• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

احمدبن اسحاق

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: احمدبن اسحاق قمی.
پرسش: احمدبن اسحاق قمی که بود؟
پاسخ: احمدبن اسحاق اشعری قمی، از اصحاب امام جواد علیه‌السلام، امام هادی ـ علیه‌السلام ـ و امام عسکری ـ علیه‌السلام ـ است که واسطه بین مردم منطقه خود با این سه امام بزرگوار بود. درباره تاریخ وفات احمدبن اسحاق دو نوع روایت متعارض وجود دارد. بنابر یک روایت، در عصر امام عسکری ـ علیه‌السلام ـ پس‌ از ملاقات با آن‌ حضرت در سامرا، هنگام بازگشت به‌سوی قم در سه فرسخی حلوان (سر پل ذهاب امروزی) رحلت می‌کند و بنا بر برخی دیگر از روایات، وی تا مدتی بعد از آغاز غیبت صغرا نیز در قید حیات بوده است.


احمدبن اسحاق اشعری قمی‌، از راویان سخنان اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ است که نسب او در کتاب نجاشی چنین آمده است: «احمد‌بن اسحاق‌بن عبد‌الله‌بن سعد‌بن مالک الأحوص الاشعری ابوعلی القمی».
[۱] نجاشی، احمدبن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص ۹۱، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.    


به گفته شیخ طوسی در رجالش، وی از اصحاب امام جواد ـ علیه‌السلام ـ
[۲] شیخ طوسی، محمدبن حسن، الأبواب (رجال طوسی)، محقق و مصحح: قیومی اصفهانی، جواد، ص ۳۷۳، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ سوم، ۱۴۲۷ق.
و امام عسکری ـ علیه‌السلام ـ
[۳] شیخ طوسی، محمدبن حسن، الأبواب (رجال طوسی)، محقق و مصحح: قیومی اصفهانی، جواد، ص ۳۹۷، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ سوم، ۱۴۲۷ق.
بود. شیخ طوسی به مصاحبت او با امام هادی ـ علیه‌السلام ـ اشاره نکرده؛ اما نجاشی وی را جزو اصحاب امام هادی ـ علیه‌السلام ـ نیز می‌داند و این‌که وی به نمایندگی از سوی مردم قم به حضور ائمه ـ علیهم‌السلام ـ مشرف می‌شده و وجوه شرعی و نامه‌های آنان را عرضه می‌کرده است.
[۴] نجاشی، احمدبن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص ۹۱، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.    
بنابراین او در نزد این سه امام بزرگوار دارای جایگاه بلندی بود و از همه بیشتر در محضر امام عسکری ـ علیه‌السلام ـ منزلت داشت.
[۵] نجاشی، احمدبن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص ۹۱، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش؛ نجاشی در این‌باره می‌گوید:«و کان خاصة أبی محمد علیه السلام»؛ احمد بن اسحاق از اصحاب خاص امام عسکری بود.    




۳.۱ - اول

از قرائن و شواهد دلالت کننده بر موقعیت ممتاز احمدبن اسحاق قمی نزد امام عسکری ـ علیه‌السلام ـ آن‌ است که، امام عسکری ـ علیه‌السلام ـ پس از ولادت فرزند گرامی‌اش، حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف، طی نامه‌ای به احمدبن اسحاق بشارت این ولادت را به وی ابلاغ کرده و علت این خبررسانی را وجاهت و شأن احمدبن اسحاق در نزد خود می‌داند.
[۶] شیخ صدوق، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، محقق و مصحح:غفاری، علی‌اکبر، ج ۱، ص ۴۳۳ ۴۳۴، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق؛ «حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ‌بْنُ الْحُسَیْنِ‌بْنِ عَبْدِاللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ الْآبِیُّ الْأَزْدِیُّ الْعَرُوضِیُ‌ بِمَرْوَ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ‌بْنُ الْحَسَنِ‌بْنِ إِسْحَاقَ الْقُمِّیُ‌ قَالَ:لَمَّا وُلِدَ الْخَلَفُ الصَّالِحُ علیه‌السلام وَرَدَ عَنْ مَوْلَانَا أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه‌السلام إِلَی جَدِّی أَحْمَدَ‌بْنِ إِسْحَاقَ‌ کِتَابٌ فَإِذَا فِیهِ مَکْتُوبٌ بِخَطِّ یَدِهِ علیه‌السلام الَّذِی کَانَ تَرِدُ بِهِ التَّوْقِیعَاتُ عَلَیْهِ وَ فِیهِ وُلِدَ لَنَا مَوْلُودٌ فَلْیَکُنْ عِنْدَکَ مَسْتُوراً وَ عَنْ جَمِیعِ النَّاسِ مَکْتُوماً فَإِنَّا لَمْ نُظْهِرْ عَلَیْهِ إِلَّا الْأَقْرَبَ لِقَرَابَتِهِ وَ الْوَلِیَّ لِوَلَایَتِهِ أَحْبَبْنَا إِعْلَامَکَ لِیَسُرَّکَ اللَّهُ لَهُ مِثْلَ مَا سَرَّنَا بِهِ وَ السَّلَامُ».    


۳.۲ - دوم

او در سفری که پس از این به سامرا نمود، موفق شد جمال دل آرای حضرت حجت ـ عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف ـ را که طفلی سه ساله بود، ببیند و کلام این طفل را که به‌نحو معجزه‌‌آسایی به سخن آمد، شنید که فرمود: «من ذخیره الهی در زمین و کسی هستم که از دشمنان خدا انتقام می‌گیرم! ای احمدبن اسحاق! آن‌گاه که به چشم خود حجت الهی را دیدی، انکار نکن!».
[۷] شیخ صدوق، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، محقق و مصحح:غفاری، علی‌اکبر، ج ۱، ص ۳۸۴، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق؛ «أَنَا بَقِیَّةُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ الْمُنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِهِ فَلَا تَطْلُبْ أَثَراً بَعْدَ عَیْنٍ یَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاق‌».    


برای احمدبن اسحاق قمی چند کتاب ذکر شده است: کتاب «علل الصوم (یا علل الصلاة)»
[۸] نجاشی، احمدبن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص ۹۱، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش؛ نجاشی از این کتاب به‌عنوان «علل الصوم» یاد می‌کنند.    

[۹] شیخ طوسی، الفهرست، محقق و مصحح: آل‌بحر العلوم، سید محمدصادق، ‌ص ۲۶ ؟؟؟، المکتبه المرتضویه، نجف، چاپ اول، بی‌تا؛ شیخ طوسی از این کتاب به‌عنوان «علل الصلاة» یاد می‌کنند.
و کتاب «مسائل رجال» دربارۀ اصحاب امام هادی علیه‌السلام.
[۱۰] نجاشی، احمدبن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص ۹۱، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.    


درباره تاریخ وفات احمدبن اسحاق دو نوع روایت متعارض وجود دارد.

۵.۱ - روایتی دال بر فوت

بنابر روایت شیخ صدوق از سعدبن عبدالله اشعری، احمدبن اسحاق در عصر امام عسکری ـ علیه‌السلام ـ پس‌ از ملاقات با آن‌ حضرت در سامرا، هنگام بازگشت به‌سوی قم در سه فرسخی حلوان (سر پل ذهاب امروزی) رحلت می‌کند و در همان‌جا پس از آن‌که «کافور»، خادم امام عسکری علیه‌السلام، به خرق عادت حضور یافته و بدنش را تغسیل و تکفین می‌نماید؛ توسط سعدبن عبدالله و دیگر همراهان مدفون می‌شود! این اتفاق در حالی می‌افتد که در این ملاقات، هنگامی که احمدبن اسحاق برای خداحافظی به نزد امام عسکری ـ علیه‌السلام ـ می‌رود و دعا می‌کند که این ملاقات آخرین ملاقاتش با آن‌ جناب نباشد، اشک در چشمان آن‌حضرت حلقه زده، وی را از مرگش در آینده نزدیک آگاه می‌سازد. احمدبن اسحاق با شنیدن این خبر بی‌هوش می‌شود و پس از به هوش آمدن از حضرت کفنی طلب می‌کند و آن‌ حضرت نیز ضمن وعده آن، سیزده درهم برای نیازهایش به وی عطا می‌نماید.
[۱۱] شیخ صدوق، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، محقق و مصحح:غفاری، علی‌اکبر، ج ۱، ص ۴۶۴، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق.    


۵.۲ - روایتی دال بر بقا



۵.۲.۱ - اولاً

این روایت در تعارض با چند روایت دیگر است که حکایت از بقای احمدبن اسحاق تا برهه‌ای پس از شروع عصر غیبت صغرا دارند.
[۱۲] کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص ۳۳۰، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ش؛ ازجمله روایات متعارض با روایت یادشده، روایت کلینی، از «عبد الله‌بن جعفر حمیری» است. وی گوید:«پس از شهادت امام عسکری علیه‌السلام، سالی به قصد انجام حج حرکت کرده و در مدینة السلام (بغداد) بر احمد‌بن اسحاق وارد شدم و ابو‌عمرو (عثمان‌بن سعید) را نزد وی دیدم. پس با اشاره احمدبن اسحاق به من، برای سؤال از ابو‌عمرو درباره جانشین امام عسکری گفتم:این‌شیخ (و اشاره به احمدبن اسحاق کردم) که نزد ما مورد اعتماد و گفته‌اش مقبول است، درباره تو برای ما چنین و چنان حدیث کرده (و حدیث یادشده در مورد تمجید امامین عسکریین علیهماالسلام از عمری را ذکر می‌نماید) و اکنون تو کسی هستی که تردیدی در صدق سخن‌ات نیست. تو را به حق خداوند و آن دو امامی که تو را توثیق کردند قسم، آیا فرزند ابی محمد (امام عسکری) را که صاحب الزمان است، دیده‌ای؟ پس أبو عمرو گریست و گفت:به شرط آن‌که تا من زنده‌ام به کسی این سخن را بازگو نکنی! آری، من او را دیده‌ام‌ و...»    


۵.۲.۲ - ثانیاً

رجال سند این روایت (که وفات احمد را در زمان امام عسکری می‌دانند) بعضی مهمل و بعضی مجهول‌اند.
[۱۳] جباری، محمدرضا، سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه (ع)‌، ج ۲، ص ۵۵۰، مؤسسه آموزش پژوهشی امام خمینی، قم، ۱۳۸۲ش.


۵.۲.۳ - ثالثاً

به‌علاوه واسطه بین شیخ صدوق و سعدبن عبدالله اشعری در همه کتاب‌های صدوق، تنها پدر صدوق یا استادش ابن‌ولید است؛ درحالی‌که در این روایت، بین شیخ صدوق و سعدبن عبدالله پنج واسطه ذکر شده است.
[۱۴] جباری، محمدرضا، سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه (ع)‌، ج ۲، ص ۵۵۰، مؤسسه آموزش پژوهشی امام خمینی، قم، ۱۳۸۲ش.


۱. ↑ نجاشی، احمدبن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص ۹۱، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.    
۲. ↑ شیخ طوسی، محمدبن حسن، الأبواب (رجال طوسی)، محقق و مصحح: قیومی اصفهانی، جواد، ص ۳۷۳، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ سوم، ۱۴۲۷ق.
۳. ↑ شیخ طوسی، محمدبن حسن، الأبواب (رجال طوسی)، محقق و مصحح: قیومی اصفهانی، جواد، ص ۳۹۷، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ سوم، ۱۴۲۷ق.
۴. ↑ نجاشی، احمدبن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص ۹۱، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.    
۵. ↑ نجاشی، احمدبن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص ۹۱، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش؛ نجاشی در این‌باره می‌گوید:«و کان خاصة أبی محمد علیه السلام»؛ احمد بن اسحاق از اصحاب خاص امام عسکری بود.    
۶. ↑ شیخ صدوق، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، محقق و مصحح:غفاری، علی‌اکبر، ج ۱، ص ۴۳۳ ۴۳۴، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق؛ «حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ‌بْنُ الْحُسَیْنِ‌بْنِ عَبْدِاللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ الْآبِیُّ الْأَزْدِیُّ الْعَرُوضِیُ‌ بِمَرْوَ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ‌بْنُ الْحَسَنِ‌بْنِ إِسْحَاقَ الْقُمِّیُ‌ قَالَ:لَمَّا وُلِدَ الْخَلَفُ الصَّالِحُ علیه‌السلام وَرَدَ عَنْ مَوْلَانَا أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه‌السلام إِلَی جَدِّی أَحْمَدَ‌بْنِ إِسْحَاقَ‌ کِتَابٌ فَإِذَا فِیهِ مَکْتُوبٌ بِخَطِّ یَدِهِ علیه‌السلام الَّذِی کَانَ تَرِدُ بِهِ التَّوْقِیعَاتُ عَلَیْهِ وَ فِیهِ وُلِدَ لَنَا مَوْلُودٌ فَلْیَکُنْ عِنْدَکَ مَسْتُوراً وَ عَنْ جَمِیعِ النَّاسِ مَکْتُوماً فَإِنَّا لَمْ نُظْهِرْ عَلَیْهِ إِلَّا الْأَقْرَبَ لِقَرَابَتِهِ وَ الْوَلِیَّ لِوَلَایَتِهِ أَحْبَبْنَا إِعْلَامَکَ لِیَسُرَّکَ اللَّهُ لَهُ مِثْلَ مَا سَرَّنَا بِهِ وَ السَّلَامُ».    
۷. ↑ شیخ صدوق، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، محقق و مصحح:غفاری، علی‌اکبر، ج ۱، ص ۳۸۴، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق؛ «أَنَا بَقِیَّةُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ الْمُنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِهِ فَلَا تَطْلُبْ أَثَراً بَعْدَ عَیْنٍ یَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاق‌».    
۸. ↑ نجاشی، احمدبن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص ۹۱، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش؛ نجاشی از این کتاب به‌عنوان «علل الصوم» یاد می‌کنند.    
۹. ↑ شیخ طوسی، الفهرست، محقق و مصحح: آل‌بحر العلوم، سید محمدصادق، ‌ص ۲۶ ؟؟؟، المکتبه المرتضویه، نجف، چاپ اول، بی‌تا؛ شیخ طوسی از این کتاب به‌عنوان «علل الصلاة» یاد می‌کنند.
۱۰. ↑ نجاشی، احمدبن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص ۹۱، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.    
۱۱. ↑ شیخ صدوق، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، محقق و مصحح:غفاری، علی‌اکبر، ج ۱، ص ۴۶۴، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق.    
۱۲. ↑ کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص ۳۳۰، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ش؛ ازجمله روایات متعارض با روایت یادشده، روایت کلینی، از «عبد الله‌بن جعفر حمیری» است. وی گوید:«پس از شهادت امام عسکری علیه‌السلام، سالی به قصد انجام حج حرکت کرده و در مدینة السلام (بغداد) بر احمد‌بن اسحاق وارد شدم و ابو‌عمرو (عثمان‌بن سعید) را نزد وی دیدم. پس با اشاره احمدبن اسحاق به من، برای سؤال از ابو‌عمرو درباره جانشین امام عسکری گفتم:این‌شیخ (و اشاره به احمدبن اسحاق کردم) که نزد ما مورد اعتماد و گفته‌اش مقبول است، درباره تو برای ما چنین و چنان حدیث کرده (و حدیث یادشده در مورد تمجید امامین عسکریین علیهماالسلام از عمری را ذکر می‌نماید) و اکنون تو کسی هستی که تردیدی در صدق سخن‌ات نیست. تو را به حق خداوند و آن دو امامی که تو را توثیق کردند قسم، آیا فرزند ابی محمد (امام عسکری) را که صاحب الزمان است، دیده‌ای؟ پس أبو عمرو گریست و گفت:به شرط آن‌که تا من زنده‌ام به کسی این سخن را بازگو نکنی! آری، من او را دیده‌ام‌ و...»    
۱۳. ↑ جباری، محمدرضا، سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه (ع)‌، ج ۲، ص ۵۵۰، مؤسسه آموزش پژوهشی امام خمینی، قم، ۱۳۸۲ش.
۱۴. ↑ جباری، محمدرضا، سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه (ع)‌، ج ۲، ص ۵۵۰، مؤسسه آموزش پژوهشی امام خمینی، قم، ۱۳۸۲ش.


پایگاه اسلام کوئست.    


رده‌های این صفحه : اصحاب امام جواد | رجال
جعبه ابزار