امید و ترس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امید،
ترس، عذاب، قیامت،
خوف و رجاء،
رحمت خدا، واجبات، محرمات.
پرسش: آیا انسان می‌تواند امیدوار باشد که از عذاب قبر و قیامت در امان باشد؟
پاسخ: آن‌چه از مجموع آموزه‌های دینی به دست می‌آید، این است که امید به رحمت خداوند و ترس از عذاب قیامت به‌عنوان دو ویژگی مهم و مکمل هم‌دیگر هستند و بایستی در حد مساوی در بنده مؤمن وجود داشته باشند؛ یعنی انسان مؤمن باید با انجام واجبات و ترک محرمات الاهی امید به رحمت پروردگار داشته باشد که عاقبت او به
خیر ختم گردد و نیز باید به همان اندازه از عذاب الاهی ترس داشته باشد؛ چراکه عدم خوف از عذاب الاهی باعث جرأت انسان در انجام معاصی می‌شود. خوف زیاد نیز باعث ناامیدی
انسان می‌شود.
علمای علم
اخلاق و
عرفان مانند حضرت
امام خمینی (ره) در مورد
خوف و رجا با استفاده از آموزه‌های دینی این دو ویژگی را در انسان همواره مکمل هم‌دیگر می‌دانند و می‌فرمایند که امید مستحسن آن است که انسان تمام اسبابی که در تصرف اوست، در طریق نیل به
سعادت خود صرف کند و پس از آن امیدوار باشد که خداوند متعال با عنایات خود اسبابی را که در تحت
اختیار او نیست، برای او فراهم کند و موانع را رفع کند تا به سعادت اخروی نائل گردد؛ یعنی اگر کسی زمین دل را از خارهای اخلاق فاسد و سنگ و شوره‌های معاصی پاک نمود و بذر اعمال و اطاعت و بندگی را در آن کاشت و به
آب صافی ایمان خالص آبیاری کرد، پس از آن به امید فضل و رحمت خدا دل ببندد که عاقبت او به خیر و سعادت ختم گردد، امید و رجای چنین شخصی مستحسن است.
کما این‌که
قرآن بر این مطلب دلالت می‌کند: « کسانی که
ایمان آورده‌اند و آنان که مهاجرت کرده‌اند و در راه خدا
جهاد نموده‌اند، به رحمت خدا امید می‌دارند و خدا آمرزنده و مهربان است».
خداوند متعال در این آیه
امید به رحمت خودش را پس از ایمان و
جهاد و تلاش کردن در راه
خداوند متعال قرار داده است و این ترتیب، یعنی انسان
مؤمن باید در انجام فرائض و ترک محرمات تلاش و کوشش خود را به کار ببرد؛ سپس امید به رحمت پروردگار را نیز داشته باشد.
خوف مستحسن آن است که انسان بداند در مقابل خداوند متعال
فقیر محض است و چیزی از خود ندارد و همه ممکنات محتاج و فقیر کسی هستند که او فیاض علی الاطلاق است. لذا انسان هر چه می خواهد باید از کسی بخواهد که او قدرت مطلق است و عاقبت همه به دست او ختم می‌شود و او سرچشمه همه خوبی‌هاست.
چنان‌که قرآن گواه این مطلب است: «... بگو همه از جانب خداوند است ...».
خوف و رجا باید در حد مساوی در بنده مؤمن وجود داشته باشد؛ یعنی انسان باید به اندازه‌ای از خدا و عذاب
قبر و قیامت هراس داشته باشد که این ترس موجب ناامیدی او از رحمت پروردگار نشود. هم‌چنین به اندازه‌ای به رحمت خدا امیدوار باشد که این امید باعث گستاخی او نشود،
روایات معصومان علیهم‌السلام نیز مؤید این مطلب‌اند:
امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «از خدای عزوجل چنان بترس که اگر نیکی
جن و انس را بیاوری ترا عذاب کند، و به خدا چنان امیدوار باش که اگر گناه
جن و انس را بیاوری به تو ترحم کند».
امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «بهترین
اعمال، اعتدال بیم و امید است؛ یعنی میان خوف خود از عقوبت خدا و امید خود به رحمت خدا حالت اعتدال پدید آوری، از خدا به اندازه بترسی، و به رحمت و
عفو او به اندازه امید بندی؛ نه بیش از حد بترسی که یأس از رحمت آورد، و نه بیش از اندازه امیدوار گردی که
غرور و غفلت زاید»
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ فرمودند: «خوف (از عقوبت خدا) مراقب و نگهبان دل است (تا به
غفلت و
گناه نیفتد)، و رجا و امید (به رحمت خدا) واسطه و شفیع آدمی است، (تا مأیوس نگردد و از خدا نگریزد). هر کس خدا را بشناسد، هم از او ترس دارد هم به او امید؛ و این دو (خوف و رجا) دو بال ایمان است، که بنده واقع‌گرا با آنها به‌سوی رضوان خدایی پر می‌گشاید؛ و دو چشم خرد او با آنها وعد و وعید خدایی را می‌نگرد. ترس نشان نمایان دادگری خدا و بازدارنده از کیفر اوست؛ و امید
فریاد بلند فضل و رحمت خداست. رجا (امید به رحمت بی‌پایان الاهی) دل را زنده می‌کند؛ و خوف (ترس از عقوبت خدایی) نفس (و امیال نفس) را می‌میراند».
از مجموع مطالب فوق این‌گونه استفاده می‌شود که امید به رهایی از عذاب
قیامت در پرتو انجام
واجبات و ترک محرمات یکی از دو بال ایمان برای پرواز به‌سوی
کمال مطلق است و این ویژگی (امید به
رحمت خدا) در کنار خوف از عذاب الاهی بایستی به یک اندازه در انسان وجود داشته باشد؛ یعنی انسان باید به اندازه‌ای به رحمت الاهی امیدوار باشد که آن امید او را به
معصیت پروردگار منتهی نکند و
نور ترس نیز در وجود انسان به اندازه‌ای باشد که موجب ناامیدی او از رحمت
حق تعالی نگردد.
پایگاه اسلام کوئست.
