افراط در زندگی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: افراط، زندگی.
پرسش: افراطی عمل کردن در امور زندگی، می‌تواند چه پی‌آمدهایی داشته باشد؟
پاسخ:
از جمله نگرانی‌های بسیاری از
انبیای الهی و ائمه دین (علیهم‌السّلام) پیوسته این بوده است که امت‌ها و پیروان آنان گاهی از محور و مسیر
حق و
عدل خارج شده و در «ورطه تندی» قرار می‌گرفتند و یک وقت هم در «وادی کندی و
تفریط» راه می‌پیمودند و در هر دو صورت، راه
اعتدال را از دست می‌دادند.
افراط از ریشه «فرط» به معنای تندروی، از حد گذشتن و از اعتدال درآمدن می‌باشد. نقطه مقابل افراط، تفریط است که هر دوی این‌ها از لحاظ
عقل و
شرع ناپسند است و پی‌آمدهای ناگواری برای انسان دارد.
افراط، به مرد عرصه را سازد تنگ ••• تفریط کند کُمیت عشرت، لنگ
پای از راه اعتدال بیرون مگذار ••• نه رومی روم باش نه زنگی زنگ
دو عامل عمده و اساسی باعث تندروی می‌شود:
نداشتن اطلاعات کافی در مورد
اعمال و رفتار و بازتاب‌های منفی آن‌ها.
عدم قدرت تحلیل ذهنی و ارتباط دادن افعال با هم و عدم تأمل و
تدبر قبل از کارها.
توازن نداشتن در مسائل زندگی، آثار ویرانگری در
حیات انسان دارد که در گذشت زمان نمایان می‌شود و پایه‌های یک زندگی سالم را سست و ویران می‌کند.
افراط در هر کاری، آثار مخصوص به خود را دارد که به عنوان نمونه برخی مصادیق و پی‌آمدهای آن ذکر می‌شود:
رفاقت و
دوستی از اولین نیازهای عاطفی و اجتماعی انسان است تا هم عاطفه‌اش از این راه سیراب شود، هم از تجربیات سایرین استفاده کند و هم در مواقع نیاز دوستانی باشند تا پشتیبان او شوند؛ ولی در دوستی نباید افراط کرد و از دایره اعتدال خارج شد. دوستی هرگز نباید افراطی باشد؛ به‌گونه‌ای که دوست محرم تمام
اسرار شود. هیچ‌کس هیچ ضمانت‌نامه‌ای برای تداوم این دوستی‌ها به انسان نداده است. ممکن است همین رفیق صمیمی فردا از در
دشمنی وارد شود.
اظهار محبت از نشانه‌های وجود روحی لطیف در انسان است که خداوند آن را به ودیعه گذاشته است؛ ولی زیاده‌روی در
محبت کردن به دیگران ممکن است آفت‌هایی داشته باشد. به طور نمونه گروهی در محبت‌ورزی به ائمه (علیهم‌السّلام) از اعتدال خارج می‌شوند و
امامان را از حد
انسان و بنده فراتر می‌برند تا به درجه خدایی و الوهیت برسانند. گروهی نیز آن‌چنان با امامان دشمنی می‌ورزند که آنان را شایسته زندگی هم نمی‌دانند.
حضرت علی (علیه‌السّلام) در مورد این گروه‌ها فرموده‌اند: «در باب من دو کس هلاک می‌شوند: یکی دوست افراطی که در ستایش من چیزهایی می‌گوید که در خور من نیست و دیگری دشمنی که عداوتش با من او را وا می‌دارد تا به من بهتان زند».
دنیا محل عبور و مزرعه آخرت است، نه مکان امن و قرار؛ اما گروه زیادی از مردمان در پرداختن به این دنیا چنان افراطی
عمل می‌کنند که گویی جهان خاکی، جایگاه ابدیشان است و
جهان آخرت به‌کلی فراموش می‌شود.
امام علی (علیه‌السلام) در نامه‌ای به
معاویه فرموده‌اند: «همانا دنیا انسان را به خود سرگرم و از دیگر چیزها باز می‌دارد.
دنیاپرستان چیزی از دنیا به دست نمی‌آورند، جز آن‌که دری از
حرص به رویشان باز می‌شود».
بخشیدن قسمتی از
اموال خود به نیازمندان، از کارهای پسندیده‌ای است که در
قرآن بیش از هفتاد بار به آن سفارش شده است؛ ولی از
افراط و تفریط در انفاق نیز نهی شده است؛
از جمله در
سوره اسراء خطاب به
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمده است که: «در انفاق به محتاجان زیاده‌روی مکن. نه
بخل بورز که گویی دستت را به گردنت بسته‌اند و نه آن‌چنان باز کن که چیزی برای روز مبادا نزد خود نگذاری، آن وقت تهی‌دست بنشینی و خود را ملامت کنی».
شوخی و مزه‌پرانی، هیبت و ارزش انسان را نابود می‌کند.
مولای متقیان علی (علیه‌السّلام) در این مورد هم فرموده‌اند: «هر کس شوخی بی‌جا کند، مقداری از
عقل خویش را از دست می‌دهد».
پی‌آمدهای افراط در سخن گفتن، بدین شرح است:
کسانی که بدون
اندیشه حرف می‌زنند یا زیاد و بی‌جا حرافی می‌کنند، شخصیتشان در جمع خفیف می‌شود؛ این‌گونه افراط در سخن گفتن بی‌جا، از کم‌خردی انسان‌هاست. به قول
سعدی شیرین سخن که می‌گوید:
دو چیز طیره عقل است دم فرو بستن ••• به وقت گفتن و گفتن به وقت خاموشی
سخن گفتن زیاد باعث افزایش اشتباهات کلامی نیز می‌شود. حضرت علی (علیه‌السّلام) فرموده‌اند: «هر کس که حرف زدنش زیاد شد، اشتباهاتش هم زیاد می‌شود».
مطالب بالا همگی افراط در کارهای
مباح و
حلال بود؛ ولی ویرانگرترین افراط‌ها،
انحراف به جاده
گناه و افراط در کارهای حرام است که برخی مردم گرفتار آن می‌شوند؛ مثل
غیبت،
دروغ، بهتان،
زنا و... .
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «افراط در زندگی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۱/۱۲.
