• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اصطلاحات حدیث

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: اصطلاحات حدیث، خبر ، سنت ، روایت، اثر.
پرسش: اصطلاحات حدیث ، خبر، سنت، روایت و اثر را بر اساس دیدگاه‌های اهل فن توضیح دهید؟
پاسخ:



خبر، کلام و چیز جدید است.
[۱] در قاموس آمده: الحديث: الخبر و الجديد. در مصباح المنير فرموده: الحديث ما يتحدث به و ينقل. در مجمع البحرين حديث را مرادف كلام دانسته. در تدريب الراوى و كاشف اصطلاحات الفنون فرموده: الحديث لغة، ضد القديم.و يستعمل فى قليل الكلام و كثيره.
و جمع آن « احادیث » آمده.
[۲] قراء گويد: واحد احاديث، «احدوثه » است؛ ولى برخلاف قاعده در جمع حديث استعمال شده است. صاحب كاشف احاديث را اسم جمع دانسته. ابوحيان آن را جمع حديث، ولى برخلاف قاعده گرفته؛ مانند اباطيل جمع باطل (قواعد التحديث).



حدیث در اصطلاح، کلامی است که از قول یا فعل و یا تقریر معصوم حکایت کند
[۳] وجيزه شيخ بهايى. بنابراين تعريف، اطلاق حديث بر كلام غير معصوم مجازى است و طبق اين تعريف، حديث موقوف را كه از مصاحب معصوم نقل شود، بايد خارج دانست؛ ولى ميرسيد شريف در خلاصه مى‌فرمايد: الحديث اعم من ان يكون قول الرسول او الصحابي او التابعين و فعلهم و تقريرهم.
و بر آن، خبر، سند ، روایت، و اثر نیز اطلاق شده است.


بعضی حدیث را به کلام معصوم اختصاص داده و خبر را به آنچه از غیر معصوم رسیده است، اطلاق کرده‌اند و به همین جهت، به مورخانی که واقعه را با سند نقل می‌کردند در مقابل محدثین، اخباری گویند.
[۴] شرح نخبه، ص ۳.
[۵] درايه شهيد، ص ۳.
[۶] تدريب الراوى، ص ۶. در كتاب اخير نقل نموده كه فقهاى خراسان، حديث موقوف را اثر و حديث مرفوع را خبر مى‌ناميدند.



ظاهراً وجه تسمیه خبر به حدیث از آن جهت است که در مقابل قرآن که هر دو بیان احکام الهی است، قرار گرفتهٰ زیرا بیشتر اهل سنت، قائل به قدم قرآن می‌باشند و از‌این‌رو احکامی را که از شخص پیغمبر صادر شده است (حدیث) در مقابل (کلام قدیم قرآن) نامیده‌اند.
[۷] فتح البارى، ج ۱.


۴.۱ - حدیث مترادف کلام

در مجمع البحرین حدیث را مرادف کلام دانسته و وجه تسمیه خبر را به این اسم، تجدد و حدوث آن گرفته است، البته وجه تسمیه مزبور، اختصاص به حدیث معصوم ندارد و هر سخنی متجدد و حادث است.

۴.۲ - تازگی حدیث در تشریع قوانین الهی

ممکن است از این لحاظ گفته پیغمبر و امام را حدیث نامند که در تشریع قوانین الهی تازگی و نویی دارد؛ چنان‌که قرآن نیز از این نظر تاره و حدیث است. آنجا که می‌فرماید: فلیاتوا بحدیث مثله ( سوره طور ، آیه ۳۴) فبای حدیث بعده یؤمنون. ( سوره مرسلات ، آیه ۵۰).
[۱۰] علم الحديث، ص ۳.


۴.۳ - حدیث به‌معنای لغوی کلام

یا اصولاً حدیث به همان معنای لغوی که کلام است، در حدیث پیغمبر و امام استعمال شده، منتها ابتدا با اضافه به پیغمبر و امام (مثلاً حدیث پیغمبر یا حدیث معصوم) گفته می‌شده و سپس به قرینه حال یا مقال، با حذف مضاف‌الیه استعمال شده و کم‌کم در عرف محدثین به سر حد حقیقت رسیده و بدون قرینه، منصرف به همان معنا (حدیث) المعصوم ده است).
[۱۱] در قواعد التحديث، در وجه تسميه حديث دو احتمال ذكر شده است كه به نظر صحيح نيامد: ۱. چون حروف متعاقب يكديگر مى‌آيند و قهراً حرف بعدى پس از حرف قبلى استعمال شده است؛ ۲. چون شنيدن حديث، معنا و مفهوم آن را در قلب احداث مى‌نمايد.



خبر به‌معنای مخبر به (یعنی چیزی که از آن اخبار شده) می‌باشد.

۵.۱ - خبر از دیدگاه تاج العروس

در تاج العروس آمده: خبر چیزی است که از دیگری نقل شود و ادباء، قید «احتمال صدق و کذب » را به آن اضافه کرده‌اند؛
[۱۲] یعنی خبر چیزی است که از دیگری نقل شود و با چشم‌پوشی از حال ناقل (و به‌خودی‌خود) احتمال درستی و نادرستی در آن داده شود.
ولی در اصطلاح این فن مرادف حدیث استعمال شده است.


در لغت به‌معنای طریقه یا طریقه پسندیده است و در اینجا مراد از سنت همان گفتار (قول) و کردار (فعل) معصوم یا عمل شخص دیگری است که در حضور وی انجام شود و آن جناب به زبان یا به سکوت خود، آن را امضا فرماید.


قسمت اخیر در اصطلاح، «تقریر» معصوم نامیده می‌شود و (به قول اهل‌سنت و بعض بزرگان) این تعریف درباره سخن‌ها و افعال عادی نیست؛ بلکه مراد افعال و اقوالی است که منشأ حکم شرعی باشند.


تقریر امام از آن جهت حجت است که معصوم، عمل منکری را تقریر و امضا نمی‌کند؛ مگر به‌عنوان تقیه که برای امام جایز است.




۹.۱ - سنت در برابر کتاب‌الله

بنابراین، سنت در مقابل کتاب‌الله، به نفس فعل و تقریر و به عبارت دیگر، به آنچه طریقه معصوم و منتسب به اوست، گفته می‌شود؛ (۱۵)

۹.۲ - سنت در برابر فریضه

گاهی سنت در مقابل فریضه و به‌معنای مستحب آمده است.

۹.۳ - سنت در علم الحدیث

ولی در علم الحدیث ، سنت بیشتر به همان معنای اول اطلاق گردیده است.

۹.۴ - معنای سنن

لذا پاره ای از کتب حدیثی مهم عامه، « سنن » نامیده شده؛ مانند: سنن نسایی، سنن ابن ماجه، سنن بیهقی.

۹.۵ - سنت در فقه

سنت در فقه ، بیشتر به‌معنای دوم (مستحب) آمده.


روایت را به معنای حدیث گفته‌اند.

۱۰.۱ - معنای روایت در مجمع البحرین

در مجمع البحرین فرموده است: روایت ، خبری است که به طریق نقل به معصوم برسد. منتها روایت، در نقل شعر و قرائت قراء قرآن و مقالات ادب عربی بسیار اطلاق شده است.


اثر را در کتب لغت مرادف با حدیث و روایت و خبر برشمرده‌اند؛ ولی بعضی اثر را به آنچه از صحابه نقل شود، اختصاص داده‌اند.


علامه قاسمی در قواعد التحدیث، اصطلاح مزبور را به محدثان خراسان نسبت می‌دهد.


۱. در قاموس آمده: الحديث: الخبر و الجديد. در مصباح المنير فرموده: الحديث ما يتحدث به و ينقل. در مجمع البحرين حديث را مرادف كلام دانسته. در تدريب الراوى و كاشف اصطلاحات الفنون فرموده: الحديث لغة، ضد القديم.و يستعمل فى قليل الكلام و كثيره.
۲. قراء گويد: واحد احاديث، «احدوثه » است؛ ولى برخلاف قاعده در جمع حديث استعمال شده است. صاحب كاشف احاديث را اسم جمع دانسته. ابوحيان آن را جمع حديث، ولى برخلاف قاعده گرفته؛ مانند اباطيل جمع باطل (قواعد التحديث).
۳. وجيزه شيخ بهايى. بنابراين تعريف، اطلاق حديث بر كلام غير معصوم مجازى است و طبق اين تعريف، حديث موقوف را كه از مصاحب معصوم نقل شود، بايد خارج دانست؛ ولى ميرسيد شريف در خلاصه مى‌فرمايد: الحديث اعم من ان يكون قول الرسول او الصحابي او التابعين و فعلهم و تقريرهم.
۴. شرح نخبه، ص ۳.
۵. درايه شهيد، ص ۳.
۶. تدريب الراوى، ص ۶. در كتاب اخير نقل نموده كه فقهاى خراسان، حديث موقوف را اثر و حديث مرفوع را خبر مى‌ناميدند.
۷. فتح البارى، ج ۱.
۸. طور(۵۲)، آیه ۳۴. اگر راست می‌گویند که قرآن کتاب خدا نیست، آنها هم سخنی نوین مانند قرآن بیاورند.    
۹. مرسلات(۷۷)، آیه ۵۰. شما پس از آیات خدا به کدام حدیث ایمان می‌آورید؟    
۱۰. علم الحديث، ص ۳.
۱۱. در قواعد التحديث، در وجه تسميه حديث دو احتمال ذكر شده است كه به نظر صحيح نيامد: ۱. چون حروف متعاقب يكديگر مى‌آيند و قهراً حرف بعدى پس از حرف قبلى استعمال شده است؛ ۲. چون شنيدن حديث، معنا و مفهوم آن را در قلب احداث مى‌نمايد.
۱۲. یعنی خبر چیزی است که از دیگری نقل شود و با چشم‌پوشی از حال ناقل (و به‌خودی‌خود) احتمال درستی و نادرستی در آن داده شود.



پایگاه حدیث نت.    


رده‌های این صفحه : اقسام حدیث | حدیث شناسی




جعبه ابزار