تحقیرآمیز به آن‌ها نگاه نکنید؛ چراکه ممکن است در بین همان خاکی‌ها و خاک آلوده‌ها، انسان‌های وارسته باشند که در پیشگاه الهی محبوبیت دارند.

۷.۱ - روایتی از نراقی

شاهد این توجیه روایت قبل از آن است که مرحوم نراقی نقل فرموده است: «بسا صاحب دو جامه کهنه که کسی اعتنایی به او نمی‌کند، اگر خدا را قسم دهد، او را رد نکند و اگر از خداوند درخواست بهشت کند، خدا به او عطا کند؛ ولی از دنیا چیزی به او ندهد».


در نتیجه آیات و روایات عدیده‌ای داریم که بر مسئله نظافت و پاکیزگی و آراستگی ظاهر و پوشیدن لباس زیبا و تمیز و به کار بردن انواع عطرها و ... سفارش نموده؛ لذا آن روایت را باید توجیه نمود که یا مراد حالت گم‌نامی است برای درمان شهرت‌خواهی نفس و یا مراد این باشد که انسان‌های دارای جامه کهنه و فقیر و تنگدست را که شغل و کار آن‌ها به گونه‌ای است که نوعاً غبارآلودند، تحقیر نکنید؛ ممکن است بین همان‌ها، انسان‌های وارسته و محبوب خداوند باشد، گذشته از این‌که روایت مذکور از نظر سندی تمام نیست و نمی‌تواند در برابر آیات و روایات مخالف استقامت کند.


۱. تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و همکاران، ج۶، ص۱۴۷-۱۵۳.
۲. ترجمه الحکم الزاهره، علی‌رضا صابری، ج۱۰، عنوان ۲۳۰، ج۲، عنوان ۳۸۹.


۱. مکارم شیرازی، ناصر، نفسیر نمونه، ج۶، ص۱۵۰، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۰.    
۲. اعراف/سوره۷، آیه۳۲.    
۳. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۳، ص۳۳۱، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۲۰ جلدی.    
۴. اعراف/سوره۷، آیه۳۳.    
۵. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۳، ص۳۴۷، باب ۷، ح ۴، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۲۰ جلدی.    
۶. علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۸، ص۳۳۵، تهران، المکتبه الاسلامیه.    
۷. صابری یزدی، علی‌رضا، الحکم الزاهرة، ج۱، ص۳۵۶، ح ۲۱۲۱، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول.
۸. صابری یزدی، علی‌رضا، الحکم الزاهرة، ج۲، ص۴۲۳، ح ۴۴۰۰، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول.
۹. نراقی، احمد، معراج السعادة، ج۱، ص۸۳۷، ‌قم، انتشارات هجرت، چاپ سوم، ۱۳۷۵.    
۱۰. نراقی، احمد، معراج السعادة، ج۱، ص۸۳۷، ‌قم، انتشارات هجرت، چاپ سوم، ۱۳۷۵.    
۱۱. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۶، ص۴۳۹، تهران، دارالکتب الاسلامیه.    
۱۲. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۳، ص۳۴۱، ح ۶، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۲۰ جلدی.    
۱۳. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة، ص۲۷۶.    
۱۴. شیرازی، سیدحسن، کلمه الرسول الاعظم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، ص۴۲۸، بیروت، دارالصادق.
۱۵. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۶، ص۴۴۱، تهران، دارالکتب الاسلامیه.    
۱۶. شیخ طبرسی، ابی‌نصر حسن، مکارم الاخلاق، ص۱۰۳، بیروت، مؤسسه الاعلمی.    
۱۷. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۳، ص۳۴۰، ح۵، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۲۰ جلدی.    
۱۸. نراقی، احمد، معراج السعادة، ص۶۰۳، ‌قم، انتشارات هجرت، چاپ سوم، ۱۳۷۵.    
۱۹. فیض کاشانی، محسن، المحجة‌ البیضاء، ج۶، ص۱۱۰، پاورقی شماره ۱، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.‌    
۲۰. فیض کاشانی، محسن، المحجة‌ البیضاء، ج۶، ص۱۱۰، پاورقی شماره ۱، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.‌    
۲۱. قشیری نیسابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۴، ص۲۰۲۴.    
۲۲. قشیری نیسابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۴، ص۲۱۱۹.    
۲۳. فیض کاشانی، محسن، المحجة‌ البیضاء، ج۶، ص۱۰۹، پاورقی شماره ۱، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.‌    
۲۴. نراقی، احمد، معراج السعادة، ص۶۰۲، ‌قم، انتشارات هجرت، چاپ سوم، ۱۳۷۵.    
۲۵. نراقی، احمد، معراج السعادة، ص۶۰۳، ‌قم، انتشارات هجرت، چاپ سوم، ۱۳۷۵.    




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اهمیت پاکیزگی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۴/۱۱.    



جعبه ابزار