احترام به پدر و مادر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: احترام به والدین، پدر و مادر.
پرسش: اهمیت احترام به پدر و مادر را از نظر قرآن کریم و سنت بیان فرمایید؟
پاسخ: براساس آیات
قرآن مجید، واجب‌ترین واجب‌ها،
احسان به پدر و مادر است و به انسان‌ها سفارش شده است که به پدر و مادرشان احترام بگذارند و
احسان کنند.
امامان معصوم (علیهم‌السلام) نیز به پدر و مادرشان بسیار احترام می‌گذاشتند. هم‌چنین باید
تواضع و
فروتنی در برابر آن‌ها آشکار باشد. در
آیه ۱۴
سوره لقمان، خداوند و
شکر والدین در یک ردیف قرار گرفته‌اند.
اکنون مواردی را درباره اهمیت احسان به پدر و مادر بیان می‌کنیم:
«
... لا تَعْبُدُونَ اِلا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَیْنِ اِحْسَانًا ...»؛
«
وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا وَ بِالْوَالِدَیْنِ اِحْسَانًا»؛
«
... اَلا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا وَبِالْوَالِدَیْنِ اِحْسَانًا ...»؛
«
و وَقَضَی رَبُّکَ اَلا تَعْبُدُوا اِلا اِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ اِحْسَانًا ...»؛
«
... یَا بُنَیَّ لا تُشْرِکْ بِاللَّهِ اِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ وَ وَصَّیْنَا الانْسَانَ بِوَالِدَیْهِ ...».
از این
آیات معلوم می‌شود که عقوق والدین بعد از
شرک به خدا در شمار بزرگ‌ترین
گناهان است و از آن طرف هم معلوم می‌شود که واجب‌ترین واجب‌ها، احسان به پدر و مادر است.
از بعضی آیات، این درس مهم را از
انبیا می‌آموزیم.
خداوند در مورد
یحیی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «
وَ بَرًّا بِوالِدَیْهِ».
در مورد
عیسی می‌فرماید: «
وَ بَرًّا بِوالِدَتِی وَ لَمْ یَجْعَلْنِی جَبَّاراً شَقِیًّا؛
خداوند مرا نسبت به مادرم نیکوکار قرار داده است و
جبار و
شقی قرار نداده است».
در سال‌های آغاز
بعثت پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بود، روزی آن حضرت فرشی پهن فرموده بود و روی آن نشسته بود که در این موقع شوهر
حلیمه به حضور آن حضرت آمد.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به یاد مهربانی‌های او برخاست و او را احترام زیادی کرد و گوشه‌ای از فرش خود را گسترد و پدر رضاعی خود را روی آن نشاند، طولی نکشید که مادرش حلیمه وارد شد، حضرت گوشه دیگر فرش را برای او پهن کرد و او را روی آن نشانید و محبت فراوانی به
مادر رضاعی خود کرد.
در
آیات زیادی به انسان‌ها سفارش شده که به پدر و مادر احترام و
احسان کنند و نگفته است که ای مسلمان‌ها به
پدر و مادر خود احترام کنید: «
وَ وَصَّیْنَا الْاِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حُسْناً».
و از طرف مادران و پدران هم، احترام آن‌ها اختصاصی به پدران و مادران
مسلمان ندارد؛ بلکه هر کس که پدر و مادر است، باید مورد احترام فرزندان قرار گیرد؛ چون در آیات، سخن از «
والدین» است؛ بدون هیچ قیدی به
ایمان و
اسلام آمده؛ ازاین‌رو شامل پدر و مادر غیر مسلمان نیز می‌شود.
«
وَ اِنْ جاهَداکَ عَلی اَنْ تُشْرِکَ بِی ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفاً».
در این آیه با آن‌که پدر و مادر
کافر هستند و فرزند را دعوت به
کفر می‌کنند، خداوند تنها در این مورد اجازه عدم
اطاعت داده است؛ اما با این حال می‌فرماید: ولو این‌که آن‌ها کافرند؛ ولی با آن‌ها در دنیا به طور شایسته‌ای رفتار کن.
در قرآن کریم، آیات زیادی تاکید بر رعایت
حقوق پدر و مادر آمده است؛ اما به والدین نسبت به فرزندان سفارش کم‌تر می‌شود، مگر در مورد نهی از کشتن فرزندان که یک عادت شوم و زشت در عصر
جاهلیت بود. این هم به خاطر آن است که پدر و مادر به
حکم عواطف نیرومندشان، کم‌تر ممکن است فرزندان خود را فراموش کنند؛ در حالی که زیاد اتفاق می‌افتد که فرزندان پدر و مادر خود را ـ به خصوص در دوران
پیری ـ فراموش کنند.
«
اَنِ اشْکُرْ لِی وَ لِوالِدَیْکَ؛
(به او توصیه کردم) که برای من و پدر و مادرش
شکر به جا آور».
همان‌طور که ملاحظه می‌شود در این آیه خداوند و شکر والدین در یک ردیف قرار گرفته‌اند؛ لذا
امام رضا (علیه‌السلام) می‌فرماید: خدا امر فرموده به
شکرگزاری از خودش و برای والدین؛ پس اگر کسی والدین را شکر نکند،
خدا را هم نمی‌کند.
باید
تواضع و
فروتنی در برابر آن‌ها آشکار باشد. در
آیه «
وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ»؛
که در رابطه با تواضع و فروتنی نسبت به پدر و مادر است، جناح به معنای پر و بال گستران است که کنایه از
مبالغه در تواضع و
خضوع زبانی و عملی است؛ مثل جوجه‌ای که بال و پر خود را باز می‌کند تا مهر و
محبت مادر را تحریک کند و او را به فراهم ساختن
غذا وادار سازد.از این‌که در این آیه جناح مقید به «ذُل» شده، استفاده می‌شود که
انسان باید در
معاشرت و گفت‌وگو با پدر و مادرش طوری رفتار کند که پدر و مادر تواضع و خضوع او را
احساس کنند و بفهمند که او را در برابر آن‌ها خوار می‌کند و نسبت به ایشان محبت و مهر دارد.
جابر می‌گوید: یک نفر خدمت
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آمد و گفت: من جوانی هستم که دوست دارم
جهاد کنم؛ اما مادری دارم که کراهت دارد که من به جهاد بروم. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: برگرد پیش مادرت برو! قسم به خدایی که مرا به پیامبر مبعوث کرده، اگر یک شب پیش مادرت باشی، بهتر از آن است که یک سال در راه خدا جهاد کنی.
تحمل زحمت زیاد برای احسان به پدر و مادر: اهمیت
احسان به پدر و مادر آن‌قدر زیاد است که
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: دو سال مسافرت کنید تا بر پدر و مادرتان احترام کنید.
۱. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۷۱، ص۵۹، انتشارات دارالاحیاء التراث العربی.
۲. تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ج۱۴، ۱۳۷۴، ج۱۷، ص۴۱.
۳. حق والدین، جعفر میرعظیمی، چاپخانه نمونه، قم.
۴. حقوق والدین فرزندان از دیدگاه اسلام، مهدی علوی، قم، انتشارات علمیه.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «احترام به پدر و مادر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱/۱۴.
