ارزش‌های فردی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ارزش‌های اخلاقی،
پرسش: آیا ارزش‌ها در ارزش‌های فردی خلاصه می‌شود؟
قبل از پرداختن به پاسخ سؤال لازم است دربار‌ه این‌که ارزش‌های فردی به کدام دسته از ارزش‌ها اطلاق می‌شود و ملاک ارزش‌های اجتماعی چیست، توضیح مختصری خدمت‌تان ارایه گردد.
ملاک در ارزش‌های فردی آن دسته از ارزش‌های اخلاقی، اعتقادی و... است که قوام آنها و عرصه تحقق و وجود خارجی آنها وابسته به خود فرد باشد. یعنی اگر فرد در محیطی تنها زندگی کند نیز قادر به تحقق و انجام آن باشد مانند
توکل،
تقوا،
ذکر و یاد خداوند و...امّا ارزش‌های غیر فردی یا به عبارت دیگر ارزش‌های اجتماعی به آن دسته ازارزش‌ها اطلاق می‌شود که قوام آنها و زمینه تحقق آنها در ارتباط با دیگران باشد. مانند
امانتداری،
عدالت، رعایت حقوق دیگران، احترام و ادب نسبت به دیگران و...هر چند قوام ارزش‌های غیر فردی به تعامل و
داد و ستد با دیگر افراد است، امّا پی‌آمد و نتیجه آن به خود فرد نیز برمی‌گردد و بعنوان یک صفت ارزشمند از آن یاد می‌شود مثلاً امانتداری گر چه تحقق‌اش بستگی به دیگر افراد دارد امّا به شخصی که امانت را رعایت نموده است، صفت «امین» اطلاق می‌شود.
از نقطه نظر
دین، ارزش‌ها در ارزش‌های فردی خلاصه نمی‌شود بلکه همان‌گونه که در بُعد فردی انسان، بایسته‌هایی از سوی دین معرفی شده است و عمل به آنها ارزشمند محسوب شده و زمینه
سعادت و
کمال و
تقرب به خداوند را فراهم می‌سازد، در بُعد اجتماعی و ارتباط انسان با دیگران نیز ارزش‌هایی وجود دارد که پایبندی بر آن ضامن سلامت اجتماعی خواهد بود.
برای آشنایی بیشتر شما نسبت به ارزش‌هایی که در ارتباط با دیگران تحقق می‌یابد و تنها جنبه فردی ندارد، به چند نمونه‌ای از آن اشاره می‌شود.
از مجموعه تعالیم اسلامی و روایات استفاده می‌شود که پس از ادای فرایض بالاترین وسیله برای تقرب به خداوند، یاری و خدمت به دیگران به خصوص خدمت به مؤمنان و صالحان است.
بخاطر اهمیّت و ارزش خدمت به دیگران بود که امام راحل (قدس سره) می‌فرمود: اگر به من خدمت‌گذار بگویید بهتر از آن است که رهبر بگویید.» تعاون و همکاری با دیگران یکی از اصول مهم در سالم سازی اجتماع به حساب می‌آید که در شرایط کنونی دفاع از حق ملت مظلوم فلسطین یکی از مصداق‌های بارز آن است. به طور کلّی همه آنهایی که به نحوی در جامعه خدمت می‌کنند و زمینه رفاه و آسایش دیگران را در ابعاد مختلف زندگی فراهم می‌سازند، یکی از مصادیق بارز عمل به ارزش‌های اجتماعی است.
قرآن مجید به مردم دستور می‌دهد که به پیروی از
انبیاء (علیهم‌السّلام) امین باشند و در صورتی که امانتی به آنها داده شد در حفظ آن بکوشند و
امانت را به صاحبانش باز گردانند «ان الله یامرکم ان تؤدّوا الامانات الی اهلها»
در روایات نیز به طور چشم‌گیری در این باره سفارش شده است تا آنجا که
رسول خدا فرمود: «لیس منا من خان بالامانة؛
از ما نیست کسی که امانت را
خیانت کند.» نکته قابل ذکر این‌که آنچه به امانت سپرده می‌شود گاه شیء و
مال است و گاه مقام و مسؤلیتی که از سوی خداوند و یا افراد جامعه با ملاک‌هایی که ازسوی دین معرفی شده است، به فردی واگذار می‌شود. همان‌گونه که خیانت به مال دیگران روا نیست، خیانت به حقوق و ارزش‌های اجتماعی نیز نامطلوب است.
حسن معاشرت و خوش‌رفتاری با مردم: یکی دیگر از ارزش‌های است که جنبه بین فردی دارد. و میدان عمل آن، صحنه‌های اجتماعی است.
پیامبر اسلام فرمود: «افاضلکم احسنکم اخلاقاً؛
بهترین شما افرادی است که دارای اخلاق شایسته باشند.»
احترام به شئون مردم و حفظ حریم و شخصیت دیگران: در فرهنگ اسلام همه انسان‌ها از احترام خاصی برخوردارند بخصوص در جامعه اسلامی که همه با هم برادر و اعضاء یک جامعه محسوب می‌شوند، بر همگان لازم است شخصیت حقیقی و حقوقی دیگران را نگه‌داشته از هرگونه
توهین،
تحقیر و...بپرهیزند.
تواضع،
عفو و اغماض،
وفای به عهد و... از دیگر ارزش‌هایی است که جنبة غیر فردی داشته و عمل به آن در زندگی اجتماعی و ارتباط با دیگران اعم از اعضای خانواده، زیردستان و دیگر افراد جامعه، تحقق می‌یابد. در پاره‌ای از روایات به مجموعه‌ای از ارزش‌ها که جنبه غیرفردی دارند، اشاره شده است.
تلاش برای برپایی عدالت اجتماعی و اتحاد و همبستگی در میان اقشار جامعه: از دیگر نمونه‌های ارزش‌های غیر فردی است که یکی از اهداف دین و رسالت پیامبران الهی نیز می‌باشد.
در پایان مجدّداً این نکته را یادآور می‌شوم که: ارزش‌های اجتماعی که به نمونه‌هایی از آن اشاره شد، هر چند میدان عمل و تحقق آن صحنه‌های اجتماعی و در ارتباط با دیگران است، یعنی آنگاه تحقق می‌یابد که انسان با فرد و یا افراد دیگر در تعامل باشد امّا نتایج و آثار آن علاوه بر آن‌که در سالم‌سازی و بهداشت‌روانی جامعه مفید و مؤثراست، برای خود فرد نیز آثار مطلوبی در پی دارد و مانند ارزش‌های فردی همچون
خود‌شناسی، ادای فرایض و
واجبات،
زهد،
قناعت،
توکل و...که جنبه فردی دارند مایه
سعادت و
کمال وی می‌گردد.
۱. آیت‌الله محمد رضا مهدوی کنی نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
۲. سید محمد شفیعی، پرورش روح در پرتو چهل‌حدیث، دفتر تبلیغات اسلامی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله«ارزش‌های فردی»، تاریخ بازیابی، ۱۳۹۵/۱۲/۲.
