• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اعتبار حدیث مباهله

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: مباهله،اهل‌بیت، اهل‌سنّت.

پرسش: آیا قضیه مباهله معتبر است؟



حدیث مباهله، در منابع مختلف حدیثی، تفسیری، تاریخی و کلامیِ پیروان اهل‌بیت و اهل‌سنّت، نقل شده است.
الف ـ نمونه‌هایی از منابع حدیثی شیعه که این حدیث را نقل کرده‌اند، عبارت‌اند از:
ب ـ نمونه‌ای از منابع حدیثی اهل سنّت که این حدیث را نقل کرده‌اند، عبارت‌اند از:
[۷] نووی، یحیی، شرح نووی بر صحیح مسلم، ح۳.
[۸] ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، ح۳.
[۹] شیبانی، احمد بن حنبل، مسند احمد، ح۳.
[۱۰] نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، ح۳.
[۱۱] نسایی، احمد بن شعیب، السنن الکبری، ح۳.
[۱۲] ابن‌ابی‌شیبة، ابو‌بکر، المصنّف فی الاحادیث و الآثار، ج۸، ص۵۶۴.

جـ نمونه‌هایی از منابع تفسیری شیعه که این حدیث را نقل کرده‌اند، عبارت‌اند از:
د ـ نمونه‌هایی از منابع تفسیری اهل‌سنّت که این حدیث را نقل کرده‌اند، عبارت‌اند از:
[۱۷] طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری، ج۳، ص۳۰۰.
[۲۲] زمخشری، محمود بن عمر، کشّاف، ج۱، ص۱۹۳.
[۲۴] ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، زاد‌المسیر فی علم التفسیر، ج۱، ص۳۳۹.

ه ـ نمونه‌هایی از منابع تاریخی که این حدیث را نقل کرده‌اند، عبارت‌اند از:
[۲۷] ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج۵، ص۵۴.
[۲۸] ابن‌اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل، ج۱، ص۶۴۶.
[۳۰] حلبی، علی بن ابراهیم، السیرة النبویّة، ج۳، ص۲۴۰.
[۳۱] زینی دحلان، احمد، السیرة النبویّة، ج۳، ص۶.
[۳۳] ابن‌خلدون، عبدالرحمن، العبر تاریخ ابن‌خلدون، ج۲، ص۵۷.
[۳۴] ابن‌عساکر، علی‌ بن حسن، تاریخ دمشق، ج۲۵، ص۱۶، ح۸۳۵۵.
[۳۵] شمس الدین ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۲۸۶.
[۳۷] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۷۵.

و ـ نمونه‌هایی از منابع کلامی که این حدیث را نقل کرده‌اند، عبارت‌اند از:
[۴۱] قاضی ایجی، عضدالدین، شرح مواقف، ج۲، ص۶۱۴.
[۴۲] ابن‌حجر هیثمی، احمد بن محمد، الصواعق المحرقة، ص۹۳.



گفتنی است که اکثر قریب به اتّفاق ناقلان حدیث مباهله، تواتر و یا صحّت آن را تأیید کرده‌اند.

۲.۱ - نظر سیّد ابن‌طاووس

سیّد ابن‌طاووس در کتاب سعد السعود، با نقل از تفسیر ابو‌عبد اللّه محمّد بن عبّاس بن مروان معروف به حجّام می‌گوید:
«وَ فی آیَةِ المُباهَلَةِ بِمَولانا عَلیٍّ وَ فاطِمَةَ وَ الحَسَنِ وَ الحُسَینِ (علیهم‌السّلام) لِنَصاری نَجرانَ رَواهُ مِن احَدٍ وَ خَمسینَ طَریقاً عمّن سمّاهُ مِنَ الصَّحابَةِ وَ غَیرِهم؛
در آیه مباهله پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به توسّط مولایمان علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم‌السّلام) با ترسایان نجران، حدیث مربوط آن را ابن‌حجّام (صاحب تفسیر ما اُنزل من القرآن فی النبیّ و اهل‌بیته.) از پنجاه و یک طریق، از صحابه و غیر صحابه، روایت کرده و نام آنان را آورده است.
او در ادامه به نام راویان این حدیث، اشاره کرده است.

۲.۲ - نظر حاکم نیشابوری

حاکم نیشابوری می‌گوید:
«وَ قَد تَواتَرتِ الاخبارُ فِی التَّفاسیر عَن عَبدِ اللّهِ بنِ عَبّاسِ وَ غَیرِهِ انَّ رَسولَ اللّهِ اخَذَ یَومَ المُباهَلَةِ بِیَدِ عَلیّ وَ حَسَنٍ وَ حُسَینٍ وَ جَعَلوا فاطِمَةَ وَراءَهُم، ثُمَّ قالَ: هؤُلاءِ ابناءُنا وَ اَنفُسُنا وَ نِساءُنا....
در تفاسیر، اخبار و احادیث متواتر، به نقل از عبد‌اللّه بن عبّاس و دیگران آمده است که در روز مباهله، پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دست علی و حسن و حسین را گرفت و فاطمه را پشت سر خود قرار دادند و سپس فرمود: «اینان‌اند فرزندان ما و خود ما و زنان ما»....

۲.۳ - نظر جصّاص

جصّاص در احکام القرآن آورده است:
«نَقَلَ رُواةُ السیَرِ و نَقَلَةُ الاثَرِ لَم یَختَلِفوا فیهِ: انّ النبیَّ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اَخَذَ بِیَدِ الحَسَنِ وَ الحُسَینِ وَ عَلیٍّ وَ فاطِمَةَ رضی اللّه عنهم، ثُمَّ دَعا النَّصاری الذین حاجّوهُ الَی المُباهَلَة.
راویان اخبار و ناقلان آثار، به اتّفاق آورده‌اند که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دست حسن و حسین و علی و فاطمه (علیهم‌السّلام) را گرفت و سپس نصرانیان را (که خواهان محاجّه با وی از طریق مباهله شده بودند) فرا خواند.»

۲.۴ - نظر فخر رازی

فخر رازی پس از نقل حدیث مباهله می‌نویسد:

«وَ اعلَم انَّ هذِهِ الرِّوایَةَ کَالمُتَّفَقِ عَلی صِحَّتِها بَینَ اهلِ التَّفسیرِ؛
آگاه باش که این حدیث در میان مفسّران، مانند حدیثی است که علما بر آن، اتّفاق نظر دارند.»

۲.۵ - نظر ترمذی

در سنن ترمذی نیز با اشاره به حدیث مباهله آمده است:

«هذا حَدیثٌ صَحیحٌ غَریبٌ مِن هذا الوَجه؛
این حدیث، حدیثی صحیح و از این جهت، غریب است.»

۲.۶ - نظر ابن‌تیمیّه

و ابن تیمیّه می‌گوید:
«امّا اخذُه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) علیّا و فاطمةَ و الحسنَ و الحسینَ فی المباهلة فحدیثٌ صحیح؛
این حدیث که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در روز مباهله، علی و فاطمه و حسن و حسین را همراه خود برد، حدیثی صحیح است.»

۲.۷ - نتیجه

بنا‌بر‌این، تردید در صحّت این حدیث،
[۵۲] ر.ک: رضا، محمد رشید، تفسیر المنار، ج۳، ص۳۲۲.
یا تحریف آن به صورت افزودن
[۵۴] زینی دحلان، احمد، السیرة النبویّة، ج۳، ص۵.
بر نام‌های این چهار نفر (علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم‌السلام) که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) همراه خود برای مباهله برد و یا کاستن از آنها،
[۵۵] ر.ک: طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری، ج۳، ص۲۹۹.
ناشی از جهل و لجاج، یا بی‌مهری و یا بغض نسبت خاندان رسالت است و ارزش علمی ندارد.
[۵۷] ر.ک: طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۷۵.



۱. طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۲۷۱، ح۵۰۷.    
۲. صدوق، محمد بن علی، الامالی، ص۶۱۸، ح۱.    
۳. صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا (علیه‌السّلام)، ج۱، ص۸۵، ح۹.    
۴. صدوق، محمد بن علی‌، الخصال، ص۵۵۰.    
۵. مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، ص۵۶.    
۶. مجلسی، محمد‌باقر، بحار الانوار، ج۲۱، ص۲۷۷-۳۵۴.    
۷. نووی، یحیی، شرح نووی بر صحیح مسلم، ح۳.
۸. ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، ح۳.
۹. شیبانی، احمد بن حنبل، مسند احمد، ح۳.
۱۰. نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، ح۳.
۱۱. نسایی، احمد بن شعیب، السنن الکبری، ح۳.
۱۲. ابن‌ابی‌شیبة، ابو‌بکر، المصنّف فی الاحادیث و الآثار، ج۸، ص۵۶۴.
۱۳. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج۱، ص۱۰۴.    
۱۴. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۴۸۴.    
۱۵. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، ج۱، ص۱۷۶-۱۷۷.    
۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۲، ص۷۶۲.    
۱۷. طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری، ج۳، ص۳۰۰.
۱۸. رازی، ابن‌ابی‌حاتم، تفسیر ابن‌ابی‌حاتم، ج۲، ص۶۶۷.    
۱۹. ابو‌حیان، محمد بن یوسف، تفسیر البحر المحیط، ج۲، ص۵۰۲.    
۲۰. صنعانی، عبد‌الرزاق، تفسیر عبد‌الرزاق، ج۱، ص۱۲۲.    
۲۱. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی‌بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، ج۲، ص۲۳۱.    
۲۲. زمخشری، محمود بن عمر، کشّاف، ج۱، ص۱۹۳.
۲۳. رازی، فخر‌الدین، تفسیر فخر رازی، ج۸، ص۸۸.    
۲۴. ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، زاد‌المسیر فی علم التفسیر، ج۱، ص۳۳۹.
۲۵. واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول، ص۱۰۵.    
۲۶. نسفی، عبد‌الله بن احمد، تفسیر نسفی، ج۱، ص۱۵۸.    
۲۷. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج۵، ص۵۴.
۲۸. ابن‌اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل، ج۱، ص۶۴۶.
۲۹. ابن‌کثیر، اسماعیل، السیرة النبویّة، ج۴، ص۱۰۳.    
۳۰. حلبی، علی بن ابراهیم، السیرة النبویّة، ج۳، ص۲۴۰.
۳۱. زینی دحلان، احمد، السیرة النبویّة، ج۳، ص۶.
۳۲. یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۸۲.    
۳۳. ابن‌خلدون، عبدالرحمن، العبر تاریخ ابن‌خلدون، ج۲، ص۵۷.
۳۴. ابن‌عساکر، علی‌ بن حسن، تاریخ دمشق، ج۲۵، ص۱۶، ح۸۳۵۵.
۳۵. شمس الدین ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۲۸۶.
۳۶. نمیری بصری، عمر بن شبه، تاریخ المدینة المنوّرة، ج۲، ص۵۸۱.    
۳۷. بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۷۵.
۳۸. ابو‌نعیم اصفهانی، احمد بن عبد‌الله، دلائل النبوه، ص۳۵۳، ح۲۴۴.    
۳۹. ابو‌نعیم اصفهانی، احمد بن عبد‌الله، دلائل النبوه، ص۳۵۴، ح۲۴۵.    
۴۰. ابوبکر بیهقی، احمد بن حسین، دلائل النبوه، ج۵، ص۳۸۸.    
۴۱. قاضی ایجی، عضدالدین، شرح مواقف، ج۲، ص۶۱۴.
۴۲. ابن‌حجر هیثمی، احمد بن محمد، الصواعق المحرقة، ص۹۳.
۴۳. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ج۱، ص۲۵۶.    
۴۴. حلی، حسن بن یوسف، نهج الحقّ و کشف الصدق، ص۱۷۷.    
۴۵. بحرانی، سید‌هاشم، غایة المرام، ج۲، ص۹۲.    
۴۶. ابن‌طاووس، علی بن موسی، سعدالسعود، ص۹۱.    
۴۷. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، معرفة علوم الحدیث، ص۵۰.    
۴۸. جصاص، ابو‌بکر، احکام القرآن، ج۲، ص۲۹۵.    
۴۹. رازی، فخر‌الدین، تفسیر فخر رازی، ج۸، ص۸۹.    
۵۰. ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، ج۵، ص۶۳۸ ذیل، ح۳۷۲۴.    
۵۱. ابن‌تیمیة حرانی، احمد بن عبد‌الحلیم، منهاج السنة النبویة، ج۷، ص۱۲۳.    
۵۲. ر.ک: رضا، محمد رشید، تفسیر المنار، ج۳، ص۳۲۲.
۵۳. ر.ک:ابن‌عساکر، علی‌ بن حسن، تاریخ دمشق، ج۳۹، ص۱۷۷.    
۵۴. زینی دحلان، احمد، السیرة النبویّة، ج۳، ص۵.
۵۵. ر.ک: طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری، ج۳، ص۲۹۹.
۵۶. نمیری بصری، عمر بن شبه، تاریخ المدینة المنوّرة، ج۲، ص۵۸۲.    
۵۷. ر.ک: طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۷۵.



حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «اعتبار حدیث مباهله» تاریخ بازیابی۱۳۹۷/۸/۲۹.    


رده‌های این صفحه : مباحث حدیثی | مباهله




جعبه ابزار