• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

امامت ائمه در کتب حدیثی شیعه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: کتب شیعه، امامت، کتب حدیث.

پرسش: تا قبل از قرن چهارم هجری، هیچ‌گونه روایت و دلیلی در مورد مسئله امامت در کتب تألیف شده شیعه خصوصاً در کتب حدیث وجود نداشت و تبیین و تثبیت این عقیده از قرن چهارم به بعد در کتب شیعه پیدا شده است.

پاسخ: برخی کتب تاریخ جوامع حدیثی شیعه که در آن‌ها موضوع امامت به کار رفته است، عبارت‌اند از: کتاب الصحیفة الجامعه، صحیفه امام علی، صحیفه جابر بن عبدالله، کتاب سلیم بن قیس، کتاب نوادر حمزه، صحیفه امام رضا، مسند امام جواد و امام ‌هادی، کتاب الصحیفة الجامعة و کتاب نهج‌البلاغه.



برخی کتب تاریخ جوامع حدیثی شیعه که در آن‌ها موضوع امامت به کار رفته است، عبارت‌اند از:

۱.۱ - کتاب الصحیفة الجامعه

تاریخ حدیث، ضبط و حفظ آن در شیعه، از زمان خود پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) توسط علی (علیه‌السلام) آغاز شده است و در کتابی به نام الصحیفة الجامعه جمع‌آوری شده است و عده‌ای از صحابی شیعی همچون سلمان و اباذر ابورافع و ... دارای کتاب‌های حدیثی، حوادث ایام خلافت و ... بودند.

۱.۲ - صحیفه علی

هم‌چنین علی (علیه‌السلام) کتاب دیگری به نام صحیفه علی (علیه‌السلام) دارد.

۱.۳ - صحیفه جابر

جابر بن عبدالله انصاری صحیفه‌ای دارد که در آن احادیثی پیرامون حجة الوداع (یعنی جریان امامت علی (علیه‌السلام)) گرد آورده است.
[۲] ابن سعد، تمیمی، الطبقات الکبری، ج۵، ص۴۶۷، بیروت، دار بیروت، ۱۴۰۵ق ـ ۱۹۸۵م.


۱.۴ - کتاب سلیم بن قیس

کتاب سلیم بن قیس عامر هلالی که نسبت به دارای کتاب بودن او هیچ‌گونه تردیدی نیست فقط در انتساب کتاب موجود به او بحث است.

۱.۵ - کتاب نوادر ابوحمزه

و هم‌چنین کتاب نوادر ابوحمزه ثمالی
[۵] نجاشی، احمد، رجال النجاشی، ص۱۱۶-۱۱۵، قم، مؤسسه النشر االاسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق.
و وسائلی که جابر بن حیان از حضرت صادق (علیه‌السلام) روایت کرده
[۶] دایرة المعارف قرن عشرین، ج۳، ص۱۰۹.


۱.۶ - صحیفة الرضا

و صحیفة الرضا (علیه‌السلام) که مشتمل بر احادیث امامت هم می‌باشد
[۷] مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، ص۷۴، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.


۱.۷ - مسند امام جواد و امام ‌هادی

مسند امام جواد (علیه‌السلام)
[۸] مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، ص۷۵، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
مسند امام‌ هادی (علیه‌السلام)
[۹] مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، ص۷۷، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
و مجموعه‌های دیگر که مشتمل بر بحث امامت نیز می‌باشد.
[۱۰] مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، ص۶۲-۸۱، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.



و حال آن‌که تاریخ جوامع حدیثی اهل سنت به قرن سوم یا اوایل قرن دوم برمی‌گردد؛ به عنوان نمونه، بخاری، متوفای ۲۵۶ (هـ)، مسلم بن حجاج نیشابوری متوفای (۲۶۱ هـ)، حاکم نیشابوری متوفای (۴۰۵ هـ)، یزید بن ربیع ابن ماجه قزوینی متوفای ۲۷۳ هـ، احمد بن حنبل متوفای ۲۴۱ و...
[۱۱] امینی، عبدالحسین، فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیهم)، ص۶۷۶ـ۶۷۸، با تعلیقات محمد امینی نجفی، تهران، انتشارات استقلال، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.



روایات ائمه شیعه (علیه‌السلام) در زمان امام صادق (علیه‌السلام) یعنی اوایل قرن دوم در «چهارصد کتاب» به نام الاصول، گردآوری شده بود و کم‌کم در زمان امام هشتم به صورت جوامع روایی درآمد، که اکنون همه آن‌ها در کتب اربعه و غیر آن موجود است.
امام صادق (علیه‌السلام) کتابی دارد به نام کتاب الحجة و در آن‌جا مفصل بحث امامت مطرح شده است.
[۱۳] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۴۰ تا ۱۱۷، ترجمه سیدجواد مصطفوی، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه.




در قرن اول و دوم، تألیفات حدیثی موجود بود؛ ولی اختناق حاکم مانع از ظهور و آشکار شدن آن می‌شد؛ لذا مجبور بودند حدیث را پنهان و یا در سینه‌ها حفظ کنند.
هنگامی که عمر بن عبدالعزیز دستور جمع‌آوری حدیث را برای اولین بار داد، هر کدام از پیروان برجسته امام باقر (علیه‌السلام) هزاران حدیث را حفظ داشتند. به عنوان نمونه:

۴.۱ - نمونه‌ها

محمد بن مسلم کتابی به نام «اربع‌ماة مسئله» چهارصد مسئله را تألیف کرد.
[۱۵] شرف الدین، سیدعبدالحسین، مؤلفوا الشیعه فی صدر الاسلام، ص۶۲، تهران، مکتبة نجاح، چاپ دوم.

امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «ان ابان بن تغلب روی عنی ثلاثین الف حدیث فاروها عنه»؛ ابان سی هزار حدیث از من نقل کرده، شما هم آن‌ها را از او نقل کنید.
کتاب‌های جابر بن یزید جعفی به هشت کتاب می‌رسد.
تفسیر فضائل الائمه، کتاب جمل، صفین و....
[۱۶] شرف الدین، سیدعبدالحسین، مؤلفوا الشیعه فی صدر الاسلام، ص۶۲، تهران، مکتبة نجاح، چاپ دوم.



ولی متأسفانه این اختناق در دوران خلفای عباسی دوباره شروع شد و لذا راویان شیعه مجبور شدند حدیث‌ها را مخفی یا در سینه‌ها پنهان نمایند.

۵.۱ - نمونه

از جمله محمد بن ابی‌عمیر در زمان‌ هارون الرشید برای حفظ حدیث و نگهداری آن زندانی شد، آن‌قدر به او شلاق زندند که نزدیک بود احادیث را لو دهد؛ ولی فریاد زندانی همبند او محمد بن یونس بن عبدالرحمان مانع شد. البته خواهرش، چون مأموران به خانه ریخته بودند، خواهرش، کتب او را زیر خاک پنهان کرد. او حدود چهار سال در زندان ماند، بعد که بیرون آمد، کتاب‌ها از بین رفته بود؛ ولی همه را دوباره از حفظ نوشت.


گذشته از این‌ها کتاب «الصحیفة الجامعة» از علی (علیه‌السلام) به ائمه یکی پس از دیگری منتقل شده است که همه مسائل در آن موجود بوده است.

۶.۱ - شاهد ادعای فوق

شاهد این مدعا این است که روزی «حکم بن عیّبه» با امام باقر (علیه‌السلام) اختلاف نظر پیدا کرد؛ حضرت آن کتاب را و مسئله مورد بحث را به او نشان داد، فرمود: این خط علی (علیه‌السلام) و املای رسول خداست.
[۱۷] نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه، ص۲۵۵، ترجمه محمدبن غدافر، قم، مکتبه الداوری.



حضور ائمه ما در طول حدود ۲۴۰ سال بعد از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باعث شده که احادیث و مسائل مربوط به امامت سینه به سینه به دست شیعه برسد. یکی از آن کتاب‌ها که بعدها جمع‌آوری شده، نهج‌البلاغه است که علی (علیه‌السلام) از طریق نص و وراثت،
[۱۸] امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، فیض الاسلام، ص۴۵ـ۴۶.
نسب و قرابت،
[۱۹] امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، فیض الاسلام، ص۵۱۷.
لیاقت و فضیلت
[۲۱] امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، فیض الاسلام، ص۳۳۷، خ۱۰۷.
[۲۳] امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، فیض الاسلام، ص۴۳۷، خ۱۴۴.

استدلال نموده است.


بر فرض دیگر تألیف حدیث عامه نزدیک به یک قرن جلوتر از شیعه بوده است (نوع صحاح به اواسط قرن سوم برمی‌گردند که ذکر شد.) با این حال، تدوین حدیث در نزد عامه هم از زمان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نبوده است. فوقش به گفته سیوطی، پایه‌گذار علوم اسلامی ابوحنیفه باشد که در سال ۱۰۰ هجری متولد، و در سال ۱۵۰ فوت کرده است. (هرچند که این حرف صحیح نیست. چون ابورافع از اصحاب علی (علیه‌السلام) دارای کتاب بود و ۶۰ سال جلوتر از ابوحنیفه درگذشته است).
[۲۴] صدر، سیدحسن، تأسیس الشیعه لعلوم الاسلامی، طهران، منشورات الاعلمی.

تاخیر فوق مشکل ایجاد نمی‌کند، در صورتی که احادیث نقل شده، متصل به زمان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و صحابی باشد که گفته‌های آن‌ها مورد قبول می‌باشد، حجیت و اعتبار دارند و در صورتی که سند نداشته باشند، حتی مربوط به سال پنجاه هجری هم باشد، اعتبار ندارد؛ لذا اگر شما خدشه دارید، در اسناد خدشه کنید، صرف تأخیر در تدوین حدیث با وجود سند متصلی که معتبر باشد، اشکال ایجاد نمی‌کند.


بالاترین مدرک شیعه بر امامت ائمه اهل ‌بیت (علیهم‌السلام) تعدادی از آیات قرآنی است؛ مانند: آیه اکمال، تبلیغ، مباهله، انما دینکم، مودت اهل بیت، تطهیر، اولی الامر.
به علاوه این‌که شیعه دلیل زیادی بر امامت علی (علیه‌السلام) و ائمه (علیهم‌السلام) از کتب خود عامه در دست دارد.
[۳۲] امینی، سیدعبدالحسین، الغدیر، تهران، دارالکتب للاسلامیه.
[۳۳] شیرازی، سلطان الواعظین، شب‌های پیشاور.

حدیث ثقلین که به سه مدرک از اهل سنت برای آن اشاره می‌شود:
أ. ابوالحسین مسلم بن الحجاج القشیری، بشرح النووی، ج۱۵، ص۱۷۹، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.
ب. ترمذی، محمد بن عیسی، صحیح ترمذی، ج۲، ص۳۰۸، مطبقة بولاق، ۱۲۹۲.
ج. خوارزمی، خطیب، مناقب خوارزمی، ص۲۲۲ـ۲۲۴، با مقدمه محمدرضا موسوی خراسان، تهران، مکتبة نینوی الحدیثه.


۱. امینی، سید محسن، عیان الشیعه، ج۱، ص۹۳، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق.    
۲. ابن سعد، تمیمی، الطبقات الکبری، ج۵، ص۴۶۷، بیروت، دار بیروت، ۱۴۰۵ق ـ ۱۹۸۵م.
۳. نجاشی، احمد، رجال نجاشی، ص۸، قم، مؤسسه النشر االاسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق.    
۴. نجاشی، احمد، رجال نجاشی، ص۸۲، قم، مؤسسه النشر االاسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق    
۵. نجاشی، احمد، رجال النجاشی، ص۱۱۶-۱۱۵، قم، مؤسسه النشر االاسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق.
۶. دایرة المعارف قرن عشرین، ج۳، ص۱۰۹.
۷. مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، ص۷۴، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
۸. مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، ص۷۵، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
۹. مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، ص۷۷، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
۱۰. مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، ص۶۲-۸۱، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
۱۱. امینی، عبدالحسین، فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیهم)، ص۶۷۶ـ۶۷۸، با تعلیقات محمد امینی نجفی، تهران، انتشارات استقلال، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
۱۲. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، (پیشین)، ص۶۷، مقدمه کتاب.    
۱۳. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۴۰ تا ۱۱۷، ترجمه سیدجواد مصطفوی، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه.
۱۴. []
۱۵. شرف الدین، سیدعبدالحسین، مؤلفوا الشیعه فی صدر الاسلام، ص۶۲، تهران، مکتبة نجاح، چاپ دوم.
۱۶. شرف الدین، سیدعبدالحسین، مؤلفوا الشیعه فی صدر الاسلام، ص۶۲، تهران، مکتبة نجاح، چاپ دوم.
۱۷. نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه، ص۲۵۵، ترجمه محمدبن غدافر، قم، مکتبه الداوری.
۱۸. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، فیض الاسلام، ص۴۵ـ۴۶.
۱۹. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، فیض الاسلام، ص۵۱۷.
۲۰. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، خ۱۰۷.    
۲۱. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، فیض الاسلام، ص۳۳۷، خ۱۰۷.
۲۲. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، خ۱۴۴.    
۲۳. امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، فیض الاسلام، ص۴۳۷، خ۱۴۴.
۲۴. صدر، سیدحسن، تأسیس الشیعه لعلوم الاسلامی، طهران، منشورات الاعلمی.
۲۵. مائده/سوره۵، آیه۵.    
۲۶. مائده/سوره۵، آیه۶۷.    
۲۷. آل‌عمران/سوره۳، آیه۶۱.    
۲۸. مائده/سوره۵، آیه۵۵.    
۲۹. شوری/سوره۴۲، آیه۲۳.    
۳۰. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۳.    
۳۱. نساء/سوره۴، آیه۵۹.    
۳۲. امینی، سیدعبدالحسین، الغدیر، تهران، دارالکتب للاسلامیه.
۳۳. شیرازی، سلطان الواعظین، شب‌های پیشاور.




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «امامت ائمه در کتب حدیثی شیعه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۰۴.    



جعبه ابزار