افراط و تفریط
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: افراط و تفریط، اعتدال، عقل، شرع، .
پرسش: ما چه کار کنیم که در زندگی در تمام زمینه‌ها چه اخلاقی، چه اجتماعی، چه امورات دینی و ... دچار افراط و تفریط نشویم؟
پاسخ:
«
و کذلک جعلناکم امة وسطا لتکونوا شهداء علی الناس و یکون الرسول علیکم شهیدا؛
و همچنین ما شما (مسلمین) را یک امت میانه‌رو قرار دادیم تا شما گواه برای مردم باشید و
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) هم بر شما گواه است».
مقصود از
اعتدال، قرار گرفتن هر چیزی سر جای خویش می‌باشد تا توازن رعایت شود.
چون اصلی‌ترین عامل افراط و تفریط،
جهل و به کار نبستن
عقل و خرد است، پس تنها راه ورود به
زندگی معتدل، کمک گرفتن از چراغ عقل می‌باشد. اگر مشعل عقل و
اندیشه به‌طور کامل بر وجود
انسان پرتوافشانی کند همه ابعاد و زوایای کارها و وسایل را روشن می‌کند و هر کاری در جای خود انجام می‌گیرد و چنین قدرت
تعقل و اعتدالی از افراط و تفریط جلوگیری می‌کند؛ ازهمین‌روست که:
مولای عاقلان ـ
حضرت علی (علیه‌السّلام) ـ فرموده‌اند: «جاهل را یا افراط‌کار می‌بینی یا تفریط‌کار»
و این تنها عاقلان‌اند که در
صراط مستقیم زندگی می‌کنند.
ولی عقل هم به دو دلیل ناکارآمد می‌شود و گاهاً راهنمای خوبی نیست.
اول: نفوذ و قدرت یافتن قوای نفسانی در انسان و همچنین آداب و رسوم غلط جامعه.
دوم: ناتوانی عقل در حل برخی مشکلات.
اگر هوا و هوس و لجن‌زار محیط بگذارد، عقل افراد اجتماع می‌تواند در کمال اعتدال به
رشد خود برسد و هر انسانی که در نتیجه اعتدال روحی دل پاکی به دست آورد،
دعا و
مناجات او تا پیشگاه الهی پیش خواهد رفت.
ولی افسوس که عقل نیز گرفتار
نفس می‌شود و چراغ هدایتش کم‌فروغ می‌گردد؛ پس باید چیزی یافت تا به کمک عقل بشتابد و چراغش را برافروزد.
دین به عقل کمک می‌رساند و او را
هدایت می‌کند. وجود
قرآن و
معصومان (علیهم‌السّلام) در
زمین نعمتی بزرگ است برای حفظ
حیات و اعتدال.
حضرت امام علی (علیه‌السّلام) فرموده‌اند: «ما حصار حد وسط هستیم که عقب‌ماندگان باید سرعت گیرند تا به ما برسند و جلوافتادگان باید به سوی ما بازگردند».
پس برای ساختن
زندگی جدا از افراط و تفریط باید از عقل و
شرع کمک گرفت؛ ولی به عنوان راه‌حل‌های محسوس‌تر پیشنهادهای زیر ارائه می‌شود:
۱. اگر قادرید، از
دوستی با افراد تندرو یا اهمال‌کار دوری کنید و به جای آن با افراد نرمال و متوازن از لحاظ اخلاقی و اجتماعی معاشرت کنید؛ ولی اگر توان این کار را ندارید و مجبور به رفت‌و‌آمد با انواع آدم‌ها هستید سعی کنید در رفتار و گفتار دوستانتان اندیشه کنید و افراط و تفریط‌های آنان را برای خودتان مشخص نمایید تا گرفتار
تقلید ناآگاهانه نشوید و اگر توانستید آن‌ها را هم آگاه کنید.
۲. تا می‌توانید نظرات
دین مقدس اسلام را در باب
اخلاق، اجتماع و جامعه،
عبادت و ...
مطالعه کنید و روی آن فکر کنید تا به صورت منطقی و مستدل درآورید.
۳. حفظ اعتدال در زندگی مشکل، اما ممکن است و نیاز به تمرین، مداومت و گذشت زمان دارد تا تبدیل به یک
عادت شود و هر کجا از حد اعتدال خارج شدید، سریع برگردید.
۴. برای هر کاری که می‌کنید یا حرفی که می‌زنید، باید استدلال عقلی و منطقی معقول داشته باشید. پس هر شب موقع خوابیدن کلاه خود را
قاضی کنید و از خود حساب‌کشی کنید و اگر روزی بدون افراط و تفریط داشتید، خود را تشویق کنید و اگر ضعف‌هایی بود، تصمیم قاطع برای رفع آن بگیرید.
۵. محیط اطرافتان را منظم نگه دارید. محیط بیرونی، اتاق خواب، منزل و مدرسه اگر نامتوازن و بی‌نظم باشند، بر روحیه
انسان تأثیر نامطلوبی می‌گذارند. بی‌نظمی بیرونی بر بی‌نظمی درونی اثر می‌گذارد و آن را تشدید می‌کند.
۶. سعی کنید در انتخاب «الگوهای» زندگی دقت کنید. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
ائمه معصومان (علیهم‌السّلام) بهترین الگوها برای یک زندگی معتدل هستند. تا می‌توانید
تاریخ و
سیره زندگی آنان را بخوانید تا جنبه‌های فردی و اجتماعی این بزرگواران برایتان مجسم شود و همیشه جلوی چشمتان قرار گیرد.
اصلی‌ترین و تنها‌ترین روش به دست آوردن یک زندگی بر پایه
اعتدال، تعقل و بر پایه شرع است.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «افراط و تفریط»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۲/۰۷.
