اخلاق بدون روایات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حدیث،
روایت اخلاقی.
پرسش: با وجود مشکلاتی مثل عدم شناخت احادیث و روایات صحیح و شناخت محدوده تأثیر مقتضیات زمان، چگونه می‌توان خود را مزین به
اخلاق اسلامی و
سنت ناب نبوی نمود؟
درباره شناخت روایات صحیح اخلاقی و سیره عملی
سنت نبوی، باید اشاره شود که در این زمینه جای نگرانی نیست؛ زیرا بزرگان
علم اخلاق که بسیاری از آنها خود، متخلّق به اخلاق اصیل اسلامی بوده و هستند، درباره جمع‌آوری، ترتیب‌بندی،
تفسیر و کاربردی کردن روایات و متون اخلاق اسلامی، زحمات فراوان کشیده‌اند و آثار سودمندی را پدید آورده‌اند و پرس‌شگر محترم می‌تواند با مراجعه به آن کتاب‌ها به آسانی گم شده خود را بیابد و ان‌شاء الله در مزیّن کردن خود به اخلاق اسلامی موفق باشد. از جمله کتاب‌هایی که شما را کمک می‌کند و در نوع خود مفید و آموزنده و ارزشمند است عبارتند از:
۱.
امام خمینی،
چهل حدیث، نشر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، ۱۳۷۸ ش.
۲.
علاّمه طباطبایی،
سنن النبی، نشر مؤسسه النشر الاسلامی، قم ۱۴۱۹ ق.
۳. محمدی ری‌شهری،
میزان الحکمة (در ده جلد) نشر مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی، قم سال ۱۳۶۷ ش (این اثر به فارسی نیز ترجمه و منتشر شده است).
۴. محمد شجاعی، مقالات، ج۱-۲-۳، نشر سروش، تهران ۱۳۷۹ ش.
۵.
جوادی آملی،
مبادی اخلاق در قرآن، (جلد ۱۰ تفسیر موضوعی) و مراحل اخلاق در قرآن (جلد ۱۱ تفسیر موضوعی)، نشر مرکز اسراء، قم ۱۳۸۱ ش.
نکته دیگر آن است که براساس آموزه‌های دینی، کسانی که در مسیر
عشق و
محبت، در جهت
تهذیب و
خودسازی، خود را قرار می‌دهند و یا در راه مزیّن کردن خود به اخلاق الهی و اسلامی تلاش می‌کنند،
خداوند آنها را از نظر علمی و عملی توفیق می‌دهد و شرایط موفقیت آن را فراهم می‌سازد؛ لذا در روایتی آمده است: «من عمل بما عُلِم ورّثه الله علم مالم یعلم؛
کسی که به آنچه می‌داند، عمل کند، خداوند به او معرفتی عنایت می‌کند، تا چیزهایی را که نمی‌داند نیز آگاه شود.»
بر اساس این حدیث، بهترین و کوتاهترین راه موفقیت در جهت خودسازی آن است که انسان به دانستنی‌های خود عمل کند؛ آنگاه خداوند اگر صلاح دانست، خضر راهی برای او خواهد فرستاد که از طریق او و به کمک او بتواند بقیه راه را برود. همچنین
خداوند در
قرآن کریم فرمود: «و الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا و ان الله لمع المحسنین؛
کسانی که در راه ما کوشیده‌اند، به یقین راه‌های خود را بر آنان می‌نمائیم و در حقیقت خدا با نیکوکاران است.»
این
آیه مبارکه، نسبت به مسئله‌ای که در پرسش مطرح شده، تقریباً پیام صریح دارد؛ زیرا تعبیر واژه «
جهاد» و واژه «فینا» مفهوم وسیع دارند و در مجموع این نکته را می‌رساند که هرگونه جهاد و تلاشی را که در
راه خدا و برای او و به منظور رسیدن به اهداف الهی صورت گیرد و کسانی که در مسیر اهداف متعالی نظیر آنچه در پرسش آمده حرکت و تلاش کنند، بی‌تردید
وعده الهی، براساس این آیه مبارکه شامل آنان خواهد شد و خداوند دست آنها را گرفته و کمک خواهد کرد.
نکته دیگر که به نظر می‌رسد باید اشاره شود، مربوط به فراز پایانی سئوال است. در این باره مباحث زیادی قابل طرح است و در مجموع باید اشاه شود که عنصر زمان، همانند عنصر مکان، در رابطه با مسئله اخلاق، تاثیر چندان ندارد؛ چون از نظر
اسلام تمام آموزه‌های اخلاقی نظیر:
راستی،
ایثار،
شجاعت،
فتوت،
شکیبایی،
تواضع و امثال آن، در همه زمان‌ها ممدوح است، چه این‌که
غیبت،
دروغ،
تهمت،
نیرنگ،
تکبر و امثال آن، در همه زمان‌ها مذموم است و در هیچ زمان عنوان اخلاقی آن تغییر نکرده و از ارزش اخلاقی خود نمی‌افتد، مگر این‌که پای مصلحت در میان باشد، مثلاً دروغ گفتن برای نجات مظلوم از شر ظالم و یا برای
اصلاح ذات البین، نه تنها مذموم نیست، بلکه ممدوح و گاهی
واجب است. اما باید توجه داشت که این به‌خاطر تأثیر عنصر زمان و اقتضاء زمان نیست، بلکه به‌خاطر اقتضاء مصلحت راجحه است که عبارت از نجات مظلوم و یا آشتی دادن دو فرد است.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اخلاق بدون روایات» تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۱۸.
